Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Τους περασμένους μήνες, μέσα από βιβλία, λαογραφικές αφηγήσεις και ιστορικά άρθρα, ο ιστότοπός μας έχει παρουσιάσει μια σειρά από εκφάνσεις του ξεριζωμού των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, καθώς φέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την Καταστροφή. Στα πλαίσια αυτά, διαβάσαμε πολλή νέα λογοτεχνική παραγωγή, καθώς και κλασικά έργα που συνδέονται με τη Μικρά Ασία. Στο μεταίχμιο αυτών των κατηγοριών – αλλά και από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, κυκλοφορεί εκ νέου ένα χρονικό των γεγονότων από το 1919 έως το 1922, το οποίο το 2008 είχε αποκομίσει το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Χρονικού.
Πρόκειται για τη νέα και αναθεωρημένη έκδοση Εάλω η Σμύρνη: Δακρυσμένη Μικρασία 1919 – 1922 του Βασίλη Ι. Τζανακάρη. Όσοι έχουν διαβάσει παλαιότερα το βιβλίο ίσως θυμούνται τον τίτλο Δακρυσμένη Μικρασία 1919 – 1922, Τα χρόνια που συντάραξαν την Ελλάδα. Ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνέντευξή του έχει δηλώσει ότι, αρχικά, ήθελε να γράψει ένα μυθιστόρημα για την ταραχώδη εκείνη περίοδο, αλλά αυτό που τελικά έγραψε ομοιάζει περισσότερο σε μια επική αφήγηση ενός χρονικού. Πριν, όμως, πούμε περισσότερα για το ίδιο το έργο, ας γνωρίσουμε λίγο καλύτερα τον συγγραφέα. Ο Βασίλης Τζανακάρης, με σπουδές στις Πολιτικές και Οικονομικές Επιστήμες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, έχει μια πλούσια συγγραφική παραγωγή, με πάνω από είκοσι βιβλία. Επιπροσθέτως, έχει εκδώσει τρεις εφημερίδες και ήταν πρωτοπόρος της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου, ενώ επί 34 έτη εξέδιδε το περιοδικό Γιατί, βασισμένο στις Σέρρες. Εκτός από το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, κυκλοφορούν και άλλοι δικοί του τίτλοι που παρουσιάζουν πτυχές των γεγονότων της Καταστροφής.
Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά ένα χρονικό για τα γεγονότα από το 1919 έως το 1922. Παρόλο που, τελικά, δεν έγινε μυθιστόρημα, το έργο χαρακτηρίζεται από μια αφήγηση πλήρη σχημάτων λόγου. Ήδη από τον πρόλογο, όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει την απόβαση του ελληνικού στρατού σε μια Σμύρνη κατάμεστη από ελληνικές σημαίες, φαίνεται ότι η εξιστόρηση του χρονικού δε στερείται καθόλου εικονοπλαστικής δεινότητας και λυρισμού. Οι ένδοξες μέρες του 1919, κατά τις οποίες η Ελλάδα προσέρχεται στις διαπραγματεύσεις ως μια εκ των νικητριών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, δίνουν τη θέση τους στις δυσκολίες των χρόνων που ακολούθησαν, μέχρι τα τραγικά γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1922.
Το χρονικό του Τζανακάρη δεν περιορίζεται στην αναφορά ιστορικών γεγονότων μέσα από τη βιβλιογραφία, αλλά δίνει πληροφορίες από τον Τύπο της εποχής, τα πρακτικά της Βουλής, αλλά και ημερολόγια και επιστολές σημαντικών πρωταγωνιστών των γεγονότων. Μέσα από τις αφηγήσεις, παρουσιάζεται σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο το πολιτικό πλαίσιο, αλλά και το πώς βιώνουν τις αλλαγές οι απλοί άνθρωποι στη Σμύρνη και στην Ελλάδα. Με αρκετή αντικειμενικότητα και αναφορά σε περιστατικά της εποχής, ο συγγραφέας φωτίζει πτυχές της Καταστροφής της Σμύρνης, εξηγώντας τις σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά και το πώς ο ελληνικός Τύπος παρουσίασε τα γεγονότα. Οι αναφορές στην πολιτική κατάσταση και στις προσδοκίες του ελληνικού λαού από τις κυβερνήσεις είναι ιδιαίτερα καλογραμμένες και γίνονται κατανοητές ακόμη και σε μη ειδικό κοινό, απαντώντας σε μια σειρά ερωτημάτων που πολλοί μπορεί να έχουν για τις πολιτικές αποφάσεις των ημερών. Τα πρόσωπα της εποχής, ο Βενιζέλος, ο Γούναρης, ο Στεργιάδης, ο Χατζανέστης και άλλοι πολλοί πολιτικοί και στρατιωτικοί, σκιαγραφούνται στο έργο με αντικειμενικότητα, τόσο για τα θετικά όσο και για τα αρνητικά χαρακτηριστικά και πεπραγμένα τους.
Το βιβλίο είναι μεν πολυσέλιδο, αλλά αυτό δε θα πρέπει να αποθαρρύνει από την ανάγνωσή του. Άλλωστε, λόγω και της παραστατικότατης αναφοράς του στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, το έργο αποτελεί ένα ανάγνωσμα που κυλά αβίαστα. Αυτή είναι και μια επιτυχία του Τζανακάρη, καθώς με πολύ άμεσο τρόπο μεταδίδει τις ιστορικές πληροφορίες, χωρίς, όμως, σε κανένα σημείο να κάνει τον αναγνώστη να νιώσει ότι παρακολουθεί κάποια επιτηδευμένη διάλεξη. Ο συγγραφέας αξιοποιεί, όπου είναι σκόπιμο, το χιούμορ, την ειρωνεία, αλλά και το συναίσθημα, για να πλαισιώσει τα γεγονότα. Είναι αξιοθαύμαστη, τέλος, η αντικειμενικότητα με την οποία προσεγγίζει τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι έπραξαν με τους τρόπους που περιγράφονται. Ο Τζανακάρης ερμηνεύει τις πράξεις κρατών και προσώπων, χωρίς σε καμία περίπτωση να τις δικαιολογεί, και καλεί τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
