Της Ειρήνης Διακρούση,
Η δεκαετία του ’20 έφερε με την έναρξή της το κύμα της πανδημίας του κορωνοϊού, πολιτικές εντάσεις, οικονομική και –θα μπορούσε κανείς να πει– ιδεολογική κρίση. Πιο συγκεκριμένα, πολλοί υποστηρίζουν ότι το φεμινιστικό κίνημα αργοπεθαίνει, αρκετά ξένα άρθρα και βίντεο έχουν αναρτηθεί με αυτό το επιχείρημα. Πώς γίνεται, όμως, μία τέτοια δήλωση να ευσταθεί, όταν πλέον, περισσότερο από οποιαδήποτε δεκαετία, περισσότερες γυναίκες αυτοπροσδιορίζονται ως φεμινίστριες;
Αυτή είναι η μία πλευρά της ιστορίας. Η άλλη είναι πως πολλοί υποστηρίζουν ότι ο φεμινισμός είναι μια απάτη και πως αποτελεί ένα «όχημα» για την περαιτέρω οικονομική διείσδυση των ισχυρών στην αγορά. Ισχύει, σε έναν βαθμό, πως μπλέκουμε τον υπερκαταναλωτισμό με τον φεμινισμό: t-shirts, θήκες κινητών, κ.λπ. με κλισέ φράσεις, όπως “girlboss”, πωλούνται μαζικά από πολυεθνικές εταιρίες που καταπατούν τα εργασιακά δικαιώματα των γυναικών εργατριών τους σε αναπτυσσόμενες χώρες. Ο mainstream φεμινισμός εστιάζει σε θέματα εμφάνισης, όπως το body positivity, και γεννά καμπάνιες εταιρειών που δεν αποδέχονται απαραίτητα τις φεμινιστικές αξίες, αλλά αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση των κερδών τους.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι νέο. Ήδη από τον προηγούμενο αιώνα, ο φεμινισμός αντιμετωπιζόταν συχνά ως μία τάση της μόδας: τις δεκαετίες των ’60 και ’70 το δεύτερο κύμα του φεμινισμού έσκασε σαν «βόμβα» για να αλλάξει τα κοινωνικά δεδομένα, τη δεκαετία του ’80 ο φεμινισμός παραγκωνίστηκε, στα 90s επανήλθε δυναμικά, στα 00s μια τέτοια συζήτηση θεωρήθηκε passé και στα 10s έκανε comeback. Η διαφορά, όμως, των 10s με κάθε άλλη δεκαετία, ήταν η ύπαρξη των κοινωνικών δικτύων.
Τα κοινωνικά δίκτυα υπήρξαν ο κατεξοχήν καταλύτης στη διάδοση του φεμινισμού στη δεκαετία των 10s και συνακόλουθα, στη δημιουργία κοινωνικής συνείδησης για πολλά ζητήματα που προηγουμένως αποσιωπιούνταν. Στη νέα δεκαετία, όμως, πέρα από αυτές τις απόψεις, ακούγονται νέες φωνές που λαμβάνουν πολλούς οπαδούς και υποστηρίζουν τη «φυσική» θέση των δύο φύλων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα βιντεάκια που σου παρέχουν συμβουλές για να αυξήσεις τη «θηλυκή» σου ενέργεια, σου εξηγούν γιατί οι ετεροφυλοφιλικές σχέσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν με τη λογική της 50/50 μοιρασιάς των οικονομικών και άλλων υποχρεώσεων και επιμένουν πως οι άντρες πρέπει «εκ φύσεως» να παρέχουν στις γυναίκες κ.λπ. Τώρα, πώς μπορούν να ευσταθούν «λογικά» τέτοια επιχειρήματα που θέτουν στο τραπέζι θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα, όπως η ανθρώπινη φύση και οι θέσεις των φύλων, είναι μια άλλη συζήτηση.
