Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Στο διάστημα των τελευταίων εβδομάδων, πλήθος δυσάρεστων ειδήσεων έχουν γίνει γνωστές σοκάροντας την κοινή γνώμη αλλά και τραβώντας έντονα την προσοχή της. Πρωτοφανείς υποθέσεις βίαιης κι εγκληματικής συμπεριφοράς είδαν το φως της δημοσιότητας προκαλώντας θλίψη, οργή και απογοήτευση σε όλους μας. Τα συναισθήματα αυτά, όμως, που πολύ φυσικά μας προκαλούνται υποδαυλίζονται και ενισχύονται από το κυρίαρχο μέσο που ανέδειξε και προέβαλε τις παραπάνω υποθέσεις –την τηλεόραση–, με τρόπο μάλιστα που εγείρει ορισμένους προβληματισμούς.
Η τηλεόραση ανέκαθεν είχε πρωταρχική θέση στην καθημερινή μας ενημέρωση για θέματα επικαιρότητας, ιδιαίτερα δε για ζητήματα αυξημένου κοινωνικού ενδιαφέροντος, όπως είναι ορισμένα βίαια, πρωτάκουστα κι αποτρόπαια εγκλήματα. Η μετάδοση των σχετικών θεμάτων γινόταν πάντα και σχεδόν αποκλειστικά από ενημερωτικές εκπομπές και αρμόδιες δημοσιογραφικές ομάδες που εξειδικεύονταν σε τέτοιου είδους ρεπορτάζ. Τα τελευταία δυο χρόνια, όμως, παρατηρήθηκε στην ελληνική τηλεόραση μια τάση ενασχόλησης με σοβαρά κοινωνικά θέματα και από εκπομπές πιο «ανάλαφρες», τις λεγόμενες ψυχαγωγικές. Με τις ελάχιστες μόνο αλλαγές στον σχηματισμό τους, τα πάνελ ψυχαγωγικών εκπομπών βρέθηκαν να πραγματεύονται ζητήματα καθαρά κοινωνικού περιεχομένου, διατυπώνοντας δημοσίως απόψεις και σχόλια που δεν θα είχαν εύκολα θέση σε μια αντίστοιχη ενημερωτική εκπομπή. Δικαιολογημένα, από την αρχή του φαινομένου αρχίσαν να εκφράζονται κριτικές και ανησυχίες σχετικά με την αρμοδιότητα τέτοιων εκπομπών ως προς τη διαχείριση των παραπάνω θεμάτων.
Σύντομα, η τάση έγινε κανόνας και σήμερα σχεδόν όλες οι ψυχαγωγικές εκπομπές έχουν διεισδύσει στην ενημέρωση, προσπαθώντας όμως ταυτόχρονα να διατηρήσουν τον πιο «ανάλαφρο» καθημερινό χαρακτήρα, σε αντίθεση προς τη σοβαρότητα των αυστηρά ενημερωτικών εκπομπών. Ο πρώτος και βασικότερος προβληματισμός που έχει εκφραστεί είναι κατά πόσο οι παρουσιαστές και τα μέλη των συγκεκριμένων εκπομπών είναι κατάλληλα να διαχειριστούν την πολυπλοκότητα των παραπάνω ζητημάτων και να μεταδώσουν τις πληροφορίες ορθά και αμερόληπτα. Ως προς τα γνωστικά προσόντα, παρατηρείται ότι ενώ σε μεγάλο μέρος τους οι συμμετέχοντες έχουν λάβει εκπαίδευση και κατέχουν κάποιον τίτλο σχετικό με το αντικείμενο, υπάρχουν και μέλη που όχι μόνο δεν διαθέτουν τη δημοσιογραφική ιδιότητα, αλλά ούτε συναφείς σπουδές. Ακόμη και αν οι τελευταίοι αποτελούν τη μειοψηφία σε μια τηλεοπτική παρέα, είναι γεγονός ότι δύσκολα μπορεί να συζητηθεί ένα τόσο σοβαρό και λεπτό ζήτημα, όταν οι συνομιλητές δεν είναι γνώστες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και των τηλεοπτικών όρων παρουσίασης ενός θέματος.
Ταυτόχρονα, η προσπάθεια διατήρησης ενός πιο «χαλαρού» κλίματος συζήτησης και παρουσίασης του θέματος, λόγω του χαρακτήρα της εκπομπής που παραμένει ψυχαγωγικός, φαίνεται να μετατρέπει συχνά την ενημέρωση του κοινού σε ένα άτυπο «τηλεοπτικό καφενείο», στο οποίο ο καθένας εκφέρει την άποψή του με έντονο τρόπο, δίχως αίσθηση της δημοσιότητας και της άμεσης απήχησης που έχει στο κοινό. Στο πλαίσιο αυτό, ανεβαίνουν οι τόνοι, η φωνή του ενός καλύπτει τη φωνή του άλλου, οι διαφωνίες εκφράζονται σε μορφή τσακωμού και τελικά επικρατεί χάος και σύγχυση στην οθόνη του τηλεθεατή.
