Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Η αρχική αντίληψη της αυτοδιάθεσης, όπως διατυπώθηκε από θεωρητικούς, όπως ο Jean-Jacques Rousseau, υποστήριξε ότι «η νομιμοποίηση του κράτους πρέπει να βασίζεται στη βούληση του λαού και όχι στη βούληση του μονάρχη». Η ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι ίσοι προήλθε από την πεποίθηση των διαφωτιστών ότι η ανθρωπότητα αποτελείται από άτομα που είναι όλα λογικά και λειτουργούν αναλόγως. Ταυτόχρονα, αυτή η πεποίθηση οδήγησε στην ιδέα ότι οι άνθρωποι έχουν φυσικά δικαιώματα στη ζωή, την ελευθερία και την ευτυχία. Αυτά τα δικαιώματα μπορούν, στη συνέχεια, να μεταφραστούν σε συγκεκριμένα πολιτικά δικαιώματα. Η Γαλλική Επανάσταση πρόσθεσε την πεποίθηση ότι τα άτομα έχουν τη δύναμη να επιλέγουν τη μορφή και τη φύση της κυβέρνησής τους.
Κατά τον 19ο αιώνα, η ιδέα της αυτοδιάθεσης έγινε ένα ιδανικό, που κατ’ αναλογία επεκτάθηκε στη δομή του διεθνούς συστήματος. Το πεδίο ενδιαφέροντος πλέον ήταν τα δικαιώματα των εθνών ως συλλογικές οντότητες και, συγκεκριμένα, το δικαίωμα κάθε λαού να αποκτήσει το δικό του κράτος, ακόμη και σε βάρος της ξένης κυριαρχίας.
Η απόσχιση και η επανάσταση αρκετά συχνά συγχέονται, επειδή χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα. Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι επαναστάσεων στη σύγχρονη πολιτική σκέψη: o πρώτος είναι η «επανάσταση του τροχού», η οποία αναφέρεται στην αποκατάσταση του προτεσταντικού καθεστώτος (Whiggism), μετά τον σφετερισμό της εξουσίας από τον καθολικό μονάρχη James II, το 1688. Ο δεύτερος τύπος διατυπώθηκε από τον Βρετανό φιλόσοφο John Locke, σύμφωνα με τον οποίο «η ανατροπή και η αντικατάσταση μιας κυβέρνησης είναι αιτιολογημένη, δεδομένου ότι αυτή παραβιάζει την πίστη του κυρίαρχου λαού μη προστατεύοντας τα θεμελιώδη δικαιώματά του στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία». Ο τρίτος τύπος συνδέεται με τον Ιακωβινισμό και αναφέρεται σε μια ολική ανατροπή της υπάρχουσας μορφής διακυβέρνησης και αλλαγή του κοινωνικού και πολιτικού ταξικού μοντέλου. Οι κομμουνιστικές επαναστάσεις περιλαμβάνονται σε αυτήν την κατηγορία. Οι έννοιες της επανάστασης προϋποθέτουν ότι η θεωρία της κυριαρχίας εφαρμόζεται εντός του κράτους και δεν προϋποτίθεται ο εδαφικός κατακερματισμός αυτού. Η απόσχιση δεν σχετίζεται με τους τύπους των επαναστάσεών της, δεν θέτει ως στόχο την αλλαγή των κοινωνικών τάξεων, όπως συμβαίνει στον Ιακωβινισμό, και δεν αποσκοπεί στη διόρθωση ή αλλαγή κανενός καθεστώτος, αλλά στην έξοδο από αυτό.
Υπάρχουν δύο τύποι απόσχισης. Η απόσχιση με τη στενή έννοια, η οποία είναι μια επίσημη διακήρυξη ανεξαρτησίας από μια περιοχή που σκοπεύει να αποσχιστεί. Κατά δεύτερον, αναφερόμαστε στην απόσχιση με την ευρεία έννοια ή σταδιακή απόσχιση, η οποία είναι μια πολιτική δραστηριότητα με διάφορους βαθμούς βίας ή μη και η οποία στοχεύει στην επίτευξη είτε ανεξαρτησίας είτε οποιασδήποτε μορφής αυτοκυβέρνησης για την περιοχή που επιδιώκει απόσχιση, εκκινώντας από την απλή αυτονομία και προχωρώντας στη διεκδίκηση του καθεστώτος ομοσπονδίας ή μιας χαλαρής συνομοσπονδίας.
Στον ευρωπαϊκό χώρο, σήμερα, υπάρχουν ακόμα ζωντανά αποσχιστικά κινήματα, με χαρακτηριστικότερα αυτά των Βάσκων και των Καταλανών στην Ισπανία, καθώς και των Βαλλόνων στο Βέλγιο. Αρκεί να δει κάποιος την πολυδιάσπαση της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβικής Αυτοκρατορίας για να καταλάβει τον βαθμό ετερότητας της πληθυσμιακής της βάσης και την πολυπλοκότητα των τοπικών εθνικιστικών κινημάτων στη βάση της βαλκανικής χερσονήσου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μπουμπαγιατζόγλου Χαράλαμπος, Αποσχιστικά Κινήματα, Εκδόσεις Σιδέρη
