Του Νίκου Σαρρή,
Η επεξεργασία των μετάλλων είναι μια από τις μεγαλύτερες καινοτομίες του ανθρώπου πάνω στη γη. Θα μπορούσε να θεωρηθεί εφάμιλλης σημασίας με την ανακάλυψη της φωτιάς και τη γεωργική επανάσταση. Όπως και για τους υπόλοιπους αρχαίους πολιτισμούς, έτσι και για τους Έλληνες, η μεταλλουργία αποτέλεσε ιδιαίτερα χρήσιμη τέχνη, οπότε είναι φυσικό να θεωρείτο από πολλούς θείο δώρο. Έτσι, δεν άργησαν να δημιουργηθούν από τους ανθρώπους θεοί της μεταλλουργίας.
Χωρίς καμία αμφιβολία, ο γνωστότερος μεταλλουργός που λατρευόταν από τους θνητούς ήταν ο Ήφαιστος, γιος του Δία και της Ήρας. Η μητέρα του τον έριξε από τον Όλυμπο στον Ωκεανό, εξαιτίας της ασχήμιας του. Στα βάθη του Ωκεανού τον βρήκαν η Νηρηίδα Θέτιδα και η Ωκεανίδα Ευρυνόμη. Κατά την εννεαετή παραμονή του στον Ωκεανό, ο Ήφαιστος έμαθε από τις δύο θεότητες που τον ανέθρεψαν την τέχνη της μεταλλουργίας. Ζώντας αρκετά χρόνια μόνος του, τελειοποίησε τη χρήση της φωτιάς και την ικανότητά του να λιώνει μέταλλα. Ο Ήφαιστος καταξιώθηκε μεταξύ των θεών ως άριστος δημιουργός μεταλλικών όπλων, σφυρηλατώντας, μεταξύ άλλων, τους κεραυνούς του Δία, την άμαξα του Ηφαίστου και τα όπλα του Αχιλλέα και του Ηρακλή.
Στον κρατήρα που σχηματίστηκε κατά την πτώση του από τον Όλυμπο, ο θεός επέλεξε να δημιουργήσει το εργαστήριό του. Σύμφωνα με διάφορους μύθους, ο Ήφαιστος είχε πολλά εργαστήρια, όλα στο εσωτερικό ηφαιστείων. Τιμήθηκε ιδιαίτερα στη Λήμνο, ένα ηφαιστειογενές νησί, στο οποίο επίσης οι θνητοί πίστευαν πως είχε χτίσει εργαστήριο. Στην «Ιλιάδα» του Ομήρου μαθαίνουμε πως του προσέφεραν βοήθεια στις δύσκολες εργασίες μερικές ολόχρυσες μηχανικές γυναίκες, τις οποίες ο ίδιος είχε κατασκευάσει.
Εκτός του Ηφαίστου, οι θνητοί λάτρευαν μια σειρά από θεότητες που σχετίζονταν με τη μεταλλουργία. Οι αρχαίοι πίστευαν πως εκείνοι που βρήκαν και κατεργάστηκαν πρώτοι τα μέταλλα, ακόμη και πριν από τον Ήφαιστο, ήταν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι. Ήταν απόγονοι της Ρέας, η οποία, όσο γεννούσε τον Δία, έχωσε τα δάκτυλα των χεριών της στο έδαφος, λόγω των φρικτών πόνων του τοκετού. Από τα δάκτυλά της γεννήθηκαν πέντε άντρες και πέντε γυναίκες. Οι θνητοί πίστευαν πως οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήταν εκείνοι που ανακάλυψαν και επεξεργάστηκαν πρώτοι τον σίδηρο στο όρος Βερέκυνθος στην Κρήτη. Μάλιστα, δίδαξαν στους κατοίκους της, τη χρήση του σιδήρου και του χαλκού.
