Της Εύης Καραβά,
«Μα επιτέλους! Πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα
–και προπαντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα– είθισται
να δολοφονούν τους ποιητάς».
Σαν σήμερα, στις 21 Οκτωβρίου του 1907, γεννήθηκε στην Αθήνα ο ποιητής και παράλληλα ζωγράφος, Νίκος Εγγονόπουλος. Η μητέρα του, Ερριέτη, ήταν Αθηναία και ο πατέρας του, Παναγιώτης, ήταν Κωνσταντινουπολίτης από παλαιά φαναριώτικη οικογένεια.
Όσοι είναι λάτρεις της λογοτεχνίας και τέχνης θα καταλάβουν πως είναι αδύνατον κάποιος που γράφει ένα τέτοιο αφιέρωμα, να μην τον συνεπάρει το συναίσθημα.
Ο Εγγονόπουλος ήταν ένας από τους εκπροσώπους της ποιητικής γενιάς του 1930 γενικά, και ένας από τους δύο βασικούς εκπροσώπους του κινήματος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, ειδικά. Ο δεύτερος ήταν ο επίσης ποιητής, Ανδρέας Εμπειρίκος. Ο Εγγονόπουλος οδήγησε τον υπερρεαλισμό, όχι μόνο πέρα από τα όρια της πραγματικότητας, αλλά και πέρα από τα όρια του λογικού, και έγινε, έτσι, ένας πρωτοπόρος του παραλόγου. Του άρεσαν, επίσης, οι ξένες γλώσσες. Μιλούσε τρείς: αγγλικά, ιταλικά και γαλλικά.
Ιδιαίτερα οι σχέσεις του με τη γαλλική γλώσσα και τον γαλλικό πολιτισμό ήταν άψογες, καθώς ήξερε πιο καλά από οποιονδήποτε άλλο τη γαλλική ποίηση και διάβαζε κάθε Σαββατοκύριακο τον γαλλικό τύπο, σύμφωνα με τις δηλώσεις της κόρης του, Ερριέττης.
Μέχρι την ένταξη της Ελλάδος στον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1940, εξέδωσε δύο ποιητικές συλλογές: «Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν» (1938) και «Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής» (1939). Ένα αριστούργημά του είναι το ποίημα «Μπολιβάρ», το οποίο γράφτηκε τον χειμώνα του 1942/1943. Κεντρική του ιδέα είναι οι απελευθερωτικοί αγώνες των λαών της Λατινικής Αμερικής εναντίον των Ισπανών κατακτητών, που λάμβαναν χώρα το 1810-1830. Ακολουθεί ένας αγαπημένος στίχος: «Σαν μιλάς, φοβεροί σεισμοί ρημάζουνε το παν. Από τις επιβλητικές ερημιές της Παταγονίας μέχρι τα πολύχρωμα νησιά, Ηφαίστεια ξεπετιούνται στο Περού και ξερνάνε στα ουράνια την οργή τους. Σείουνται τα χώματα παντού και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά. Τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη. Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Έλληνας».
Ο Εγγονόπουλος προφανώς επηρεάστηκε από την κατοχή και τον πόλεμο εκείνης της εποχής και αποφάσισε να γράψει ένα ποίημα με αντιστασιακό και αντιπολεμικό περιεχόμενο. Άλλωστε, η ποίηση πάντα εξυμνούσε τους ανθρώπους που αγωνιζόντουσαν για να κερδίσουν το δικαίωμα στην ελευθερία τους και έτσι δημιουργήθηκαν οι «Μεγάλοι».
Με τη λήξη του πολέμου, το 1944, εξέδωσε τα «Επτά Ποιήματα». Μάλιστα, 14 χρόνια μετά, το 1958, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης.
Ο Εγγονόπουλος έτρεφε και συναισθήματα αγάπης για τα εικαστικά. Το 1932, γράφτηκε στην Σχολή Καλών Τεχνών, όπου μαθήτευσε κοντά στον ξακουστό και περίφημο ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη, ενώ παρακολουθούσε μαθήματα βυζαντινής τέχνης στο εργαστήριο του Φώτη Κόντογλου. Ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη ζωγραφική και έβαλε σκοπό να εμπνεύσει όχι μόνο τους φίλους της λογοτεχνίας, αλλά και τους φίλους των καλλιτεχνικών, καθώς υπήρξε και καθηγητής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και στο Ε.Μ.Π. στο τμήμα της αρχιτεκτονικής, διδάσκοντας ζωγραφική, ιστορία της τέχνης αλλά και σκηνογραφία από το 1938.
Οι πίνακες του Εγγονόπουλου είναι ιδιαίτεροι και αρκετά χαρακτηριστικοί. Χρησιμοποιεί έντονα δύο χρώματα: αυτό του μπλε και αυτό του κόκκινου, ενώ αποφεύγει να ζωγραφίζει πρόσωπα στους πίνακές του. Το 1966, τιμήθηκε για το ζωγραφικό του έργο από τον βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄ με το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Γεωργίου Α´. Αν κάποιος/α επιθυμεί να δει τους πίνακές του, είναι μια καλή ευκαιρία να επισκεφθεί την Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα όπου και βρίσκονται μερικοί από αυτούς!
Πέθανε στις 31 Οκτωβρίου του 1985 από ανακοπή καρδιάς και τάφηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Ήταν ένα μεγάλο ταλέντο και μεγάλη σπίθα για τις ελληνικές τέχνες και έτσι το έτος 2007 ανακηρύχθηκε από τον καλλιτεχνικό κόσμο της χώρας μας ως «Έτος Ν. Εγγονόπουλου».
Ο Νίκος Εγγονόπουλος πάντα νοιαζόταν για το καλό και το δίκαιο των ανθρώπων και πάντα μέσω της τέχνης του ήθελε να δώσει κουράγιο στους «αδύναμους», όπως άλλωστε το έδωσε σε όλους όσους υπέστησαν λογοκρισία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου «τούτη η εποχή του εμφυλίου σπαραγμού… Για αυτό και τα ποιήματά μου είναι τόσο πικραμένα (και πότε –άλλωστε– δεν ήσαν;) και είναι –προ πάντων– και τόσο λίγα», όπως χαρακτηριστικά έγραψε στο ποίημα του «Ποίηση 1948».
Ο Νίκος Εγγονόπουλος ήταν ο άνθρωπος που θα θέλαμε πολλοί να είχαμε γνωρίσει από κοντά. Ας ελπίσουμε από το σύμπαν στο οποίο βρίσκεται, να χαίρεται με τους ανθρώπους που βρίσκουν συντροφιά στις αράδες των ποιημάτων. Γιατί όντως τη βρίσκουν!
«Να ελπίζεις / να ελπίζεις πάντα / πως ανάμεσα εις τους ανθρώπους / που τους ρημάζει η τρομερή “ευκολία” / Θα συναντήσεις απαλές ψυχές με τρόπους. Που τους διέπει καλοσύνη».
Απόσπασμα από το ποίημα του «Σονέτο μάλλον απαισιόδοξο».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο πατέρας μου, ο Νίκος Εγγονόπουλος, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νίκος Εγγονόπουλος, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Ανθολογία ποιημάτων (2012), Τα 100 καλύτερα ελληνικά ποιήματα, Εκδόσεις: Γλαρος
