Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Η βασίλισσα Βικτωρία πέθανε το 1901, όμως θα μπορούσε να πει κάποιος μεταφορικά ότι η βικτωριανή εποχή είχε φτάσει στο τέλος της μία δεκαετία πριν από τον θάνατό της. Στη διάρκεια της θητείας του βασιλιά Εδουάρδου, η βουλευτική αποζημίωση καθιερώθηκε στη Βρετανία μόλις το 1911, διευκολύνοντας τα μέλη των κατώτερων τάξεων να ακολουθήσουν πολιτική σταδιοδρομία. Δέκα χρόνια νωρίτερα, η εργατική τάξη είχε αποκτήσει τον δικό της πολιτικό σχηματισμό με την ίδρυση του Εργατικού Κόμματος. Στην αρχή η επιρροή του ήταν περιορισμένη, ενώ δεν υιοθέτησε τον σοσιαλισμό ή, τουλάχιστον, τη σοσιαλιστική αρχή της συλλογικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Η ιδεολογία του θα μπορούσε να ονομαστεί «αριστερός φιλελευθερισμός», καθώς απαιτούσε περιορισμένης μόνο έκτασης μέτρα υπέρ των φτωχών και όχι άμεση και ριζική μεταρρύθμιση του καπιταλισμού.
Το Φιλελεύθερο Κόμμα αντέδρασε στην εμφάνιση ενός εργατικού κόμματος στα αριστερά του, εγκαταλείποντας επισήμως την παραδοσιακή ταύτισή του με το δόγμα των πολιτικών του laissez–faire και αποδεχόμενο πιο ρητά την ιδέα του ενεργού ή παρεμβατικού ρόλου του κράτους στην οικονομία. Ξεκινώντας το 1906 και επί περίπου μία δεκαετία, το Φιλελεύθερο Κόμμα πέρασε μια σειρά από μέτρα που αφορούσαν την παροχή συντάξεων, επιδομάτων ανεργίας και υγειονομικής περίθαλψης στους φτωχούς, στο πλαίσιο του «πολέμου κατά της φτώχειας». Δημιουργήθηκαν νόμοι με τους οποίους αυξανόταν η φορολογία των επιχειρήσεων, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν αυτές οι κοινωνικές δαπάνες υπό τη μορφή ενός προοδευτικού φόρου εισοδήματος και φόρων κληρονομιάς.
Η αριστερή στροφή του Φιλελεύθερου Κόμματος θορύβησε πολλούς παραδοσιακούς υποστηρικτές του, ενώ εξόργισε και προκάλεσε θυελλώδεις αντιδράσεις στις τάξεις των συντηρητικών στη Βουλή των Λόρδων, οι οποίοι εκπροσωπούσαν την προνομιούχο και εύπορη τάξη των γαιοκτημόνων αριστοκρατών. Η Βουλή των Λόρδων είχε ασκήσει στο παρελθόν πολλές φορές βέτο στις νομοθετικές πρωτοβουλίες της Βουλής των Κοινοτήτων που έθιγαν τα προνόμια των μελών της, όπως το δικαίωμα αρνησικυρίας των Λόρδων, που καταργήθηκε με Κοινοβουλευτική Πράξη του 1911. Οι μαζικές απεργίες των ανθρακωρύχων και των σιδηροδρομικών τα χρόνια που ακολούθησαν την ψήφισή της απέδειξαν ότι η νέα νομοθεσία είχε αφήσει ανικανοποίητη μεγάλη μερίδα της βρετανικής εργατικής τάξης. Ο λαϊκός αναβρασμός δεν έφτασε στα επίπεδα «λαφυραγωγίας και σφαγών» που είχε προβλέψει η Βικτωρία ως συνέπεια μιας δημοκρατικής μοναρχίας, όμως οι βρετανοί συντηρητικοί έβλεπαν με όλο και μεγαλύτερο φόβο το μέλλον τους.
Υπήρχαν και άλλοι λόγοι που δικαιολογούσαν τους φόβους τους. Το Ιρλανδικό Ζήτημα παρέμενε άλυτο μοιάζοντας με μεγαλύτερη «αγιάτρευτη πληγή» για τη Βρετανία απ’ ό,τι ήταν η απώλεια της Αλσατίας και της Λωραίνης για τους Γάλλους. Όπως έχουμε δει, τις δεκαετίες του 1870 και του 1880 το ζήτημα της Ιρλανδικής Αυτονομίας είχε διχάσει το Φιλελεύθερο Κόμμα του Γκλαντστόουν. Έκτοτε, οι ιρλανδοί εθνικιστές (κυρίως καθολικοί) απέρριπταν κατηγορηματικά κάθε διευθέτηση που δεν προέβλεπε την προσάρτηση της βόρειας Ιρλανδίας. Οι στη βόρεια Ιρλανδία, όπου αποτελούσαν την πλειονότητα, απέρριπταν με εξίσου κατηγορηματικό τρόπο την προοπτική ενσωμάτωσης της επαρχίας τους σε ένα ενιαίο κράτος, στο οποίο θα υπερτερούσαν οι καθολικοί. Έπειτα από πολυετείς, άκαρπες κοινοβουλευτικές συζητήσεις η κατάσταση κινδύνευε να πάρει βίαιη τροπή, καθώς και τα δύο στρατόπεδα είχαν αρχίσει να εξοπλίζονται. Υπό τον φόβο εμφυλίου πολέμου, τα μέλη του Κοινοβουλίου ψήφισαν, τελικά, την ιρλανδική αυτονομία του 1914. Τηv ώρα που γίνονταν, όμως, οι τελικές διευθετήσεις ξέσπασε πόλεμος αναστέλλοντας την ισχύ του νόμου.
Το πατριωτικό κύμα που συνεπήρε τον βρετανικό λαό μετά την επίσημη κήρυξη του πολέμου στις αρχές Αυγούστου του 1914 άφησε ασυγκίνητους τους περισσότερους καθολικούς εθνικιστές της Ιρλανδίας. Στην πλειονότητά τους οι Ιρλανδοί εθνικιστές έβλεπαν θετικά τη Γερμανία, τον δαιμονοποιημένο πλέον εχθρό της Βρετανίας, ως δυνητικό σύμμαχο με βάση τη λογική «o εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου». Τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1916, οι Ιρλανδοί εθνικιστές οργάνωσαν εξέγερση στην Ιρλανδία και οι ηγέτες τους διακήρυξαν την ίδρυση ανεξάρτητης Ιρλανδικής Δημοκρατίας. Ήδη ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος προκαλούσε απελπισία και η απάντηση του Λονδίνου στην πασχαλινή εξέγερση ήταν στυγνή: οι ηγέτες της εξέγερσης κατηγορήθηκαν για εσχάτη προδοσία εν καιρώ Πολέμου. Αφού καταδικάστηκαν από στρατοδικείο, εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Η ιρλανδική πληγή όχι μόνο παρέμενε ανοιχτή, αλλά θα αιμορραγούσε ακόμα περισσότερο αργότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Burns E., & Κολιόπουλος Ι. Σ. (2006), Ευρωπαϊκή ιστορία: ο δυτικός πολιτισμός, νεότεροι χρόνοι (4η εκδ. συμπλ.), Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο
- Merriman J. M., & Μιχαηλίδης Ι. Δ. (2022), Ιστορία της νεότερης Ευρώπης: από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο
