Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
«Αυτό που κάνει τη φωτογραφία μια παράξενη εφεύρεση είναι ότι οι πρώτες ύλες της είναι φως και χρόνος» – John Berger, Βρετανός συγγραφέας
«Αυτό που η φωτογραφία αναπαράγει επ’ άπειρον, δεν συμβαίνει παρά μόνο μια φορά» – Roland Gérard Barthes, Γάλλος σημειολόγος
Η ζωή αποτελείται από μια αδιάκοπη, ανελέητη αλληλουχία στιγμών, χαρούμενων, τραγικών, αστείων. Πριν καλά καλά προλάβουμε να βιώσουμε μια στιγμή, αυτή χάνεται ανεπιστρεπτί στη δίνη της ζωής και γίνεται παρελθόν. Κι όσο κι αν ο άνθρωπος μάταια απλώνει με αγωνία τα χέρια του να κρατήσει τα λεπτά, τις ώρες, τα χρόνια, τόσο περισσότερο αισθάνεται το εφήμερο της ύπαρξής του. Σε αυτήν τη μάχη ενάντια στον χρόνο έχουμε σύμμαχο τη φωτογραφία. Τον μοναδικό τρόπο να παγιδεύουμε στον φακό ένα χαμόγελο, μια αγκαλιά, ένα ηλιοβασίλεμα, ακριβώς όπως συνέβη σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.
Η ακινητοποίηση μιας συγκεκριμένης στιγμής στον χρόνο συνιστά από μόνη της ένα μικρό θαύμα. Η ακινητοποίηση ενός συναισθήματος στον ρου του χρόνου, όμως καθιστά το επίτευγμα ακόμη πιο μεγαλειώδες. Εστιάζοντας, λοιπόν, σε ένα συγκεκριμένο είδος φωτογραφίας, τη φωτογραφία πορτρέτο, συνειδητοποιούμε ότι η φωτογραφία είναι ικανή να εγκλωβίσει, πέρα από την εικόνα/εμφάνιση, ένα κομμάτι του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου. Υπό αυτήν την έννοια, η φωτογραφία δεν αφορά μόνο το φαίνεσθαι, αλλά και το είναι. Απαθανατίζοντας την έκφραση ενός ανθρώπινου προσώπου, την εικόνα των ματιών του (τα μάτια, άλλωστε, λένε πως είναι «ο καθρέφτης της ψυχής»), μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα για την ευχάριστη ή δυσάρεστη χροιά των γεγονότων, που έλαβαν χώρα τη δεδομένη στιγμή είτε στον μικρόκοσμο του ατόμου είτε στην περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα.
Ενδεικτικά, στις φωτογραφίες των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής αποτυπώνονται η οδύνη, η απελπισία, η αγωνία, ο φόβος για το αύριο. Αρκεί μία μόνο φωτογραφία για να εκφραστεί σιωπηρά και απέριττα η αβάσταχτη αίσθηση της απώλειας, η πολυσυζητημένη έννοια της προσφυγιάς, που τόσες λέξεις έχουν γραφεί για να την περιγράψουν. Με αυτόν τον τρόπο, προχωράμε σε μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση και αποτίμηση των γεγονότων: δεν διαβάζουμε μόνο ψυχρές, αντικειμενικές ιστορικές πληροφορίες, αλλά βιώνουμε τις επιπτώσεις των γεγονότων στον ίδιο τον άνθρωπο και τον ψυχισμό του.
Η φωτογραφία, λοιπόν, είναι μια σταγόνα αθανασίας, μια υπενθύμιση στον κόσμο πως κάποτε υπήρξαμε. Ο μόνος τρόπος για να διατηρήσουμε στη μνήμη τη νεότητα, την ομορφιά, την ευτυχία που κάποτε είδαμε ή είχαμε. Μαζί με αυτό το δώρο, ωστόσο, θα έρθει και το γλυκόπικρο συναίσθημα της νοσταλγίας, μιας και η φωτογραφία είναι εξ ορισμού φορέας νοσταλγίας. Και το άλγος αυτού του νοητού νόστου στα παλιά δεν είναι σχεδόν ποτέ εύκολο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η φωτογραφία ως τέχνη, akatsikoudis.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
