Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,
Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστούν ευσυνόπτως οι βασικές θέσεις δύο αποφάσεων, της υπ’ αριθμόν 2109/2017 του Α’ τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας και της 140/2022 του ιδίου τμήματος και Δικαστηρίου. Αμφότερες οι αποφάσεις αυτές πραγματεύονται κοινωνικοασφαλιστικά ζητήματα και, πιο συγκεκριμένα, αυτό της συνταξιοδότησης ασφαλισμένων του τ.Ο.Γ.Α.
Πριν παρατεθούν οι συνόψεις των ανωτέρω, σκόπιμο είναι να παρουσιαστεί εν τάχει το πλαίσιο του Ο.Γ.Α. Ο Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων («π.Ο.Γ.Α.») αποτελεί πρώην ασφαλιστικό ταμείο που είχε συσταθεί με τον Ν. 4169/1961. Πλέον, τόσο οι ασφαλιστικές όσο και οι συνταξιοδοτικές του αρμοδιότητες έχουν μεταφερθεί στον Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης («Ε.Φ.Κ.Α.»), ενώ ο τ.Ο.Γ.Α. έχει μετεξελιχθεί σε Οργανισμό Προνοιακών Επιδομάτων και Κοινωνικής Αλληλεγγύης («Ο.Π.Ε.Κ.Α.»). Στον συστατικό Νόμο του Ο.Γ.Α., συγκεκριμένα στο άρθρο 2§2, αναφέρονται οι κατηγορίες των υπαγομένων προσώπων στην ασφάλιση του Οργανισμού, οι βασικές εκ των οποίων εν συντομία συνοψίζονται ως εξής:
- Ιδιοκτήτες γεωργικών καλλιεργειών στην Ελλάδα, οι οποίοι μέσω της προσωπικής τους εργασίας βιοπορίζονται από την εκμετάλλευση αυτών, ασκώντας αυτό ως κύριο επάγγελμα μέσω της παραγωγικής διαδικασίας.
- Όσοι προσφέρουν την προσωπική τους εργασία σε γεωργικές καλλιέργειες, αγρούς, φυτείες και τα παρόμοια εδάφη.
- Όσοι ασχολούνται με τον εν γένει κτηνοτροφικό τομέα, είτε ως κτηνοτρόφοι είτε ως εργαζόμενοι σε συναφείς επιχειρήσεις με σκοπό την παραγωγή και τον βιοπορισμό τους από αυτήν την ασχολία.
- Όσοι κατέχουν ή χρησιμοποιούν γεωργικά μηχανήματα με σκοπό την καλλιέργεια ή την εξυπηρέτηση γεωργικών επιχειρήσεων άλλων ατόμων.
- Οι απασχολούμενοι στις παραπάνω κατηγορίες κατά κύριο επάγγελμα, ανεξάρτητα από το είδους του ανταλλάγματος που λαμβάνουν για την εργασία τους.
- Συγγενείς των ανωτέρω προσώπων που έχουν ως κύρια απασχόληση την εργασία σε αγροτικές επιχειρήσεις και βιοπορίζονται από αυτήν.
Όσον αφορά το συνταξιοδοτικό δικαίωμα των ασφαλισμένων του τ.Ο.Γ.Α., σημαντική είναι η ρύθμιση του άρθρου 4§1 στοιχ. α-δ του Ν. 4169/1961, η οποία προβλέπει ότι: §1. Ίνα ο ησφαλισμένος τύχη συντάξεως λόγω γήρατος δέον να πληροί τας ακολούθους προϋποθέσεις:
α) Να έχει το λιγότερο 25 χρόνια ασφάλισης, μετά τη συμπλήρωση του 21ου χρόνου της ηλικίας του. Προσωρινές δικαιολογημένες απομακρύνσεις, που δεν έχουν τον χαρακτήρα της εγκατάλειψης της άσκησης του επαγγέλματος, δεν λαμβάνονται υπόψη σε βάρος του ασφαλισμένου. Ασφαλισμένος που γίνεται ανίκανος για την άσκηση του επαγγέλματός του, θεωρείται ότι ασκεί το επάγγελμα για το οποίο ασφαλίστηκε, πριν από την ανικανότητα, εφόσον μέχρι την επέλευση της ανικανότητάς του, κατοικούσε στον τόπο των επαγγελματικών του ασχολιών.
β) Να έχη ηλικίαν συμπεπληρωμένην [εξήκοντα πέντε (65) ετών].
