Της Χρυσοβαλάντου Μανουσαρίδου,
Συχνά όταν αναφερόμαστε στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, η σκέψη όλων μας πηγαίνει στην κλασική Αθήνα του 5ου αιώνα, την Αθήνα του Πλάτωνα, του Περικλή, του Ξενοφώντα. Τα θεμέλια, ωστόσο, για να ευδοκιμήσει ο ελληνικός πολιτισμός είχαν μπει πολύ νωρίτερα. Ήδη από την εποχή του Χαλκού, σπουδαίοι πολιτισμοί εμφανίζονται, αφήνοντας ανεξίτηλα τα ίχνη τους μέχρι τις μέρες μας.
Ο μινωικός πολιτισμός αναπτύχθηκε στην Κρήτη, η οποία άρχισε να κατοικείται ήδη από την Νεολιθική εποχή. Το όνομά της οφείλεται στον μυθικό ιδρυτή της, τον Μίνωα, γιο του Δία και της Ευρώπης. Συμβατικά, από το όνομα του Μίνωα καθιερώθηκε όλοι οι μετέπειτα βασιλείς να ονομάζονται Μίνωες. Η εξαιρετική γεωγραφική της θέση, καθώς βρίσκεται στο κέντρο της μεσογειακής λεκάνης, αλλά και το εύφορο έδαφος της Κρήτης, ευνόησαν την ύπαρξη και την ανάπτυξη ενός σπουδαίου πολιτισμού.
Από την 3η χιλιετία, η Κρήτη δραστηριοποιείται στον τομέα της γεωργίας και της κτηνοτροφίας και οργανώνεται σιγά σιγά σε οικισμούς. Ανασκαφές που έγιναν στο νησί αποκάλυψαν τουλάχιστον 4 ανάκτορα: στην Κνωσό, στη Φαιστό, τα Μάλια και τη Ζάκρο. Η ύπαρξη των ανακτόρων αναπόφευκτα δηλώνει και την ύπαρξη οικισμών που τελούσαν κάτω από την ηγεμονία του βασιλιά. Ο ρόλος του βασιλιά στον μινωικό πολιτισμό φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς από εκείνον ρυθμίζονταν τα πάντα. Ο ίδιος κατοικούσε στο ανάκτορο με την οικογένειά του και με άλλα 500 περίπου άτομα (ιερείς, υπηρέτες, αποθηκάριοι). Στις αποθήκες του ανακτόρου αποθηκεύονταν τεράστιες ποσότητες πρώτων ειδών, απαραίτητων για την επιβίωση, όπως μέλι, λάδι, κρασί, δημητριακά, όσπρια κ.α. Ο βασιλιάς ήταν ο μοναδικός ρυθμιστής του εμπορίου. Αυτός αποφάσιζε τι θα πωληθεί και τι θα εισαχθεί από τις άλλες χώρες και όχι οι έμποροι, που θα ήταν και το πιο εύλογο.
Η Κρήτη έγινε μια μεγάλη και υπολογίσιμη ναυτική και εμπορική δύναμη. Υπήρχαν πολλά λιμάνια στο νησί, από όπου οι εμπορικές δραστηριότητες ήταν πιο εύκολο να εξαπλωθούν. Συναλλαγές γίνονταν διασχίζοντας όλο το Αιγαίο, από τις γειτονικές Κυκλάδες και μέχρι την Αίγυπτο, την Ανατολή, την Τροία και την Κύπρο. Οι Μινωίτες πουλούσαν κρασί, μέλι, λάδι, ξυλεία, αγγεία, σφραγίδες και κοσμήματα (τα οποία έφτιαχναν Κρήτες τεχνίτες) και εισήγαγαν χαλκό, ασήμι, χρυσάφι, ελεφαντόδοντο, πολύτιμους λίθους και μέταλλα για την κατασκευή όπλων.
Η επαφή κυρίως με τους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής εξυπηρέτησε το εμπόριο αλλά και την τέχνη των Μινωιτών. Ήδη από την Παλαιοανακτορική περίοδο, μεγάλες ποσότητες πρώτων υλών και αντικειμένων πολυτελείας εισάγονται από την Αίγυπτο, τη Συρία, τη Μεσοποταμία και τη Μικρά Ασία στα μινωικά ανάκτορα, για να χρησιμοποιηθούν από ειδικούς τεχνίτες και να αναπτύξουν τη μινωική τέχνη. Χρυσά κοσμήματα, αργυρά και χάλκινα αγγεία, σφραγιδόλιθοι, χάλκινα όπλα, λίθινα σκεύη, αντικείμενα από ελεφαντόδοντο, φαγεντιανή και υαλόμαζα είναι μερικά από τα αντικείμενα και τα υλικά που φτιάχτηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από τους Μινωίτες.
Μετά την καταστροφή των ανακτόρων από τους φονικούς σεισμούς που έλαβαν χώρα γύρω στο 1700 π.Χ., οι οικισμοί και τα ανάκτορα ανοικοδομούνται εκ νέου και μάλιστα ακόμη πιο υπέρλαμπρα από ότι ήταν. Οι εμπορικές σχέσεις τώρα είναι περισσότερο διευρυμένες και πιο συχνές, όπως φανερώνουν μαρτυρίες σε αιγυπτιακά κείμενα (οι Κεφτιού, όπως ονομάζονταν οι Κρήτες στα αιγυπτιακά, αναφέρονται συχνά σε κείμενα και παριστάνονται σε τοιχογραφίες).
Δύο είναι οι επικρατέστερες απόψεις σχετικά με την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού. Εδώ και χρόνια, η κατάρρευση του μινωικού κόσμου έχει συνδεθεί με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, γεγονός που υποστηρίζεται πως προκάλεσε τεράστια κύματα που έπνιξαν τις ακτές και ηφαιστειογενή τέφρα που κάλυψε τις μινωικές πόλεις. Τα τελευταία χρόνια αυτή η εκδοχή αποδοκιμάζεται. Ο αρχαιολόγος Sandy McGillivray με μια ομάδα ειδικών γεωλόγων εντόπισε στο Παλαιόκαστρο της Κρήτης, αλλά και σε άλλες περιοχές, δείγματα θαλάσσιων οργανισμών πάνω στη στεριά, κάτι που είναι αδύνατον να συμβαίνει υπό φυσιολογικές συνθήκες. Αυτό λοιπόν το στοιχείο οδήγησε τους επιστήμονες στην άποψη ότι κάποιο δυνατό τσουνάμι, που ίσως και να προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου, προκάλεσε αυτή την ολέθρια καταστροφή του μινωικού πολιτισμού.
Φυσικά, οι Μινωίτες δεν εξαφανίστηκαν εν μια νυκτί, το νησί όμως έγινε πολύ ευάλωτο σε επιδρομές και λεηλασίες, καθώς είχαν καταστραφεί τα λιμάνια και ο στόλος πάνω στα οποία βάσιζαν την ευημερία και την ασφάλειά τους. Η Κρήτη αργότερα καταλήφθηκε από τους Μυκηναίους και σιγά σιγά έχασε την παλιά της αίγλη και δόξα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (2006), The Cambridge Ancient History, vol. II, part I, 6η Έκδοση, U.K.: Cambridge University Press
- Martin, R. Thomas (2000), Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times, New Haven & London: Yale University Press
