Το ταξίδι του Ακορντεόν

Του Χρήστου Χατζηκωνσταντίνου,

Ένα από τα σπάνια όργανα που διεκδικούν τις συζητήσεις ανάμεσα στους μουσικούς στην Ελλάδα είναι το ακορντεόν. Αν και ο τίτλος του στην οικογένεια των οργάνων στην Ελλάδα είναι ως παραδοσιακό όργανο, πολύ λίγοι ξέρουν τους πραγματικούς λόγους που το ακορντεόν έχει αποκτήσει αυτήν τη δημοτικότητα μέχρι τις μέρες μας. Το όνομα του Accordion το συναντάμε πρώτη φορά το 1829, αφότου κατέκτησε τη γαλλική και τη γερμανική κουλτούρα και έγινε μια προέκταση της λαϊκής μουσικής σχεδόν σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα. Έχει, πράγματι, σχέση με τη μελόντικα (όργανο που χρησιμοποιεί τον αέρα, όπως το ακορντεόν για να παράγει ήχο) ή μήπως, λόγω της εικόνας του, προέρχεται, τελικά, από το πιάνο και, κατά συνέπεια, πίσω από τη γενική φιλοσοφία των πλήκτρων;

Αυτά τα ερωτήματα θα κληθώ να απαντήσω για να μπορέσουμε να τοποθετήσουμε το όργανο στη θέση που του αρμόζει, ένα όργανο που μπορείς να συναντήσεις από τις στοές του Παρισιού, την κόκκινη πλατεία στη Μόσχα, ακόμα και στις πόλεις της Ελλάδας που εύκολα θα το εντόπιζες τυχαία σε έναν πλανόδιο καλλιτέχνη. Όπου και αν βρίσκεσαι, τα μελωδικά του μπάσα και ο συνεχόμενός του ήχος σίγουρα θα προσθέσουν μια ρομαντική διάθεση στην καθημερινή σου βόλτα.

Όσον αφορά την ιστορία του, το Ακορντεόν με την πρώιμη ακουστική μορφή του έχει εμπνευσθεί από το Σεγκ (και όχι από τη μελόντικα!), το οποίο είναι ένα πνευστό κινέζικο όργανο που χρονολογείται πίσω στο 1100 π.Χ. Είναι ουσιαστικά ένας κλιμακούμενος πύργος που αποτελείται από καλάμια, κατά κύριο λόγο μπαμπού, με μια μικρή προεξοχή στο κάτω μέρος για να εισέρχεται ο αέρας. Το παραπάνω καθιέρωσε την «ελεύθερη δόνηση», που το ακορντεόν βασίζει τη μια πλευρά του, τα λεγόμενα «μπάσα». Τα μπάσα είναι τα κουμπάκια που βλέπουμε εμείς στο αριστερό χέρι και σε ορισμένες εκδόσεις, ανάλογα με την περιοχή του κόσμου, βρίσκονται και στα δύο χέρια. Ο οργανοπαίχτης δεν έχει οπτική επαφή με τα μπάσα και ο μόνος τρόπος να τα εντάξει στη μουσική του είναι αποκλειστικά μέσω μνήμης και αφής. Αυτή η τυφλή τεχνική είναι ουσιαστικά ένα σύστημα που αποτελείται από διαστήματα 5^ης, τα οποία προσθέτουν μια μοναδική ακουστική εμπειρία στο ακορντεόν που δεν υπάρχει σε άλλο όργανο. Στο δεξί χέρι βρίσκονται τα κλασικά κλειδιά του πιάνου στη σύγχρονη μορφή του.

Μέσα στα χρόνια το ακορντεόν συνάντησε πολλές μορφές: η κονσερτίνα, για παράδειγμα, είναι ένα πολύ μικρό οπτικά ακορντεόν που χωράει σχεδόν στην παλάμη σου, αλλά η μικρή του φύση βοηθούσε τον κόσμο να το μετακινεί. Αν και με περιορισμένους ήχους, το συναντάμε στις αρχές του 19 αι. και η πορεία του συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Το μπαντονεόν, το οποίο είναι παρόμοιο με την κονσερτίνα, πάλι χωρίς τα σύγχρονα μουσικά κλειδιά, είναι πιο «βαρύ» ηχητικά και έχει παραμείνει ως ένα παραδοσιακό όργανο εξίσου με το ακορντεόν. Το συγκεκριμένο γεννήθηκε στη Γερμανία στα μέσα του 19 αι. Το κοινό χαρακτηριστικό και των δύο προγόνων του οργάνου είναι το σύστημα των μπάσων, όπου τα διαστήματα 5^ης αναλαμβάνουν την ηχητική παλέτα και της κονσερτίνας και του μπαντονεόν.

Οι εταιρείες που έχουν τα μερίδια στην αγορά παραγωγής του ακορντεόν είναι κατά κύριο λόγο ιταλικές κατά 75%, ενώ ακολουθούν με το υπόλοιπο 25% η Γερμανία, Ρωσία, Γαλλία, Η.Π.Α. και φυσικά η Κίνα. Τι κάνει, όμως, το ακορντεόν φαινόμενο για την εκάστοτε χώρα; Στην Ιταλία, η ιστορία της παραγωγής του ξεκινάει από τα γαλλικά κρατίδια, που δημιουργήθηκαν μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους (Σικελία, Νάπολη) υπό τη διοίκηση του δουκάτου της Σαβοΐας. Για το ακορντεόν η Ιταλία ήταν σταθμός, ανέβηκε σχετικά γρήγορα ως άξιος διάδοχος της ελιτιστικής μουσικής και της δυσπρόσιτης διάθεσής της στον κόσμο. Ως συνέπεια, ο λαός το χρησιμοποιούσε ως μέθοδο έκφρασης, κατά κύριο λόγο, για τη χρηστικότητά του. Το ακορντεόν με τον πλούσιο ήχο του και την εύχρηστη φύση του μπήκε γρήγορα στην κουλτούρα του λαού και δημιούργησε υλικό που χάρηκαν και οι επόμενες γενιές.