γ) Να έχη καταβάλει τας αντιστοιχούσας είς τα έτη ασφαλίσεως ασφαλιστικάς εισφοράς, περί ων το άρθρον 10 του παρόντος.
δ) Να μη λαμβάνη σύνταξιν εξ οιασδήποτε αιτίας εκ του Ελληνικού ή αλλοδαπού Δημοσίου Ταμείου ή ημεδαπού ή αλλοδαπού φορέως κοινωνικής ασφαλίσεως, ως συντάξεως νοουμένης και πάσης περιοδικής χρηματικής παροχής, καταβαλλομένης εις τακτά χρονικά διαστήματα υπό φορέων επικουρικής ασφαλίσεως, Ταμείων Αρωγής ή Μετοχικών ή Αλληλοβοηθείας. Ο λαμβάνων εξ ετέρας πηγής σύνταξιν μικροτέραν της υπό του ΟΓΑ χορηγουμένης δικαιούται της μιας συντάξεως, δι’ επιλογής ασκουμένης εφάπαξ. […]
Στις κατωτέρω δικαστικές αποφάσεις του Ανωτάτου Ακυρωτικού Διοικητικού που θα αναπτυχθούν, κρίσιμο για τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος σε αμφότερες τις υποθέσεις αποτέλεσε το ζήτημα των προσωρινών απομακρύνσεων από το επάγγελμα και πώς αυτό αξιολογήθηκε από τα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια Δικαστήρια που επιλήφθηκαν των υποθέσεων. Πιο συγκεκριμένα:
ΣτΕ Α’τμ. 2109/2017: Εν προκειμένω, ασκήθηκε το ένδικο μέσο της αναίρεσης κατά απόφασης του Διοικητικού Εφετείου Πειραιώς, το οποίο σε δεύτερο βαθμό αναγνώρισε ότι η αναιρεσίβλητη άσκησε κύριο επάγγελμα από τα ανήκοντα στην αγροτική οικονομία για περισσότερο από 25 έτη, έχοντας συμπληρώσει τα 21 ηλικιακά της έτη, δηλαδή, όπως ορίζει το προλογικώς αναφερθέν άρθρο 4 του Ν. 4169/1961. Το Ακυρωτικό Δικαστήριο εκκίνησε τις σκέψεις του, αναπτύσσοντας το νομικό πλαίσιο περί του συνταξιοδοτικού δικαίου των ασφαλισμένων στον τ.Ο.Γ.Α. Στη συνέχεια, στην υπ’ αριθ. 6 σκέψη του, το ΣτΕ διατύπωσε τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω γήρατος για τις έγγαμες γυναίκες που απασχολούνται στην αγροτική οικονομία, οι οποίες είναι όσες αναφέρθηκαν προηγουμένως. Το σημαίνον στη σκέψη του Δικαστηρίου είναι η ερμηνεία μέσα από τις νομολογιακές σταθμίσεις που παραθέτει, ως προς την προϋπόθεση των προσωρινών και δικαιολογημένων απομακρύνσεων από την άσκηση του επαγγέλματος, προκειμένου αυτή να μη θεωρηθεί ως εγκατάλειψη και φέρει δυσμενή χαρακτήρα για τον ασφαλισμένο.
Επί τούτου αναφέρει το Δικαστήριο: «Ως απομάκρυνση δε από τον τόπο αυτό, κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, νοείται η μόνιμη εγκατάσταση του ασφαλισμένου είτε σε αστική περιοχή, είτε και σε άλλη αγροτική περιοχή, η οποία, όμως, απέχει τέτοια απόσταση από τον τόπο των αγροτικών ασχολιών του, ώστε κατά κοινή πείρα να μην είναι πλέον δυνατόν, ενόψει των κατά περίπτωση συνθηκών (όπως π.χ. καιρικών και συγκοινωνιακών συνθηκών, είδους καλλιέργειας), να θεωρηθεί ότι αυτός απασχολείται ενεργώς, και μάλιστα κατά κύριο επάγγελμα, στην αγροτική οικονομία. Εξάλλου, η κρίση ότι η απομάκρυνση του ενδιαφερομένου από τον τόπο των αγροτικών ασχολιών του είναι προσωρινή και δικαιολογημένη, καθώς και η κρίση ότι ο ενδιαφερόμενος αντλεί τα μέσα βιοπορισμού του από την απασχόλησή του στην αγροτική οικονομία πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς από τα αρμόδια όργανα του Ο.Γ.Α. και, σε περίπτωση αμφισβητήσεως, από τα διοικητικά δικαστήρια». Από τα εκτιθέμενα πραγματικά περιστατικά, για την αιτηθείσα συνταξιοδότηση και πλέον αναιρεσίβλητη, το ΣτΕ απεφάνθη ότι καίτοι ορθώς το δευτεροβαθμίως δικάσαν ορθώς έκανε δεκτή την έφεση, διότι οι απομακρύνσεις της αναιρεσίβλητης ήταν προσωρινές και δικαιολογημένες, καθώς είχαν ως αιτία οικογενειακούς λόγους υγείας, προέβη σε υπέρβαση της εξουσίας του. Η υπέρβαση συνίστατο στο ότι το Εφετείο έπρεπε να αναπέμψει την υπόθεση στα αρμόδια κοινωνικοασφαλιστικά όργανα και όχι να την κρατήσει και δικάσει στην ουσία της, αποφασίζοντας το πρώτον περί της αναγνώρισης των συνταξιοδοτικών προϋποθέσεων στο πρόσωπο της αναιρεσίβλητης. Για αυτό και το ΣτΕ αναίρεσε εν μέρει ως το αμέσως προαναφερθέν σκέλος τη δευτεροβάθμια απόφαση.
