Της Μαριάννας Καλτσά,
Κατά γενική ομολογία, σε κάθε έκφανση της ιδιωτικής ζωής ελλοχεύουν απρόσμενοι κίνδυνοι, δυνάμενοι να προκαλέσουν βαρυσήμαντες ζημίες και πιθανώς, πολλές φορές, μη ευχερώς αποκαταστατέες. Για την αντιμετώπιση αυτού ακριβώς του ενδεχομένου, έχουν θεσπιστεί οι ρυθμίσεις του ασφαλιστικού νόμου, ανάμεσα στις οποίες και η διάταξη του α.19 που αναφέρεται ίσως στο πιο αντιπροσωπευτικό είδος ζημίας, την ασφάλιση πυρός.
Αρχικά, ο νομοθέτης κάνει διάκριση μεταξύ ασφάλισης που καταρτίζεται από κάποιον που ενεργεί ως επαγγελματίας, καταρτίζοντας τη σύμβαση ασφάλισης προκειμένου να αποφύγει κινδύνους που ενδέχεται να εκδηλωθούν στη σφαίρα της επαγγελματικής του ζωής και σ’ αυτόν που τις καταρτίζει ως καταναλωτής. Η διαφορά μεταξύ των δύο αυτών περιπτώσεων έγκειται στον περιορισμό των δικαιωμάτων του λήπτη της ασφάλισης και κατ΄ επέκταση και της ευθύνης του ασφαλιστή στην πρώτη περίπτωση δυνάμει σχετικής συμφωνίας των δύο μερών, ενώ στις καταναλωτικές συμβάσεις τέτοια δυνατότητα δεν υπάρχει. Ο ασφαλιστής δεν μπορεί να επιφυλάξει για ορισμένες περιπτώσεις απαλλαγή από την υποχρέωσή του για καταβολή της ασφαλιστικής αποζημίωσης στον λήπτη της ασφάλισης. Πρόκειται με άλλα λόγια για διάταξη αναγκαστικού δικαίου για αυτού του είδους τις συμβάσεις.
Γεννάται σ΄ αυτό το σημείο το ερώτημα αν στις συμβάσεις ασφάλισης πυρός, στις οποίες είτε ο ασφαλισμένος είτε ο λήπτης της ασφάλισης ενεργούν αποκλειστικά για επαγγελματικούς λόγους, δεν τίθεται κανένας φραγμός στην αυτονομία του ασφαλιστή. Δηλαδή, ανακύπτει το ζήτημα αν ο ασφαλιστής είναι απολύτως ελεύθερος να θέσει οποιονδήποτε όρο στη σύμβαση προκειμένου να περιορίσει την ευθύνη του. Ανάχωμα στην ελευθερία του θέτουν τόσο ο ίδιος ο νόμος που καθορίζει επακριβώς τις περιπτώσεις στις οποίες επιτρέπεται συμβατική απόκλιση, όπως λόγου χάριν στην ασφάλιση πυρός (α. 19 παρ. 5 ΑσφΝ), όσο και η γενική αρχή της καλής πίστης. Τέλος, ακόμη και το βασικό νόημα κι η λειτουργία της ασφαλιστικής αποζημίωσης σε περίπτωση πυρκαγιάς βοηθά στον καθορισμό τους εύρους της ευθύνης του ασφαλιστή μιας και σκοπός της ασφαλιστικής σύμβασης είναι η κάλυψη της ζημίας που προξενήθηκε εξαιτίας της εκδήλωσης ενός ασφαλιστικού κινδύνου.
Επιπροσθέτως, θα ήταν αναγκαίο να γίνει αναφορά στις περιπτώσεις ex lege αποκλεισμού της ασφαλιστικής κάλυψης. Έπειτα από νομοθετικό καθορισμό, όταν η πυρκαγιά αποδίδεται σε υπαιτιότητα κι ειδικότερα σε δόλο ή βαριά αμέλεια του λήπτη της ασφάλισης ή όταν οφείλεται σε δόλο του ασφαλισμένου (όταν είναι πρόσωπο διαφορετικό απ’ αυτό του λήπτη) ή του δικαιούχου του ασφαλίσματος ή προσώπων που συγκατοικούν μαζί τους ή νομίμων αντιπροσώπων ή εκπροσώπων ή τρίτων οι οποίοι έχουν αναλάβει επαγγελματικά τη φύλαξη του αντικειμένου της ασφάλισης. Σε κάθε περίπτωση, ασφαλιστική κάλυψη δεν παρέχεται εφόσον ο ασφαλιστικός κίνδυνος είναι απόρροια πολεμικής ενέργειας ή στάσης ή λαϊκής αναταραχής ή προκύπτει από την φυσική απομείωση του πράγματος, όταν πρόκειται για ασφάλιση αντικειμένου.
