Της Σοφίας Πεχλιβανίδου,
Σκεφτείτε τον εαυτό σας σε ηλικία περίπου 10-12 ετών. Ήταν τότε που το μυαλό έτρεχε και αναρωτιόταν για κάθε τι που παρατηρούσε, προβληματιζόταν για τη λειτουργία του κόσμου, για τους ανθρώπους που ζουν σε αυτόν, για κάθε μικρό ή μεγάλο επίτευγμα και τον τρόπο που αυτό προέκυψε. Ήταν εκείνα τα χρόνια που η ερώτηση «Γιατί;» ήταν η συχνότερη που κάναμε όλοι μας και, σίγουρα, ήταν η χρονική περίοδος που λίγο ή πολύ έκρινε την πορεία μας από την εφηβεία στην ενηλικίωση, ανάλογα με τον τρόπο που τα προσωπικά μας «Γιατί;» απαντήθηκαν ή έμειναν αναπάντητα για να απαντηθούν αργότερα ή και ποτέ, εξαρτώμενα από τον ενήλικα ακροατή που είχαμε απέναντί μας και τον τρόπο που εκείνος ή εκείνη διαχειριζόταν και μετέδιδε τη γνώση.
Σε αυτή την όμορφη περιέργεια, το ανήσυχο πνεύμα, το μυαλό που δεν σταματά να σκέφτεται, που κρίνει, εμπνέεται και εμπνέει, που βρίσκει αφορμές για συζητήσεις σχετικά με ζητήματα της ύπαρξης και της επιστήμης, αναφέρεται η ταινία μικρού μήκους με τίτλο The skeptic movie από το κανάλι “The skeptic theory” που δημοσιεύθηκε πριν λίγες ημέρες στο YouTube. Πρόκειται για μια ταινία διάρκειας 10 λεπτών με πρωταγωνιστές τους Δημήτρη Δάγκαλη και Σπύρο Σαραφιανό σε συμπαραγωγή του καναλιού με το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας NOESIS. Το συγκεκριμένο κανάλι είναι ένα από τα «διαμάντια» του ελληνικού YouTube, που ασχολείται με την εκλαϊκευμένη επιστήμη, προσπαθώντας να διαδώσει την επιστημονική σκέψη με απλό και εύληπτο τρόπο, έτσι ώστε να γίνεται κτήμα περισσοτέρων ανθρώπων και να μπορεί ο μέσος θεατής να λύνει τις απορίες που τυχόν έχει.
Στόχος του καναλιού, εν γένει, είναι να αναλύει επιστημονικά θέματα και θεωρίες μέσω σύντομων video που μπορούν να ιδωθούν από το σύνολο του πληθυσμού, είτε έχει επιστημονική κατάρτιση είτε απλώς θέλει να μάθει περισσότερα για κάποιο επιστημονικό θέμα. Η προσπάθεια τέτοιων καναλιών στο YouTube τα τελευταία χρόνια έχει μεγάλη απήχηση στο κοινό δίνοντας κίνητρο στους νέους επιστήμονες να βγαίνουν από τον μικρόκοσμό τους και να μοιράζονται με το ευρύ κοινό τις γνώσεις τους με γνώμονα τη διάδοση του επιστημονικού τρόπου σκέψης, που βασίζεται στην έρευνα, τη συλλογή δεδομένων, το πείραμα, τον προβληματισμό επί των αποτελεσμάτων και την ελευθερία αναίρεσης των υποθέσεων όταν το πείραμα δίνει διαφορετικά αποτελέσματα από τα προσδοκώμενα.
Αφορμή για τη δημιουργία της συγκεκριμένης ταινίας μικρού μήκους στάθηκε η περίοδος της πανδημίας και τα δυόμιση χρόνια καραντίνας στη διάρκεια των οποίων οι θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφόρησαν –ακόμα και στον επιστημονικό κλάδο από μέλη αυτού– ήταν σε αξιοθαύμαστη έξαρση. Η ταινία, λοιπόν, παρουσιάζει τη ζωή του Αλέξανδρου, ενός νέου γιατρού που μέχρι να φτάσει στο σημείο να γίνει γιατρός γνώρισε ανθρώπους και μίλησε με πολλούς από εκείνους που βρίσκουν πάντα μια σκοτεινή αλήθεια πίσω από κάθε πληροφορία, εκείνους που ξέρουν πάντα κάτι παραπάνω γιατί έχουν σπουδάσει «το σχολείο της ζωής» ή, τέλος πάντων, έχουν μια απάντηση για κάθε ερώτηση, ακόμη και όταν η ερώτηση δεν τίθεται καν στους ίδιους. Ο Δημήτρης Δάγκαλης, υποδυόμενος τον Αλέξανδρο, παραμένει σιωπηλός στις σκηνές της ταινίας που διάφοροι άνθρωποι γύρω του υποστηρίζουν ανυπόστατα οποιαδήποτε άποψη για τον κόσμο, την ιατρική, την επιστημονική κοινότητα και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί. Η υπομονή του πρωταγωνιστή και η επιλογή του να μην μιλά σε τέτοιες συζητήσεις είναι πράγματι αξιέπαινη, όπως και η προσήλωσή του στον στόχο του, που είναι να γίνει ο γιατρός που βασιζόμενος στην επιστημονική του κατάρτιση θα σώζει όποιον τον έχει ανάγκη.
Εκείνος, λοιπόν, που τον έχει ανάγκη, τελικά, είναι ο άνθρωπος που τον ενέπνευσε όταν ήταν παιδί. Ήταν ο άνθρωπος που του έδωσε απαντήσεις στις απορίες του, στις ερωτήσεις που πολλοί θα είχαν απάντηση πριν καν αξιολογήσουν την ερώτηση και τις γνώσεις τους επί του θέματος προτού απαντήσουν. Ήταν ο δάσκαλός του, που του έμαθε ότι [… «Όταν μια επιστημονική υπόθεση επιβεβαιωθεί απ’ το πείραμα και αντέξει μετά από αλλεπάλληλες προσπάθειες να καταρριφθεί, τότε αναβαθμίζεται σε επιστημονική θεωρία»] και ότι [… «Όσο λιγότερες γνώσεις έχει κάποιος για ένα θέμα, τόσο μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση έχει για τις γνώσεις που νομίζει ότι έχει, γιατί είναι εύκολο να καταλήγουμε σε ένα ψέμα, το οποίο δεν απαιτεί διάβασμα και γενικά δεν απαιτεί δαπάνη ενέργειας η κατανόησή του. Και στη συνέχεια παρακολουθούμε τα δεδομένα που το υποστηρίζουν, αλλά παραβλέπουμε τα δεδομένα που το απορρίπτουν, ακόμη κι αν είναι περισσότερα.»].
Στα λόγια του δασκάλου του Αλέξανδρου αναγνωρίζουμε συμπεριφορές ανθρώπων που έχουμε δει και βλέπουμε διαχρονικά σε συζητήσεις που αφορούν επιστημονικά θέματα. Η ευκολία με την οποία οι άνθρωποι αντιδρούν στην επιστημοσύνη και αρνούνται να δεχτούν ότι η επιστήμη λειτουργεί με έρευνα, δεδομένα, υποθέσεις, πείραμα και αποτελέσματα που θίγονται, ανακαλούνται και επανεξετάζονται, είναι ο λόγος για τον οποίο προτιμούν να μένουν στην πλάνη των εύκολων απαντήσεων. Το θέμα που τίθεται, ωστόσο, από την ταινία πέραν της έμπνευσης που αποτέλεσε για τον πρωταγωνιστή ο δάσκαλός του, είναι η άλλη όψη του δασκάλου, εκείνου που δεν θέλει να ασχοληθεί, να κουραστεί για να ψάξει και να απαντήσει, να παραδεχτεί ότι δεν γνωρίζει κάτι, ότι δεν έχει ρόλο αυθεντίας. Και ο λόγος που γίνεται αυτό είναι η ανασφάλεια της απόρριψης. Και όπως λέει ο δάσκαλος του Αλέξανδρου: [… «Πιστεύουμε αυτό που θέλουμε να πιστέψουμε. Θέλουμε να έχουμε πάντα δίκιο. Γι’ αυτό και οι περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να ακούσουν σκέψεις και απόψεις που είναι αντίθετες από τις δικές τους και τους δημιουργείται θυμός. Πρέπει να μάθουμε να κατανοούμε πότε γεννιέται μέσα μας ένα συναίσθημα κι αν είναι αρνητικό να μπορούμε να το ελέγξουμε.»].
Σε κάθε περίπτωση, όσο δύσκολο κι αν είναι να δεχτούμε ότι μπορεί να έχουμε άδικο ή να μην γνωρίζουμε κάτι, ας επιλέξουμε την πλευρά του δασκάλου-εμπνευστή, όπως μας τον συστήνει η ταινία. Ας είμαστε με την επιστήμη, ας μάθουμε στα παιδιά να σκέφτονται σωστά, όχι όπως συμφέρει το εγώ τους. Το ζήτημα της παιδείας, επομένως, δεν είναι η απομνημόνευση γνώσεων, αλλά η απελευθέρωση του πνεύματος από την λαθεμένη αντίληψη ότι γνωρίζουμε τα πάντα μόνο και μόνο για να νιώθουμε ασφαλείς. Η γοητεία της επιστημονικής σκέψης είναι αυτό που θα έπρεπε να διδασκόμαστε στο σχολείο και να διδάσκουμε στην επόμενη γενιά, δείχνοντας τον δρόμο προς την ασφάλεια που προσφέρει η παραδοχή ότι το λάθος είναι μέρος της διαδρομής προς την αλήθεια. Στην εβδομάδα που ξεκίνησε, λοιπόν, ας αναζητούμε και ας γινόμαστε οι δάσκαλοι που θα εμπνέουν, θα απαντούν, θα προβληματίζονται και θα είναι εκείνοι στους οποίους θα χρωστάμε όσα μάθαμε για το πώς θα κάνουμε τον κόσμο καλύτερο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Skeptic Movie (Short Film), youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
