Του Χρήστου Μητρόπουλου,
Ο Ισλαμικός Φεμινισμός αποτελεί ένα σύγχρονο, πανισλαμικό κίνημα, του οποίου το όνομα άρχισε να χρησιμοποιείται μόλις τη δεκαετία του 1990 και δημιουργήθηκε από πιστές του Ισλάμ σε όλο τον πλανήτη. Πρωταγωνίστριες από τις απαρχές του κινήματος υπήρξαν μορφωμένες ακτιβίστριες με ηγετικές προσωπικότητες των ανώτερων κυρίως κοινωνικών τάξεων. Στόχος τους ήταν η άρση των διακρίσεων μεταξύ των δύο φύλων στο εσωτερικό των ισλαμικών κοινωνιών και η ισότιμη αντιμετώπιση των γυναικών στον κοινωνικό, εργασιακό και οικογενειακό χώρο, όπου τα δύο φύλα θα έπρεπε να έχουν ίδιες υποχρεώσεις και ίσα δικαιώματα.
Κάποιες φεμινίστριες των ισλαμικών χωρών προσπάθησαν να καταδείξουν την άδικη κατάσταση μέσω της επανερμηνείας του ισλαμικού νόμου. Η διαδικασία αυτή, όμως, απαιτούσε υψηλό μορφωτικό επίπεδο από τις γυναίκες και φανέρωσε ένα ακόμα πρόβλημα που είχαν να αντιμετωπίσουν. Κατά συνέπεια, η μορφωτική κατάρτιση και η πάταξη του αναλφαβητισμού των γυναικών αποτέλεσε κύριο μέλημα του κινήματος.
Η πρώτη μαζική κινητοποίηση του ισλαμικού φεμινισμού πραγματοποιήθηκε στο Ιράν τη δεκαετία του 1990. Γυναίκες και άνδρες απαίτησαν, βάσει του Κορανίου, τα βασικά δικαιώματα που οι γυναίκες κατείχαν πριν την ισλαμική επανάσταση του 1979. Τις Ιρανές ακολούθησαν οι γυναίκες στη Νότια Αφρική, οι οποίες αγωνίστηκαν για ένα μέλλον χωρίς διακρίσεις σε κανέναν τομέα της ζωής τους. Στη συνέχεια, το κίνημα εξαπλώθηκε και σε μη ισλαμικές χώρες, κυρίως από μετανάστες δεύτερης γενιάς. Οι φεμινίστριες κατάφεραν να αυξήσουν τα μέλη του κινήματος χρησιμοποιώντας, αρχικά, τον Τύπο και αργότερα το διαδίκτυο. Μέσω του διαδικτύου, μουσουλμάνοι από όλον τον πλανήτη μπόρεσαν να επικοινωνήσουν και να οργανωθούν κατάλληλα. Σημαντικό ρόλο στη διάδοση του ισλαμικού φεμινισμού είχε και η χρήση της αγγλικής γλώσσας, παράλληλα με την αραβική.
Μέσα στο ισλαμικό φεμινιστικό κίνημα έχουν αναπτυχθεί δύο ρεύματα. Το ένα υποστηρίζεται από μουσουλμάνες φεμινίστριες, οι οποίες αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους μέσω της θρησκείας και της επανερμηνείας των εδαφίων του Κορανίου, καθώς, όπως υποστηρίζουν, έχουν ερμηνευθεί με βάση την πατριαρχική αντίληψη. Ταυτόχρονα, παραθέτουν εδάφια που θεωρούν ότι αποδεικνύουν την ισότητα των φύλων. Από την άλλη, η λανθασμένη ερμηνεία είναι η πεμπτουσία του ρεύματος αυτού. Πιστεύουν ότι το Ισλάμ είναι μια φιλική προς το γυναικείο φύλο θρησκεία, η οποία δεν ευθύνεται για την καταπιεστική θέση τους στην κοινωνία. Μοναδική υπεύθυνη είναι η πατριαρχική ερμηνεία, η οποία στηρίζεται στις απόψεις και τη σκέψη των ανδρών του 7ου αιώνα.
Οι μουσουλμάνες φεμινίστριες ακολουθούν συγκεκριμένη μεθοδολογία, η οποία ονομάζεται ijtihad (δηλαδή ερμηνεία του Ιερού Νόμου του Κορανίου). Πρόκειται για την προσπάθεια του νομοδιδάσκαλου να αποκωδικοποιήσει και να μελετήσει τις πηγές του Ισλαμικού Νόμου, ώστε να διατυπώσει άποψη για τυχόν νομικό πρόβλημα. Το ijtihad απαιτεί την άριστη γνώση της αραβικής γλώσσας, αλλά και της κλασικής αραβικής (γλώσσας του Κορανίου). Ακολουθώντας αυτήν τη διαδικασία, οι μουσουλμάνες φεμινίστριες διατυπώνουν διαφορετική άποψη πάνω σε σημαντικά εδάφια του Κορανίου, θεωρώντας την προαναφερθείσα ερμηνεία πατριαρχική. Οι κύριες πηγές μελέτης που κερδίζουν την προσοχή τους είναι το Κοράνι, η Σούννα και η Σαρία.
Το δεύτερο ρεύμα που έχει αναπτυχθεί εντός του ισλαμικού κινήματος είναι ο κοσμικός φεμινισμός. Το ρεύμα αυτό εκφράζει φεμινίστριες προερχόμενες από μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Οι κοσμικές φεμινίστριες έχουν επηρεαστεί βαθύτατα από τις προοδευτικές ιδέες ανδρών μεταρρυθμιστών, όπως είναι ο Mustafa Kemal Atatürk. Έχουν ίδιους στόχους και επιθυμίες με τις μουσουλμάνες φεμινίστριες. Όμως, διεκδικούν επιπρόσθετα τη δημιουργία κοσμικών κρατών και πολίτες ίσους, ανεξαρτήτως πολιτικής πεποίθησης.
Οι κοσμικές φεμινίστριες δρουν κυρίως μέσα από ακτιβιστικά προγράμματα, τα οποία οργανώνονται εντός του ισλαμικού πλαισίου, και μέσα από την ίδρυση διάφορων οργανισμών για την ενεργοποίηση και άλλων γυναικών και την ενημέρωση για τα δικαιώματά τους. Για τη στήριξη των πεποιθήσεών τους, χρησιμοποιούν το διεθνές δίκαιο, καθώς και συμβάσεις εγκεκριμένες από τον Ο.Η.Ε. για την ισότητα των φύλων και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ανά καιρούς, ο κοσμικός φεμινισμός έχει δεχθεί σκληρές κριτικές από αντιπρόσωπους του πολιτικού Ισλάμ σχετικά με τον χαρακτήρα του και τους σκοπούς του.
Παρά τις διαφορές των δύο ρευμάτων, οι οποίες ουσιαστικά βρίσκονται στο ιδεολογικό υπόβαθρο καθενός, συμπορεύονται διαχρονικά. Μεταξύ των φεμινιστριών των δύο τάσεων, υπάρχει αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια. Παράλληλα, υπάρχει συνεχής επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων με το παγκόσμιο φεμινιστικό κίνημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ισλαμικός Φεμινισμός, Γιασεμή Ζαχαρούλα, διαθέσιμο εδώ
- Feminism in Islam, Riffat Hassan, διαθέσιμο εδώ
- Arthur Goldschmidt Jr., Aomar Boum, Η πρώτη μουσουλμανική επανάσταση, Ιστορία της Μέσης Ανατολής, μετάφραση Θεοχάρης Αναγνωστόπουλος, εκδόσεις Επίκεντρο
