Της Μαρίας Σπαράκη,
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, σύμφωνα με την αγγλική ορολογία UNCLOS, είναι διεθνής συμφωνία που θεσπίζει το νομικό πλαίσιο για όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες. Από τον Ιούνιο του 2016, 168 χώρες είναι συμβαλλόμενα μέρη. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας η οποία συνήφθη στις 10 Δεκέμβριου 1982, καθορίζει ένα ολοκληρωμένο καθεστώς νόμου και τάξης στους ωκεανούς και τις θάλασσες του κόσμου και θεσπίζει κανόνες που διέπουν όλες τις χρήσεις των ωκεανών και των πόρων τους.
Πιο συγκεκριμένα, υπερασπίζεται την ιδέα ότι όλα τα προβλήματα του ωκεάνιου χώρου είναι στενά αλληλένδετα και πρέπει να αντιμετωπιστούν ως σύνολο σε μια ολιστική προσπάθεια για ολόκληρη τη Μεσόγειο και τη συντριπτική πλειονότητα των εθνών που την περιβάλλουν, τα οποία αποδέχονται καταρχήν την UNCLOS ως νομικό πλαίσιο και ως οδικό χάρτη για την οριοθέτηση των αντίστοιχων Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) και ως μηχανισμό επίλυσης διαφορών που παρέχει η UNCLOS. Ιδανικά, οι πρόσφατες δραστηριότητες εξερεύνησης Πετρελαίου & Φυσικού Αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, την Ελλάδα, την Αδριατική και αλλού, θα έπρεπε να διέπονται από τις διατάξεις της UNCLOS ως παγκόσμιο νομικό πλαίσιο. Τον Απρίλιο του 1998, η Ε.Ε. επικύρωσε την UNCLOS 1982, η οποία έγινε de jure κοινοτικό κεκτημένο, επηρεάζοντας όλα τα μελλοντικά υποψήφια κράτη μέλη, χωρίς, φυσικά, να αποκλείεται η Τουρκία.
Η Ελλάδα μπορεί να προτείνει και να προωθήσει ενεργά μέσω των διπλωματικών διαύλων της μια πρωτοβουλία για την κήρυξη μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στην περιοχή της Μεσογείου, που περιλαμβάνει όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε και τα οποία είχαν επικυρώσει όλα μεμονωμένα την UNCLOS. Η εν λόγω πρωτοβουλία θα πρέπει, συνεπώς, να προταθεί για συζήτηση στην ειδική ομάδα εργασίας της Ε.Ε. για το δίκαιο της θάλασσας και την τελική έγκριση που θα μπορούσε, τελικά, να λάβει τη μορφή νομικής μορφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ο οδικός χάρτης για την υλοποίηση αυτής της πρωτοβουλίας είναι η διαδοχική ανακήρυξη των αντίστοιχων ΑΟΖ τους από την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Μάλτα και την Ελλάδα, μέχρι και την Κύπρο. Αποτέλεσμα θα είναι η δημιουργία μιας συνεχούς ζώνης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Ε.Ε. που θα εκτείνεται από την Ισπανία έως την Κύπρο. Έχουν γίνει ήδη 8 συναντήσεις για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της Ελλάδας με την Αίγυπτο, για τον προσδιορισμό, δηλαδή, των 30 θαλάσσιων οικοπέδων της ελληνικής ΑΟΖ (Αύγουστο και Νοέμβριο του 2014), για τα οποία υπάρχει ήδη ενδιαφέρον αμερικανικών και γαλλικών εταιρειών, καθώς και των Ελληνικών Πετρελαίων.
Ας αναλύσουμε, ωστόσο, κάθε ορολογία χωριστά. Ο όρος Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη πρωτοεμφανίστηκε στο Δίκαιο της Θάλασσας (ΔτΘ) του 1982 στην Τζαμάικα. Το 1994 κυρώθηκε από 60 χώρες και τέθηκε σε εφαρμογή. Σήμερα, όπως ήδη αναφέρθηκε, το έχουν υπογράψει 168 χώρες. Σύμφωνα με τους διεθνολόγους, αποτελεί κωδικοποίηση του διεθνούς δικαίου. Μόνο 15 παράκτιες χώρες δεν το έχουν υπογράψει ακόμα, μεταξύ αυτών η Τουρκία, το Ισραήλ, η Βενεζουέλα και η Συρία είναι οι πιο γνωστές.
