Του Δημήτρη Σπυριδάκη,
Ισλάμ και Δημοκρατία. Μπορούν αυτές οι έννοιες να συνυπάρξουν πραγματικά; Είναι ένα ερώτημα το οποίο έχει αδιαμφισβήτητα προκαλέσει διχογνωμία, ενώ είναι και αρκετά δύσκολο να το απαντήσουμε. Βλέποντας τον παγκόσμιο χάρτη, μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε πως λίγες έως ελάχιστες μουσουλμανικές χώρες έχουν επιτύχει να συνδυάσουν την ισλαμική θρησκεία και κουλτούρα με τις αξίες και αρχές της δημοκρατίας.
Η δημοκρατία ως πολίτευμα, με την μορφή που την γνωρίζουμε και την συναντάμε στις μέρες μας, είναι ένα κατασκεύασμα του Δυτικού πολιτισμού και τρόπου σκέψης. Θα λέγαμε πως προσαρμόστηκε και εξελίχθηκε με βάση τις αξίες και τη κουλτούρα των ισχυρών Δυτικών ευρωπαϊκών κρατών της. Σε αυτή τη κουλτούρα, βέβαια, σοβαρή επιρροή έχει ασκήσει ο Χριστιανισμός, μια άλλη θρησκεία που στη διάρκεια της ιστορίας έχει έρθει σε ρήξη με το Ισλάμ. Λαμβάνοντας ως δεδομένο πως η ισλαμική θρησκεία και κουλτούρα έχει σοβαρές, αν όχι ανυπέρβλητες διαφορές με τη αντίστοιχη ευρωπαϊκή, εύλογα μας δημιουργείται το ερώτημα αν η δημοκρατία σαν πολίτευμα και σύστημα διακυβέρνησης είναι εφαρμόσιμη σε ένα κράτος που αποτελείται κατά πλειοψηφία από μουσουλμάνους πολίτες και κατά συνέπεια διέπεται από την ισλαμική κουλτούρα.
Καταρχάς, αξίζει να σημειωθεί πως τα μουσουλμανικά κράτη σημειώνουν πολύ χαμηλό βαθμό όσον αφορά τον δείκτη ατομικών ελευθεριών, αρκετά χαμηλότερο από το αντίστοιχο των ευρωπαϊκών κρατών. Το γεγονός αυτό αποτελεί απόδειξη πως γενικότερα υστερούν σε θέματα που αφορούν πρωτίστως την θρησκευτική ελευθερία, τη ελευθερία του λόγου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Σε όλα αυτά τα παραπάνω – που είναι αδιαπραγμάτευτα σε μια δημοκρατία – βλέπουμε όλα σχεδόν τα μουσουλμανικά κράτη να υστερούν. Έτσι, δεν γίνεται να μη κάνουμε μια αναφορά και στο Ιράν, που βρίσκεται στην επικαιρότητα, ένα κράτος που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα όσων αναλύονται. Οι πρόσφατες διαδηλώσεις μιας μερίδας του πληθυσμού ενάντια στο θεοκρατικό καθεστώς που κυβερνά τη χώρα, δείχνουν πως οι άνθρωποι θέλουν να αγωνιστούν για τα στοιχειώδη δικαιώματα που το καθεστώς τους στερεί με πρόσχημα τη θρησκεία και την εφαρμογή των κανόνων του ισλάμ.
Η εφαρμογή του ισλαμικού νόμου και η στήριξη του κράτους στη θρησκεία οδηγεί στη δημιουργία ενός πολιτικού μορφώματος, όπου τα δύο αυτά στοιχεία ταυτίζονται και δεν είναι διακριτά. Η θρησκεία πάντοτε είχε μια σημαντική θέση σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες και όχι μόνο στις μουσουλμανικές. Εξίσου καθοριστικός ήταν ο ρόλος της εκκλησίας στα χριστιανικά κράτη του μεσαίωνα. Στο πέρασμα των αιώνων η επιρροή της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αμβλύνθηκε κατά πολύ και τη θέση της πήρε η επιστήμη και η εμπιστοσύνη στη λογική. Σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος το δίκαιο δεν θεμελιώνεται πάνω στην θρησκεία και την Αγία Γραφή. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για την πλειοψηφία των μουσουλμανικών κρατών, στα οποία το δίκαιο βασίζεται ρητά στον ισλαμικό νόμο. Με απλά λόγια, μπορούμε να πούμε πως η ισλαμική θρησκεία καθορίζει ένα τεράστιο μέρος της καθημερινότητας των μουσουλμάνων πολιτών και επιβάλλει κάποιες αξίες και αρχές που είναι ριζικά ασύμβατες με τη δημοκρατία και αυτά που πρεσβεύει. Θέση της γυναίκας στη κοινωνία και τα δικαιώματά της, ελευθερία βούλησης και επιλογής θρησκεύματος είναι μερικά από τα σημεία στα οποία το Ισλάμ κηρύττει θέσεις αντίθετες με εκείνες της Δημοκρατίας.
Επομένως, επανερχόμενοι στο αρχικό ερώτημα που θέσαμε: Μπορεί το Ισλάμ να συνυπάρχει με τη δημοκρατία; Είναι δύο συμβατές έννοιες; Η άποψη μου είναι ότι κάτι τέτοιο είναι αρκετά δύσκολο να συμβεί. Για τον μέσο μουσουλμάνο αρκετές αξίες και αρχές της δημοκρατίας βρίσκονται σε αντίθεση με τα πιστεύω του, τα οποία είναι βαθιά ριζωμένα μέσα του. Προς ενίσχυση του ισχυρισμού αυτού μπορούμε να ανατρέξουμε και στις προσπάθειες «εκδημοκρατισμού» που έγιναν από ξένες δυνάμεις σε μουσουλμανικές χώρες με μηδαμινά αποτελέσματα.
Κλείνοντας, Ισλάμ και δημοκρατία είναι δύο έννοιες που από ό,τι φαίνεται είναι ασύμβατες μεταξύ τους. Είναι πιθανόν να επέλθει ένας «διαφωτισμός» που θα καλέσει τους μουσουλμάνους να επαναδιαπραγματευτούν τις θεμελιώδεις αξίες και αρχές που στηρίζουν τις ζωές και τις κοινωνίες τους; Είναι ένα ερώτημα που δεν μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Islam: The Democracy Dilemma, Wilson Center, Διαθέσιμο εδώ
- The Rise of “Muslim Democracy”, Journal of Democracy, Διαθέσιμο εδώ
- Can Democracy Exist Without Liberalism?, The Atlantic, Διαθέσιμο εδώ
- Άποψη: Ισλάμ και Δημοκρατία, ασύμβατες έννοιες, Καθημερινή, Διαθέσιμο εδώ