ΣτΕ Α’τμ. 140/2022: Ομοίως με την προηγούμενη απόφαση, και στη συγκεκριμένη απασχόλησε το ζήτημα της απομάκρυνσης από την απασχόληση και το εάν συνιστά εγκατάλειψη. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, το ΣτΕ υιοθετώντας τη νομολογιακώς διαμορφωθείσα άποψη για το ζήτημα, προχωρεί σε ειδικότερο προσδιορισμό του στοιχείου της αιτιολόγησης. Έτσι, αναφέρει ότι «…πρέπει να προκύπτει -κατά το μεγαλύτερο διάστημα της επίμαχης περιόδου- το ύψος του εισοδήματος του ασφαλισμένου από την παραπάνω απασχόληση και να υπάρχει κρίση ότι το εισόδημα τούτο, ενόψει του τόπου κατοικίας του και των ειδικότερων συνθηκών σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, επαρκεί για τον βιοπορισμό του. Ειδικώς δε, όταν πρόκειται για έγγαμη γυναίκα, η οποία απασχολείται αυτοτελώς σε γεωργικές εργασίες, θεωρείται ότι αυτή πληροί τις προϋποθέσεις υπαγωγής της στην ασφάλιση του Ο.Γ.Α., με βάση τις προαναφερθείσες διατάξεις, όταν διαπιστώνεται ότι αντλεί τον βιοπορισμό της από την απασχόλησή της αυτή, χωρίς να απαιτείται να γίνεται σύγκριση των εισοδημάτων της με το εισόδημα του συζύγου της, όταν αυτός ασκεί άλλο επάγγελμα. Εξάλλου, η εικοσιπενταετής ασφάλιση και παραμονή του ενδιαφερομένου στον τόπο άσκησης του γεωργικού επαγγέλματος, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για τη χορήγηση σύνταξης γήρατος από τον Ο.Γ.Α., δεν επιβάλλεται να είναι συνεχόμενη, δεδομένου ότι ο νόμος δεν θέτει τέτοια προϋπόθεση».
Και στην εξεταζόμενη υπόθεση, το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο έκρινε ότι, παρά την απομάκρυνση της αναιρεσίβλητης για ένα χρονικό διάστημα περίπου δεκαπενταετίας από τον τόπο των αγροτικών της ασχολιών λόγω της διαμονής της στην Αθήνα, αυτό ήταν αιτιολογημένο λόγω του ότι ο σύζυγός της εργαζόταν στην πρωτεύουσα. Τέλος, λόγω του ίδιου σφάλματος στο οποίο υπέπεσε και στην ΣτΕ 2109/2017 που αναπτύχθηκε ανωτέρω, δηλαδή την υπέρβαση εξουσίας του Εφετείου που δέχτηκε το ένδικο μέσο και εν συνεχεία προέβη σε αναγνώριση συνταξιοδοτικού δικαιώματος το πρώτον, κατά παράβαση του άρθρου 79 Κ.Δ.Δ., το ΣτΕ προχώρησε στην αναίρεση της προσβαλλομένης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- ΣτΕ 2109/2017: Νομική Βάση Δεδομένων Nomos Intrasoft
- ΣτΕ 140/2022: Νομική Βάση Δεδομένων Nomos Intrasoft