Το πρόβλημα, όμως, είναι πως τέτοιες προβληματικές απόψεις δεν περιορίζονται στον χώρο των κοινωνικών δικτύων, αλλά φέρνουν στην επιφάνεια νοσηρά φαινόμενα των καιρών μας, τα οποία αντί να υποχωρούν, φαίνεται να οξύνονται. Καταρχάς, ίσως η πιο τρανταχτή περίπτωση, που δημιούργησε σάλο αντιδράσεων, είναι η απόφαση του Supreme Court να ανατραπεί η Roe v. Wade, υπόθεση που κατοχύρωσε συνταγματικά το δικαίωμα στην έκτρωση των Αμερικανίδων γυναικών. Όμως, μην πάμε πολύ μακριά, αλλά ας παρατηρήσουμε κάτι περισσότερο οικείο σε εμάς. Το κίνημα του Me Too που διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη και έφτασε και στην Ελλάδα, δημιούργησε προσδοκίες πως «θα ανοίξουν στόματα» και πως οι ιθύνοντες σεξουαλικής φύσεως εγκλημάτων θα τιμωρηθούν. Όμως, είναι γνωστές πολλές περιπτώσεις που οι δράστες έμειναν ατιμώρητοι, ενώ φαινόμενα, όπως η σεξουαλική παρενόχληση σε εργασιακούς χώρους, καλά κρατούν. Άλλωστε, πώς θα μπορούσαμε να περιμένουμε κοινωνική και πολιτική αλλαγή, όταν σε θέσεις ισχύος, όπως η διοίκηση, η ασφάλεια και η δικαιοσύνη, βρίσκονται κυρίως μερικοί πλούσιοι, συντηρητικοί άνδρες;
Και τώρα, όλες αυτές οι παρατηρήσεις μας επαναφέρουν στο αρχικό ερώτημα: έχει «πεθάνει» ο φεμινισμός; Για να δοθεί απάντηση πρέπει να θυμηθούμε ότι ο φεμινισμός είναι ιδεολογία και οι ιδέες δεν πεθαίνουν όσο ακόμη υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν σε αυτές, ανεξάρτητα από το αν προωθούνται από τη mainstream κουλτούρα ή όχι. Η ορθότερη διατύπωση θα ήταν πως ο φεμινισμός περνάει μία κρίση, γεγονός που δεν θα έπρεπε να μας οδηγεί σε βιαστικά συμπεράσματα, καθώς μέσα στη μακρά του ιστορία υπήρξαν πολλές φορές ιστορικοί περίοδοι κατά τις οποίες το κίνημα ήρθε αντιμέτωπο με δυσκολίες.
Αυτές οι σκέψεις μάς οδηγούν σε ένα νέο ερώτημα: προς τα πού θα έπρεπε να κατευθυνθεί ο φεμινισμός σήμερα; Ίσως πρέπει να αλλάξει το κέντρο βάρους. Πλέον, δίνουμε υπερβολική σημασία σε θέματα που αφορούν την εξωτερική εμφάνιση, όπως το body shaming και την κουλτούρα των πλαστικών επεμβάσεων. Σίγουρα είναι πολύ σημαντικά θέματα που επηρεάζουν την ψυχολογία και τη ζωή των περισσότερων γυναικών, όμως, το πρόβλημα δημιουργείται όταν όλη μας η προσοχή εστιάζεται σε μία τέτοια θεωρητική συζήτηση στον κόσμο των κοινωνικών δικτύων και θυμόμαστε περιστασιακά φαινόμενα, όπως η γυάλινη οροφή ή οι επιρροές των έμφυλων ανισοτήτων σε θέματα τάξης, εθνικότητας κ.ά. Επιπλέον, η δράση μας θα πρέπει να έχει απτό περιεχόμενο. Το να περιοριζόμαστε σε θυμωμένες αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, ενώ στον πραγματικό κόσμο εφαρμόζουμε ή σιωπούμε σε πρακτικές έμφυλων διακρίσεων, δεν θα περιορίσει σε καμία περίπτωση την πατριαρχία.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω πως αυτό το άρθρο αποτελεί απλώς μια παρατήρηση φαινομένων και μια καταγραφή προσωπικών μου σκέψεων. Κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει προς τα πού θα κατευθυνθεί η νέα δεκαετία και ποιο θα είναι το μέλλον του φεμινιστικού κινήματος. Είναι ακόμη πολύ νωρίς. Απλώς, σίγουρα μέσα σε αυτά τα δυο χρόνια, έχουν παρατηρηθεί κάποιες τάσεις, οι οποίες σε κάθε περίπτωση μπορούν να ανατραπούν από κάποιο απροσδόκητο γεγονός, όπως ήταν το ξέσπασμα της πανδημίας το 2020.
