Του Γιάννη Μάρκελλου,
Το φαινόμενο της μετανάστευσης δεν είναι κάτι ξένο στην παγκόσμια Ιστορία. Ήδη από την αρχαιότητα ήταν ευρέως διαδεδομένη πρακτική. Επιγραμματικά ας φέρουμε στο νου μας την περίπτωση της καθόδου των Δωριέων ή τους μετοίκους που κατέκλυσαν την Αθήνα κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., καθώς για τα τότε δεδομένα ήκμασε γρήγορα και ανεδείχθη σε σπουδαία πνευματική κοιτίδα. Οι ξένοι που ήρθαν στην Αθήνα αυτήν τη χρονική περίοδο ασχολήθηκαν κυρίως με τις γεωργικές δραστηριότητες.
Αρχικά, για να μπορέσουμε να αποκτήσουμε μια πλήρη εικόνα της μετανάστευσης των Ελλήνων στην Αυστραλία, θα πρέπει να κατανοήσουμε το ιστορικό της πλαίσιο. Η μετανάστευση των συμπατριωτών και προγόνων μας στην Αυστραλία διακρίνεται σε δύο περιόδους: α) την πρώιμη (1830-1869) και την β) εποικιστική περίοδο (1870-1974). Η πρώτη περίοδος περιελάμβανε την άφιξη των εκτοπισμένων από τα βρετανικά δικαστήρια Ελλήνων, ενώ η εποικιστική περίοδος χωριζόταν σε διάφορες φάσεις.
Μέχρι το 1924 παρέμενε νησιωτική υπόθεση (οι περισσότεροι από το Καστελλόριζο), αλλά οι συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής άνοιξαν τον δρόμο και στους κατοίκους της ηπειρωτικής Ελλάδας, με πρώτους τους Μακεδόνες να ξεκινούν το μακρινό ταξίδι για την πέμπτη ήπειρο. Οι πρώτοι μήνες της παραμονής τους σήμαναν στην αυστραλιανή κοινωνία συναγερμό. Οι πρόγονοί μας έφτασαν σε μία αχανή, αφιλόξενη ήπειρο και έζησαν «στο πετσί τους» την ξενοφοβία των γηγενών. Ένας λαμπρός θεολόγος, ποιητής και πρωθιεράρχης της Αυστραλίας, ο μακαριστός Στυλιανός Χαρκιανάκης σε ένα ποίημά του γράφει, μεταξύ άλλων: «Αλίμονο σε αυτούς που δε διώχθηκαν, γιατί θα πει πως δεν πολέμησαν μήτε με σκιές…».
Η πρώτη περίοδος (1830-1869), όπως προαναφέρθηκε, αφορούσε τον ερχομό Ελλήνων που είχαν καταδικαστεί από βρετανικά δικαστήρια. Αυτή η χρονική περίοδος συνάδει και με την ανακάλυψη του χρυσού. Αυτή η ανακάλυψη κίνησε την περιέργεια τυχοδιωκτών και χρυσοθήρων κυρίως από τα Κύθηρα, την Ιθάκη και τη Σάμο, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν κοντά στα χρυσωρυχεία της Βικτώριας και της Νότιας Νέας Ουαλίας. Αυτή η μερίδα των ανθρώπων ήταν που βίωσε στον μεγαλύτερο βαθμό την εχθρότητα του γηγενούς πληθυσμού, καθώς και την αποκοπή από τη Μητέρα Ελλάδα. Όσοι βρέθηκαν στις περιοχές που προαναφέραμε, απασχολήθηκαν κυρίως ως φορτοεκφορτωτές στα λιμάνια ή σε βιοτεχνίες, δουλειές, δηλαδή, που οι Αγγλοκέλτες αρνούνταν να κάνουν.
Οι περισσότεροι Έλληνες που μετανάστευσαν στην πέμπτη ήπειρο πραγματοποίησαν το μακρινό ταξίδι κατά την περίοδο 1870-1974. Αυτή η μερίδα ανθρώπων, πολύ πιο συνειδητοποιημένοι, ήταν και οι μετανάστες που μεγαλούργησαν με την πάροδο του χρόνου. Οι περισσότεροι προέρχονταν από το νησιώτικο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων και κυρίως από το Καστελλόριζο. Η πρώτη πλήρης αποτίμηση της μαζικής εγκατάστασης καθίσταται αρκετά δύσκολη, λόγω έλλειψης πηγών. Από το 1925 το κέντρο του ενδιαφέροντος μετατοπίζεται και βλέπουμε Έλληνες να μεταναστεύουν από τη Δυτική Μακεδονία. Από τις σωζόμενες καταγραφές προκύπτει ότι ο Αντώνιος Μανώλης ήταν ο πρώτος Έλληνας ναυτικός που μετανάστευσε στην Αυστραλία και εγκαταστάθηκε σε ένα προάστιο του Σίδνεϋ, το Picton.
Η Ιστορία κατέγραψε και άλλα δύο σημαντικά στοιχεία: πρώτον, ο Αντώνιος Μανώλης παντρεύτηκε αλλοεθνή σύζυγο και δεύτερον, η ταφή του έγινε σε ετερόδοξη Εκκλησία. Κατά τον 19ο αιώνα στην Αυστραλία επικράτησε ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, με αποτέλεσμα την κατάπτωση των ηθικών αξιών. Το πλήρωμα του χρόνου, όμως, δεν άργησε να έρθει και η αυστραλιανή κοινωνία έγινε πιο ανεκτική. Έτσι, η σημερινή Αυστραλία οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια της αλληλεγγύης και του θρησκευτικού πλουραλισμού.
Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα με τα οποία ήρθε και έρχεται αντιμέτωπος ο Ελληνισμός της Αυστραλίας από τις αρχές του 20ου αιώνα έως σήμερα και το οποίο πιθανότατα θα αποτελέσει τεράστιο πρόβλημα και για τις επόμενες γενιές είναι η ελληνική γλώσσα. Στην απογραφή της αυστραλιανής κυβέρνησης το 2011, ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων ανέρχεται στις 378.265. Οι περισσότεροι Έλληνες σήμερα κατοικούν στη Μελβούρνη, στη Βικτώρια και το Περθ. Οι ομογενείς της Αυστραλίας και κυρίως οι εκλεγμένοι ελληνικής καταγωγής βουλευτές της ομοσπονδιακής κυβέρνησης αγωνίστηκαν το 2012, ώστε να ενταχθούν τα ελληνικά ως γλώσσα επιλογής στην αυστραλιανή δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Εκστρατείες και δράσεις εκ μέρους της ομογένειας είναι αυτές που τρέχουν με γοργούς ρυθμούς, προκειμένου να μην εξαλειφθεί το ελληνικό πνεύμα. Μια πολύ σημαντική δράση είναι η Speak Greek in March, η οποία έχει πλέον καθιερωθεί και έκτοτε όλες οι εκδηλώσεις κάθε μήνα Μάρτιο λαμβάνουν χώρα μόνο στην ελληνική γλώσσα.
Η προσπάθεια διατήρησης της ομιλίας της ελληνικής γλώσσας σε υψηλούς δείκτες σημαίνει την καθολική αντίσταση των Ελλήνων εποίκων σε οποιαδήποτε προσπάθεια εθνογλωσσικής αφομοίωσης. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, τα ελληνικά συνεχίζουν να μιλούν 259.000 πολίτες άνω των 5 ετών. Τα στατιστικά δεδομένα αποδεικνύουν πως οι Έλληνες διατηρούν περισσότερο από κάθε άλλη εθνοτική ομάδα τα εθνογλωσσικά και πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά. Η ελληνική κοινότητα της Αυστραλίας, επίσης, είναι αυτή που έχει ενταχθεί με τον πιο επιτυχημένο τρόπο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας.
Μια άλλη σημαντική πτυχή της δράσης της ελληνικής κοινότητας αποτελεί το άοκνο ενδιαφέρον των εκλεγμένων βουλευτών για αυτήν και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι διοργανώνουν εκδηλώσεις που προάγουν την πολιτισμική μας κληρονομιά. Οι δράσεις των Ελλήνων βουλευτών, πανεπιστημιακών, πνευματικών ανθρώπων και επιχειρηματιών πραγματοποιούνται πλέον σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ηπείρου, καθιστώντας το ελληνικό πνεύμα γενεσιουργό αιτία προόδου σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Ο απόδημος ελληνισμός γενικότερα ευνοήθηκε και από τη δημιουργία του Συμβουλίου του Αποδήμου Ελληνισμού (ΣΑΕ). Το συγκεκριμένο συστάθηκε με πρωτοβουλία του ελληνικού κράτους το 1995 και εδρεύει στη Θεσσαλονίκη. Από τις αρχικές του διακηρύξεις οριζόταν ως «κορυφαίος οικουμενικός θεσμός αυτοοργάνωσης του απόδημου ελληνισμού». Από νωρίς κατάλαβε η ελληνική πλευρά πως για να γίνει πραγματικότητα αυτό το εγχείρημα, θα έπρεπε η νεοελληνική κοινωνία να αντιληφθεί την οικουμενική προοπτική του ελληνικού πολιτισμού.
Στη διατήρηση του ελληνικού στοιχείου, κορυφαία είναι η συμβολή της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας. Στις μέρες μας, η αποστολή αυτή έχει ανατεθεί στον Αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας κ.κ. Μακάριο. Ένας λαμπρός ιεράρχης της Αρχιεπισκοπής τον χαρακτήρισε ως το στολίδι της Αυστραλίας και, πράγματι, οι διψασμένοι Ελληνοαυστραλοί στο πρόσωπο της νέας εκκλησιαστικής ηγεσίας είδαν τον πνευματικό εκείνο άνθρωπο που μπορεί να αποτελέσει ενοποιητικό παράγοντα για την κοινότητα. Ο πυρήνας της ενορίας, της επισκοπής και της αρχιεπισκοπής, κατ’ επέκταση, μπορεί να αποτελέσει τον μοναδικό ενεργό πνεύμονα για την επιβίωση της διαχρονικής εθνικής και πολιτισμικής μας ταυτότητας. Όπως συμπληρώνει ο Χρήστος Γιανναράς, «η ελληνορθόδοξη νοηματοδότηση της ύπαρξης του βίου στη διασπορά επιτυγχάνεται μέσω της εκκλησιαστικής κοινότητας, της λατρείας και της τέχνης».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Clogg, Richard (2010), Η Ελληνική Διασπορά στον 20ο αιώνα, Αθήνα: Εκδ. Ελληνικά Γράμματα
- Γιανναράς, Χρήστος (2003), Πολιτιστική Διπλωματία: Προθεωρία Ελληνικού Σχεδιασμού, Αθήνα: Εκδ. Ίκαρος
- Μόρφη, Ξανθή (2021), Ο Ελληνισμός της Διασποράς ως Εργαλείο Ήπιας Ισχύος στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, διπλωματική εργασία, Πειραιάς: Πανεπιστήμιο Πειραιώς
- Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας. Διαθέσιμο εδώ