Χρήσιμο θα ήταν να γίνουν ορισμένες διευκρινίσεις όσον αφορά το εύρος των κινδύνων, την κάλυψη των οποίων εξασφαλίζει η ασφάλιση πυρκαγιάς. Οι ασφαλιστικοί κίνδυνοι που καλύπτονται από την εν λόγω σύμβαση είναι ασφαλώς οι κίνδυνοι πυρκαγιάς και κεραυνού. Η έκρηξη και άλλα συναφή μ’ αυτήν συμβάντα, όπως η ηφαιστειακή έκρηξη ή χημικές αντιδράσεις συνιστούν ασφαλιστικούς κινδύνους, ακόμη κι αν δεν μπορούν να οδηγήσουν σε ξέσπασμα πυρκαγιάς, εκτός κι αν βέβαια δυνάμει σχετικού όρου στο ασφαλιστήριο έχουν αποκλειστεί.
Όσον αφορά την ασφαλιστική αποζημίωση, αυτή περιλαμβάνει την αξία των κατεστραμμένων πραγμάτων, καθώς και την αποκατάσταση ζημιών που προξενήθηκαν από τα αναγκαία μέτρα που λήφθηκαν ώστε να διαγνωστεί, να αποφευχθεί ή να περιοριστεί η ζημία (π.χ. τα έξοδα κατάσβεσης). Φαινόμενα κλοπής έπειτα από την εκδήλωση του βλαπτικού αυτού γεγονότος ή και κατά την διάρκεια του, που ουκ ολίγα είναι, καλύπτονται από την ασφαλιστική σύμβαση κι άρα θα περιληφθούν στην αποζημίωση, εκτός κι αν έχει συμφωνηθεί κάτι διαφορετικό. Να αναφερθεί σ’ αυτό το σημείο μια θεμελιώδης διάταξη του ασφαλιστικού δικαίου κατά την οποία ο λήπτης της ασφάλισης κατά τη στιγμή εκδήλωσης του ασφαλιστικού κινδύνου είναι επιτακτική ανάγκη να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποφυγή ή έστω την μείωση της επικείμενης ζημίας, καθώς και να συμμορφώνεται στις οδηγίες του ασφαλιστή του (α. 7 παρ.3 ΑσφΝ). Ο νομοθέτης προβλέποντας ότι υπάρχει το ενδεχόμενο μερίδα προσώπων να προβούν στην κατάρτιση ασφαλιστικής σύμβασης «πονηρά σκεπτόμενοι» επέλεξε την εν λόγω ρύθμιση η οποία συνάδει με την βασική αρχή του ασφαλιστικού δικαίου, την απαγόρευση πλουτισμού του λήπτη της ασφαλίσεως.
Κατά γενική ομολογία, στο διάβα του χρόνου η ανθρώπινη κοινότητα έρχεται αντιμέτωπη με πληθώρα νέων προκλήσεων και κινδύνων, το εύρος των οποίων ολοένα και διογκώνεται. Καθώς η καθημερινή ζωή αναμφίβολα επιφυλάσσει τυχαία γεγονότα, μερικά απ΄ αυτά ιδιαίτερα επιζήμια, και δεδομένου ότι στόχος της σύγχρονης κοινωνίας είναι να πλησιάζουμε σταδιακά προς το μοντέλου του συνετού και προνοητικού ατόμου, καταδεικνύεται σε μεγάλο βαθμό η πρακτική χρησιμότητα των ασφαλιστικών συμβάσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μπεχλιβάνης Αχιλλέας- Τζίβα Ευμορφία, Δίκαιο εμπορικών δικαιοπραξιών, εκδόσεις Σάκκουλα, 2022
