Της Ευανθίας Τσαγγάρη,
Ενοχή. Εκείνο το συναίσθημα που νιώθεις ότι σε πνίγει. Ικανό να σε αφήσει άυπνο ολονυχτίς, να αναπαράγεις ξανά και ξανά αυτό το «λάθος» που έκανες ή που συνεχίζεις να κάνεις. Σιγά-σιγά, μετά από ώρες αυτομαστιγώματος, αρχίζεις να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου, να μη νιώθεις αρκετός, να νομίζεις πως είσαι λάθος. Με όλη αυτήν την υπερανάλυση, φτάνεις στα όρια της παράνοιας. Και όλα αυτά γιατί;
Από τα παλιά χρόνια, η ενοχή αποτελεί μία διαδεδομένη τακτική μέσω της οποίας οι γονείς διαπαιδαγωγούν τα παιδιά για το τι είναι κοινωνικά σωστό και λάθος, καλό και κακό. Όταν το παιδί δεν πράττει όπως «αρμόζει», τότε οι γονείς σκόπιμα θα το γεμίσουν με ενοχές, προκειμένου να κατανοήσει το λάθος και να υποστεί τις συνέπειες των πράξεών του – όχι μόνο με υλική μορφή (με το να του απαγορεύσουν, για παράδειγμα, ένα παιχνίδι), αλλά και σε ψυχολογικό υπόβαθρο (τύψεις συνειδήσεως). Η ενοχή, λοιπόν, σαν μέσο ηθικοποίησης, αποτελεί αρκετές φορές μία θετική προτροπή για το παιδί, καθώς μαθαίνει να επιδιώκει το ωφέλιμο και να αποφεύγει το επιβλαβές.
Επιπρόσθετα, σε προσωπικό επίπεδο, η ενοχή μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει κίνητρο προκειμένου να λάβει κάποιος δράση πάνω σε κάτι που τον απασχολεί και να σταματήσει να παραμένει αδρανής. Όταν, δηλαδή, αισθάνεσαι πως δεν είσαι αρκετά παραγωγικός, τότε χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις αυτό ακριβώς το αρνητικό συναίσθημα, ώστε να αποτελέσει εν τέλει έναυσμα να κάνεις περισσότερα. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί πως δεν είναι κακό να νιώθεις ανικανοποίητος. Διότι αυτή ακριβώς η αίσθηση του ανικανοποίητου θα σε βοηθήσει να προχωρήσεις. Τι συμβαίνει, όμως, όταν γίνεσαι ενοχικός;
Ενοχικός είναι αυτός που αισθάνεται πάντα ένοχος. Ο ενοχικός, ακόμη και σε περίπτωση που δεν έπραξε κάτι κακό ή το έπραξε αλλά όχι σκόπιμα, τείνει να αμφισβητεί την κάθε του πράξη και κατ’ επέκταση την ίδια του την αξία. Συνήθως, διακρίνεται από μία τελειομανία και εάν δεν ανταποκριθεί στις υψηλές προσδοκίες που έχει, ασκεί στον εαυτό του σκληρή αυτοκριτική, πληγώνοντας έτσι την αυτοεκτίμησή του. Στην πραγματικότητα, αναλώνεται στο να σκέφτεται ξανά και ξανά πώς θα μπορούσε να πράξει αλλιώς, χάνοντας έτσι την ουσία και παραμένοντας στην πράξη αδρανής. Ζει, λοιπόν, σε ένα δικό του γκρίζο σύννεφο, εστιάζοντας στις πράξεις του παρελθόντος, χάνοντας την επαφή με την πραγματικότητα.
Ανέκαθεν, μεγαλώνοντας, μάθαμε πως «πρέπει» να είμαστε ταπεινοί. Τα αψεγάδιαστα καλά παιδιά που θα γίνουν «χαλί να τα πατήσεις». Αυτά που θα τρέξουν να σε βοηθήσουν ανιδιοτελώς. Που δε γνωρίζουν τι σημαίνει να θέτεις όρια. Που προτεραιότητά τους θα είναι κάποιος άλλος και όχι ο εαυτός τους. Ακόμα, μάθαμε ότι δεν αξίζουμε. Μάθαμε να μην απολαμβάνουμε, λες κι αν απολαύσουμε τη ζωή θα προσβάλουμε τον άλλον. Ενοχοποιήσαμε ακόμα και το πιο διαδεδομένο σύμβολο απόλαυσης, το γέλιο, λέγοντας κάθε φορά που γελάμε δυνατά και με την καρδιά μας: «σε καλό να μας βγει».
Ενοχή. Το συναίσθημα που κυριαρχεί στη συνείδησή μας, όταν εμείς οι ίδιοι αποδοκιμάζουμε και επικρίνουμε την πράξη ή τη συμπεριφορά μας, επειδή αυτή έχει ανεπιθύμητο αποτέλεσμα ή αντίκειται προς τις ηθικές μας αρχές. Η ενοχή αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά συναισθήματα, ενώ συχνά καθορίζει την επόμενή μας κίνηση. Θα την αφήσεις να σε καθοδηγήσει;