Ταυτόχρονα, μπορεί στην προσπάθεια ενίσχυσης του ενημερωτικού στοιχείου να έχουν υιοθετηθεί ορισμένες μέθοδοι ειδησεογραφικών εκπομπών, όπως για παράδειγμα το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ ·ωστόσο, ακόμη και αυτές προσαρμόζονται στο γενικότερο ύφος μιας ψυχαγωγικής εκπομπής. Έτσι, συχνά δίνεται έμφαση σε μια πιο «κουτσομπολίστικη» έκφανση του θέματος. Αντί, δηλαδή, να παρουσιαστούν τα πραγματικά περιστατικά ενός τόσο σοβαρού ζητήματος και να εκφραστεί κάποια σχετική κρίση στο πλαίσιο του σχολιασμού, καταλήγουμε να βομβαρδιζόμαστε με ένα σωρό ανούσιες και αχρείαστες λεπτομέρειες σχετικά με την προσωπική ζωή των εμπλεκομένων, το παρελθόν τους και άλλες πληροφορίες που δεν αφορούν άμεσα το θέμα ούτε απασχολούν την κοινή γνώμη.
Η αντιμετώπιση ενός τόσο σοβαρού ζητήματος, λόγου χάριν ενός ειδεχθούς εγκλήματος, σαν παπαρατσικό ρεπορτάζ για τη ζωή ενός celebrity, όχι μόνο ευτελίζει το θέμα αλλά αποπροσανατολίζει και τον τηλεθεατή από την ουσία της υπόθεσης. Με αυτόν τον τρόπο θίγονται τόσο τρίτοι που συνδέονται με τα κεντρικά πρόσωπα της υπόθεσης, χωρίς όμως να έχουν οι ίδιοι συμμετοχή (π.χ. η οικογένεια ενός φαινομενικού δράστη), όσο και τα ίδια τα θύματα της υπόθεσης, τα οποία οι ίδιες εκπομπές διατυμπανίζουν ότι επιθυμούν να προστατεύσουν και να δικαιώσουν.
Στο ίδιο πλαίσιο, προβληματική αποδεικνύεται να είναι και η εναλλαγή ανάμεσα σε τέτοια ενημερωτικά θέματα και άλλα πιο «ανάλαφρα». Όταν από μια υπόθεση βιασμού ή ανθρωποκτονίας ξαφνικά περνάμε στον χωρισμό ενός celebrity ή στην μαγειρική και τα ζώδια, προκαλείται προφανώς σύγχυση στον τηλεθεατή, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να διαχωρίσει και να κατατάξει τα θέματα μεταξύ τους. Μέσα από αυτήν την υπερπροβολή και την παρουσίαση δίχως ιεράρχηση ορισμένων τόσο διαφορετικών ζητημάτων, η βαναυσότητα και η εγκληματικότητα κανονικοποιούνται και τελικά καταλήγουν να μας φαίνονται τόσο συνήθη και καθημερινά, όσο ορισμένα ερωτικά σκάνδαλα διασήμων ή τηλεοπτικά κουτσομπολιά για κόντρες και φιλονικίες.
Από την άλλη πλευρά, όλη αυτή η υπερβολή και η αδυναμία ορθής διαχείρισης μπορεί να οδηγήσει και στο άκρως αντίθετο της κανονικοποίησης, προκαλώντας πανικό και χάος. Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι περισσότερες εκπομπές που δεν έχουν ενημερωτικό υπόβαθρο αποτυγχάνουν να παρουσιάσουν τα θέματα με την απαραίτητη απόσταση και ψυχραιμία. Με την πρόφαση του ανθρώπινου παράγοντα που δεν μπορεί να μείνει ακλόνητος από τέτοιες υποθέσεις, οι τηλεοπτικές παρέες επιδίδονται σε μια προσπάθεια εκδήλωσης της οργής και αποδοκιμασίας τους για τα προβαλλόμενα γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους.
Μέσα από φωνές, χαρακτηρισμούς και ακραίες δηλώσεις επιθυμούν να καταστήσουν σαφή την πλήρη αντίθεσή τους προς τις συμπεριφορές αυτές και να μεταδώσουν στον κόσμο που παρακολουθεί την αγανάκτηση που οι ίδιοι βιώνουν κατά την παρουσίαση τέτοιων θεμάτων. Είτε η αντιμετώπιση αυτή προέρχεται πράγματι από μια γνήσια απογοήτευση και οργή, είτε επιδιώκεται στην υπερβολή της με στόχο την ταύτιση με το κοινό ή το κυνήγι νούμερων τηλεθέασης, το σίγουρο είναι ότι σπέρνει τον πανικό και ενισχύει τα συναισθήματα άγχους κι έντασης που ήδη υπάρχουν.
Όπως και να έχει, η ενημέρωση που προσφέρεται από τον τύπο, επομένως κι από την τηλεόραση, πρέπει να είναι αντικειμενική, σφαιρική και πάνω από όλα να διαπνέεται από ψυχραιμία. Για αυτό και οι φορείς που την παρουσιάζουν οφείλουν να έχουν γνώση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας και του ορθού χειρισμού σοβαρών υποθέσεων κοινωνικού χαρακτήρα. Ο κόσμος, άλλωστε, μπορεί να αξιολογήσει μόνος του τις πληροφορίες που δέχεται, χωρίς να απαιτείται η παρέμβαση ενός παρουσιαστή ή του πάνελ. Ας αφήσουμε, επομένως, τις πομπώδεις αντιδράσεις και τις ακραίες εκδηλώσεις για το σπίτι και το καφενείο και όχι για την τηλεόραση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ενημέρωση τώρα, μετά…ψυχαγωγία, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Έρευνα: Ο εθισμός στις ειδήσεις αυξάνει την πιθανότητα στρες, άγχους και άλλων προβλημάτων υγείας, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