Μεταξύ των θεοτήτων που ασχολήθηκαν με τη μεταλλουργία, ήταν και οι Τελχίνες. Ήταν εννέα δαίμονες με κεφάλι σκύλου και πτερύγια ψαριού. Οι καταγόμενοι από τη Ρόδο Τελχίνες εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη πριν από κάθε άλλο θνητό ή θεό και έγιναν οι πρώτοι κάτοικοί της. Θεωρούνταν άριστοι μεταλλουργοί και είχαν την τεχνογνωσία για την επεξεργασία του χρυσού, του ασημιού και του χαλκού. Πρόκειται για εκείνους που κατασκεύασαν την τρίαινα του Ποσειδώνα, καθώς και το δρεπάνι του Τιτάνα Κρόνου, το οποίο χρησιμοποίησε για να ευνουχίσει τον πατέρα του, Ουρανό.
Οι Κάβειροι, ήταν δαίμονες-σιδηρουργοί, πιθανότατα Αιγυπτιακής ή Φρυγικής καταγωγής. Λατρεύονταν κυρίως από τους κατοίκους της Λήμνου ως γιοι του Ηφαίστου, ενώ σύμφωνα με άλλες εκδοχές ήταν απόγονοι του Ουρανού. Απεικονίζονταν συχνά ως πυγμαίοι, γεγονός αξιοσημείωτο, καθώς και οι μεταλλουργοί των μυθολογιών της Κεντρικής Ευρώπης ήταν επίσης νάνοι. Ασχολούνταν κυρίως με την εξόρυξη μεταλλευμάτων, ενώ παράλληλα θεωρούνταν και προστάτες της ναυσιπλοΐας. Σύμβολό τους ήταν το σφυρί του μεταλλουργού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το όνομά τους, το οποίο φαίνεται να προέρχεται από το σουμερικό “kabar”, που σημαίνει σίδερο. Στη Σαμοθράκη ίδρυσαν τα Καβείρια Μυστήρια, στα οποία είχαν μυηθεί πολλοί ήρωες του Τρωικού Πολέμου, όπως ο Οδυσσέας και ο Αγαμέμνονας.
Θεότητες παρόμοιες με τους Δάκτυλους, τους Τελχίνες και τους Κάβειρους ήταν και οι Κουρήτες. Σύμφωνα με κάποιους μύθους, Κουρήτες ήταν η ονομασία των αρσενικών Δάκτυλων, ενώ σύμφωνα με κάποιους άλλους, πρόκειται για εναλλακτική ονομασία των Τελχινών. Οι Κουρήτες ήταν εκείνοι που εφηύραν τα σιδερένια όπλα και τόξα, γεγονός που αποτέλεσε τον βασικό λόγο λατρείας τους. Λέγεται πως, όσο ο Δίας ήταν βρέφος, οι Κουρήτες κάλυπταν το κλάμα του χτυπώντας δυνατά τα όπλα τους μεταξύ τους, ώστε να μην τον ακούσει ο Κρόνος, ο οποίος είχε φάει όλα τα υπόλοιπα παιδιά του. Στην ενήλικη ζωή του Δία, οι Κουρήτες υπήρξαν πιστοί ακόλουθοί του.
Ο Δαίδαλος ήταν άριστος τεχνίτης και επίσης συνδεδεμένος με τη μεταλλουργία, ίσως σε μικρότερο βαθμό από τους προαναφερθέντες θεούς. Το επίτευγμα του Δαιδάλου που τον καταξίωσε ως ικανό μεταλλουργό, ήταν η δημιουργία του Τάλω. Ο Τάλως, ήταν ένας γιγαντιαίος φύλακας της Κρήτης, ο οποίος είχε κατασκευαστεί από χαλκό. Η μοναδική του φλέβα έκλεινε από ένα καρφί που βρισκόταν στη φτέρνα του, το οποίο αφαιρέθηκε από τη Μήδεια κατά τα γεγονότα της Αργοναυτικής Εκστρατείας, σκοτώνοντας το γιγαντόσωμο «ρομπότ».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαριολάκος, Ηλίας (2018), Ελληνική Γεωμυθολογία (Πρώτο Βιβλίο), Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη
- Luke Roman & Monica Roman (2010), Encyclopedia of Greek and Roman Mythology, New York: Facts on File Books
- Hansen, W. (2004), Handbook of Classical Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO Publications