Στη Γερμανία, η Hohner, μια εταιρεία που άρχισε να τα κατασκευάζει σε μια μικρή πόλη στο Trossingen, άρχισε τη γραμμή παραγωγής της μετά την υπερβολική ζήτηση του κόσμου και σήμερα βρίσκεται στις μεγαλύτερες εταιρίες στον χώρο του ακορντεόν. Αυτό δείχνει πόσο ανάγκη είχε ο λαός της Γερμανίας από ένα φορητό όργανο, που εύκολα μπορεί να παράγει μουσική σε γιορτές, αλλά και σε πανδοχεία σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας. Στη Γαλλία, το όργανο ήρθε στις αρχές του 20^ού αιώνα από Ιταλούς μετανάστες. Η τεράστια ιστορία που κατέχουν οι Γάλλοι συνθέτες, όπως τα αδέρφια Peguri και ο Vacher, κατάφερε να ενσωματώσει το ακορντεόν στη διασκέδαση εντός των καμπαρέ, στα καφέ και έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της γαλλικής βόλτας στον Σηκουάνα και στα στενά μέσα στις γαλλικές φαβέλες. Το σύγχρονο ακορντεόν είναι μια ευρωπαϊκή υπόθεση, αφού τα δυτικά κλειδιά που ενσωματώθηκαν στο όργανο ήταν απαίτηση των μουσικών που χρειάζονταν πρόσβαση σε αυτά για καθαρά δημιουργική ευκολία.

H σημερινή εποχή για το ακορντεόν είναι συνυφασμένη με κάθε λογής παραδοσιακή μουσική και έθιμα από το Νότιο-Αμερικάνικο Τανγκό, το δυτικό Swing, τους βαλκανικούς χορούς, την Ιρλανδική και Σκωτσέζικη λαϊκή μουσική, ακόμα και την Τζαζ. Πολλοί σύγχρονοι θρύλοι της μουσικής ενσωμάτωσαν το ακορντεόν π.χ. ο Elvis, οι Beatles μέχρι και οι Rolling Stones. Το ακορντεόν επίλυσε το χάσμα μεταξύ παραδοσιακής και μοντέρνας έκφρασης και, έτσι, έγινε παγκόσμια διαδεδομένο και κατέχει τις προοπτικές να εισέρθει σε περισσότερα είδη μουσικής που άλλα όργανα δεν μπορούν να προσαρμοστούν, όπως, για παράδειγμα, το πιάνο.

Τα προβλήματα στα παραπάνω είναι η ένταξη στην ηλεκτρονική μουσική. Η πρόσβαση στους ήχους του ακορντεόν γίνεται πια μέσω υπολογιστή, ενώ το όργανο δεν μπορεί να μεταβάλει τη φύση του και να μετατραπεί ακόμα σε ψηφιακό, όπως έχει γίνει με το αρμόνιο, το οποίο έχει έντονη συσχέτιση με το ακορντεόν και συχνά το αντικαθιστά σε ένα μουσικό σχήμα. Οι κατασκευαστές δείχνουν να προσπαθούν να δημιουργήσουν μια γενιά του κλασικού ακορντεόν που να ζει μόνο μέσω ψηφιακού ήχου, όπως, για παράδειγμα, το ηλεκτρικό μπάσο που αντικατέστησε το κοντραμπάσο. Στο πλαίσιο αυτό, η προσθήκη μπαταρίας και μαγνητών εντός του οργάνου θα γίνει απαραίτητη.

Πράγματι, το ακορντεόν έχει μεγάλη ιστορία ως το όργανο του λαού. Το παραπάνω δεν χάθηκε μέσα στα χρόνια, αφού βλέπουμε ότι μπορεί να μην είναι πυλώνας της κλασικής μουσικής, αλλά είναι ο λόγος που η μουσική παιδεία έχει περάσει μέσα στα σπίτια του κόσμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι τα περισσότερα δημοφιλή άσματα για το ακορντεόν έχουν έναν λαϊκό καθημερινό χαρακτήρα (βαλς, παραδοσιακά τραγούδια), εύκολους τρόπους χορού και ρυθμικά σχήματα που είναι εύκολο να κατανοηθούν από το ευρύ κοινό. Εσείς όταν συναντάτε στην καθημερινότητά σας το ακορντεόν, σας προσφέρει την ευεξία που το χαρακτηρίζει;

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• ΑΚΟΡΝΤΕΟΝ: ΤΑ ΜΕΛΩΔΙΚΑ ΜΠΑΣΑ ΕΦΕΡΑΝ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ., folk-way.com, διαθέσιμο εδώ.
• The History and Evolution of the Accordion, rolandcorp.com.au, διαθέσιμο εδώ.
• accordion, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
• Icons: The Accordion, completefrance.com, διαθέσιμο εδώ.
• Castelfidardo: international centre of Accordion production in Italy, accordions.com, διαθέσιμο εδώ.
• HISTORY OF THE ACCORDION IN GERMANY, accordions.com, διαθέσιμο εδώ.
• House of Savoy, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
• HISTORY OF THE ACCORDION IN FRANCE, accordions.com, διαθέσιμο εδώ.