Η ΑΟΖ μπορεί να φτάσει στα 200 ναυτικά μίλια συμπεριλαμβανομένων και των χωρικών υδάτων. Στα χωρικά ύδατα (η αιγιαλίτιδα ζώνη) ένα κράτος έχει πλήρη κυριαρχία που ορίζονται και στα 12 ναυτικά μίλια σύμφωνα με το ΔτΘ, δηλαδή η σύμβαση ορίζει ότι κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει τα χωρικά του ΔτΘ μέχρι ενός ορίου που δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενου από τη γραμμή βάσης που καθορίζεται από τη σύμβαση. Αξίζει να σημειωθεί η έννοια της αβλαβούς διέλευσης, σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται η διέλευση εντός των χωρικών υδάτων, αρκεί να διατηρείται η ειρήνη και η ασφάλεια. Ωστόσο, εφόσον το κράτος έχει πλήρη κυριαρχία εντός των χωρικών υδάτων δεν επιτρέπεται η κατασκοπεία. Όπως προαναφέραμε, η ΑΟΖ δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των 200 ν.μ. (370 χλμ.) από τη γραμμή βάσης. Η ΑΟΖ εισήχθη για να σταματήσουν οι ολοένα και πιο έντονες συγκρούσεις για τα αλιευτικά δικαιώματα, αλλά και για τη δυνατότητα εξόρυξης του πετρελαίου. Για αυτόν, άλλωστε, τον λόγο δημιουργήθηκε, ώστε να επιλύει διαφορές για γειτονικά ή και μη κ-μ.
Επομένως, στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης, εκμετάλλευσης και διαχείρισης των φυσικών πόρων. Τρίτες χώρες διατηρούν το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Παράλληλα στην Ανοιχτή Θάλασσα, δηλαδή πέραν την αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, υπάρχει ελευθερία ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας και υπό ορισμένους όρους, επιστημονικής έρευνας, αλιείας, κατασκευής εγκαταστάσεων.
Σύμφωνα με την UNCLOS, κατά το Άρθρο 87, Ελευθερία της ανοικτής θάλασσας: 1. Η ανοικτή θάλασσα είναι ελεύθερη για όλα τα κράτη, παράκτια ή άνευ ακτών. Η ελευθερία της ανοικτής θάλασσας ασκείται σύμφωνα με τους όρους που αναφέρονται στην παρούσα σύμβαση, καθώς επίσης και στους λοιπούς κανόνες του διεθνούς δικαίου. Η ελευθερία αυτή περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τόσο για τα παράκτια όσο και για τα άνευ ακτών κράτη: α) την ελευθερία ναυσιπλοΐας, β) την ελευθερία υπέρπτησης, γ) την ελευθερία τοποθέτησης υποβρυχίων καλωδίων και σωληναγωγών τηρουμένων των διατάξεων του μέρους VI, δ) την ελευθερία κατασκευής τεχνητών νήσων και άλλων εγκαταστάσεων που επιτρέπονται κατά το διεθνές δίκαιο, τηρουμένων των διατάξεων του μέρους VI, ε) την ελευθερία αλιείας, τηρουμένων των όρων που αναφέρονται στο τμήμα 2, στ) την ελευθερία επιστημονικής έρευνας, τηρουμένων των διατάξεων των μερών VI και XIII.
Καταλήγοντας, σύμφωνα µε ειδικούς επί του Διεθνούς Δικαίου, ένας μεγάλος αριθμός των κανόνων ναυσιπλοΐας και άλλων ρυθμίσεων της Σύμβασης αυτής απλώς κωδικοποιεί τον υπάρχοντα και ισχύοντα µέχρι τώρα διεθνή νόµο, δηλαδή τη σύμβαση UNCLOS και κατ’ αυτό τον τρόπο, δημιουργούνται, µε τη Σύµβαση, δικαιώματα και υποχρεώσεις τόσο γι’ αυτούς που την υπογράφουν όσο και γι’ αυτούς που δεν την υπογράφουν. Ωστόσο, η άποψη που κυριαρχεί στην Ελλάδα είναι μια μαξιμαλιστική προβολή θέσεων που στηρίζεται στην επιλεκτική ανάγνωση του Διεθνούς Δικαίου. Παρόμοια ισχύουν και για το τουρκικό κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Σύμβαση Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, διαθέσιμο εδώ
