Της Δήμητρας Βαξεβάνη,
Στο παρόν άρθρο θα κάνουμε μια αναφορά στο ρωμαϊκό οδικό δίκτυο, το οποίο αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του ρωμαϊκού πολιτισμού. Γίνεται εύκολα αντιληπτή η σπουδαιότητα του έργου αυτού από το γεγονός ότι οι Ρωμαίοι αρκετούς αιώνες πριν κατασκεύασαν ένα οδικό δίκτυο που είχε μήκος έως και 80.000 χιλιόμετρα! Απώτερος σκοπός της κατασκευής του ήταν η ενοποίηση της «αιώνιας πόλης» με τις επαρχίες του ρωμαϊκού κράτους.
Οι δρόμοι εξασφάλιζαν την απρόσκοπτη δραστηριοποίηση των Ρωμαίων σε θέματα πολιτικής, διοίκησης, στρατού και, φυσικά, εμπορίου. Μάλιστα, υπήρχαν τρεις διαφορετικοί τύποι δρόμων που ανακαλύφθηκαν. Αυτοί ήταν κατασκευασμένοι από ξύλα ή πέτρες. Αξίζει να τονιστεί ότι ακολουθούσαν την εξής τεχνική: έστρωναν βαθιά οδοστρώματα από συμπιεσμένη ξερολιθιά ως υποκείμενο στρώμα. Έτσι, οι δρόμοι θα παρέμεναν στεγνοί, διότι το νερό (της βροχής) θα κυλούσε ανάμεσα από τις πέτρες και τα κομμάτια ξερολιθιάς χωρίς να δημιουργείται λάσπη σε αργιλώδη εδάφη.
Οι “viae publicae” －ή αλλιώς “consulares”, “praetoriae”, “militares”－ αποκαλούνταν διπλωματικοί δρόμοι, καθώς συνέδεαν τις σημαντικότερες πόλεις. Ήταν οι κεντρικοί δρόμοι και μεγάλο τμήμα του πληθυσμού τους διέσχιζε καθημερινά. Συνήθως συναντούσε κανείς λεγεώνες και ταχυμεταφορείς της κρατικής ταχυδρομικής υπηρεσίας. Έπειτα, οι “viae vicinales” －ή αλλιώς “rusticae”, “glareae”, “agriariae”－ ήταν μικρότερης σημασίας δρόμοι. Αυτοί ένωναν τους οικισμούς μεταξύ τους και με τους κύριους δρόμους. Οι τοπικές αρχές δεσμεύονταν να τους προσέχουν και να τους συντηρούν, ώστε να κινείται κανείς με ασφάλεια.
Στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται οι “viae privatae”, οι οποίες, στην ουσία, ήταν «ιδιωτικοί» δρόμοι, διότι μόνο ορισμένοι πολίτες τους διέσχιζαν. Άρα, την ευθύνη συντήρησής τους επωμίζονταν αυτοί οι ίδιοι οι πολίτες και οι κοινότητες. Δευτερευούσης σημασίας δρόμοι ήταν οι “viae glareatae”, με ένα μόνο στρώμα πετρών, και οι “viae terrenae”, που δεν ήταν καν λιθόστρωτες. Τέλος, η επιθυμία των Ρωμαίων να θάβονται κοντά στους δρόμους και όσο το δυνατόν πιο κοντά στις πύλες των πόλεων οδήγησε στη διαμόρφωση ιδιόρρυθμων «ταφικών οδών», με περικαλλή ταφικά μνημεία να τις πλαισιώνουν. Τέτοιες μπορεί να θαυμάσει κανείς σήμερα στη Ρώμη ή την Πομπηία.
Γενικότερα, ήδη από τα αρχαία χρόνια φαίνεται πως οι δρόμοι ήταν εύχρηστοι, στέρεοι και εντυπωσιακοί. Βασική προϋπόθεση για τον σχεδιασμό και, συνακόλουθα, για την υλοποίησή τους ήταν να συνδέουν τις περιοχές όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, εύκολα και αποτελεσματικά, αποφεύγοντας οτιδήποτε εμποδίζει την ομαλή πορεία τους. Εάν έπρεπε να σχεδιαστούν σε ορεινά εδάφη, τότε φρόντιζαν να τοποθετηθούν στη μέση της πλαγιάς και, μάλιστα, από τη μεριά που έριχνε τις ακτίνες του ο ήλιος. Ίσως έτσι αποφεύγονταν οι δυσχέρειες κατά τη διέλευση μέσα από αυτούς όταν κυριαρχούσαν δυσμενή καιρικά φαινόμενα.
Το γεγονός ότι το οδικό δίκτυο θεωρείται σημαντικό επίτευγμα του ρωμαϊκού πολιτισμού μαρτυρείται, εξάλλου, και από τη ραγδαία ανάπτυξη της οικονομίας. Παρατηρείται ότι διεξαγόταν εμπόριο και με περιφερειακές περιοχές της επικράτειας, όπως τις κελτικές και τις αιγυπτιακές. Στην ουσία, πλέον ολόκληρη η χώρα μπορούσε να ανταλλάσσει αγαθά, ενώ προηγουμένως δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Αγαθά που δεν μπορούσαν να ευδοκιμήσουν σε καλλιέργειες του βορρά, τα προμηθεύονταν από το νότο, ανάμεσά τους το δίκοκκο σιτάρι και το τύπου ντίνκελ. Υπήρχε, επομένως, μια μορφή διαπεριφερειακού εμπορίου, το οποίο μακροπρόθεσμα βελτίωσε άρδην την οικονομία του κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, Viae. Διαθέσιμο εδώ
- Hölscher, Tonio (2005), Κλασική Αρχαιολογία: Βασικές Γνώσεις, μτφρ. Πάρις Παπαγεωργίου, Θεσσαλονίκη: Εκδ. University Studio Press
- Διαδικτυακή Βιβλιοθήκη της Σκοπιάς, Ρωμαϊκοί Δρόμοι—Μνημεία της Αρχαίας Μηχανικής. Διαθέσιμο εδώ
