Του Νίκου Σαρρή,
Η Κλασική Εποχή αποτέλεσε την περίοδο που διαδέχτηκε την Αρχαϊκή. Πρόκειται για την εποχή των μεγάλων φιλοσόφων και στοχαστών, οι οποίοι επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη των Ελλήνων. Με τη φιλοσοφία να ανθεί, θα ήταν αδύνατο να μην ασκηθεί κριτική στη θρησκεία. Ο φιλόσοφος Ξενοφάνης από την Κολοφώνα άσκησε πρώτος κριτική στα έργα του Ησιόδου και του Ομήρου, καθώς θεωρούσε προσβλητική τη λατρεία θεών, οι οποίοι στους μύθους παρουσιάζονται ανήθικοι και ικανοί να σφάλουν. Μάλιστα, διατύπωσε την πεποίθηση πως οι θνητοί έφτιαξαν τους θεούς τους κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν τους, με ανθρώπινα σώματα και ανθρώπινες συμπεριφορές. Έτσι, απορρίπτοντας τη θρησκεία που επικρατούσε εκείνη την περίοδο, μίλησε πρώτος για τον μονοθεϊσμό, δηλαδή την ιδεολογία πως υπάρχει μόνο ένας ανώτερος θεός, ο οποίος δεν είχε κανένα κοινό στοιχείο με τους θνητούς και, άρα, ούτε με τους θεούς που εκείνοι είχαν πλάσει.
Ο μονοθεϊσμός βρίσκει σύμφωνους τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, οι οποίοι θεωρούσαν πως ένας ανώτερος τέλειος θεός δημιούργησε τον κόσμο, αλλά δεν παρεμβαίνει στη λειτουργία του, άποψη που αποτελεί την αρχή του σύγχρονου ντεϊσμού. Αξίζει να αναφερθεί πως όσοι πίστευαν στους Ολύμπιους ήταν θεϊστές, δηλαδή υποστήριζαν πως ο κόσμος δημιουργήθηκε, αλλά και λειτουργεί εξαιτίας των θεών.
Ο Θεαγένης ερμήνευσε τους μύθους των θεών του Ολύμπου αλληγορικά. Δεν ενστερνίστηκε την άποψη πως οι θεοί όντως υπήρξαν, αλλά πίστευε πως κάθε πρόσωπο των μύθων αντιπροσώπευε κάποιο στοιχείο της φύσης, με αποτέλεσμα να κάνει λόγο για κάποια κρυφή αλήθεια που κρύβεται πίσω από αυτές τις ιστορίες, την οποία μπορούσαν να δουν μόνο όσοι ερμήνευαν σωστά τα κείμενα. Έτσι, η μυθολογία για μερικούς φιλοσόφους ήταν απλά ιστορίες που οι άνθρωποι λανθασμένα πίστευαν, ενώ για τους αλληγοριστές ήταν κωδικοποιημένη γνώση.
Η Κλασική εποχή τελειώνει με τον θάνατο του Αλεξάνδρου, σηματοδοτώντας την έναρξη της Ελληνιστικής. Η συνύπαρξη τόσων διαφορετικών λαών σε μια αυτοκρατορία οδήγησε στην ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων μεταξύ τους, αλλά και σε επιρροές στην ελληνική θρησκεία. Στο ελληνικό πάνθεον εισήχθησαν θεότητες των Αιγυπτίων, όπως η Ίσιδα, αλλά και θεοί από την Ανατολία, όπως η Κυβέλη. Κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου στην Αίγυπτο, έγινε προσπάθεια ενοποίησης της αιγυπτιακής θρησκείας με την ελληνική. Αυτό θα ήταν εφικτό, εάν βρισκόταν κάποιος θεός που θα λατρευόταν από τους πιστούς και των δύο θρησκειών. Ο θεός Όσιρις θεωρούταν από πολλούς αντίστοιχος του Άπιτος, μυθικού βασιλιά του Άργους. Ως αποτέλεσμα, διαδόθηκε η λατρεία του Σέραπι, ο οποίος θεωρήθηκε ως η ανθρώπινη μορφή του Όσιρι.
Εξίσου δημοφιλής εκείνη την περίοδο ήταν η θεοποίηση αληθινών προσώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λατρεία του Αλεξάνδρου ως θεό επί της βασιλείας του Πτολεμαίου, καθώς και η λατρεία του ίδιου του Πτολεμαίου μετά τον θάνατό του, στην περιοχή της Αιγύπτου. Η αστρολογία, δηλαδή η πεποίθηση πως τα ουράνια σώματα επηρεάζουν τα μελλούμενα, ενσωματώθηκε στην ελληνική θρησκεία, ύστερα από την επαφή των Ελλήνων με τους Βαβυλώνιους.
Οι επιρροές από τους άλλους λαούς δεν αποτέλεσαν εμπόδιο για τους συγγραφείς της εποχής να εμπλουτίσουν την ελληνική μυθολογία με νέους μύθους. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος συνθέτει το επικό ποίημα «Αργοναυτικά», όπου εξιστορούνται οι περιπέτειες του Ιάσωνα και των συντρόφων του. Ακόμη ένα δημοφιλές έργο εκείνης της περιόδου ήταν η Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου, η οποία αποτέλεσε συλλογή μύθων με κατορθώματα ηρώων και θεών.
Το 146 π.Χ., η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατακτά τον ελλαδικό χώρο, με αποτέλεσμα να αρχίσει η μετάβαση από την Ελληνιστική περίοδο στη Ρωμαϊκή. Ως αποτέλεσμα, η ρωμαϊκή θρησκεία επηρεάστηκε από την ελληνική. Όσον αφορά την Κοσμογονία, οι Ρωμαίοι αντικαθιστούν τους ελληνοκεντρικούς μύθους με ιστορίες στις οποίες πρωταγωνιστές ήταν ρωμαϊκοί ήρωες. Οι Ρωμαίοι διατήρησαν τους θεούς τους, εξισώνοντας τον καθένα με τον πλησιέστερο των Ελλήνων. Έτσι, ο θεός Jupiter ταυτίστηκε με τον Δία, ο Vulcan με τον Ήφαιστο και ούτω καθεξής. Σε περιπτώσεις που δεν μπορούσε να γίνει αντιστοιχία μεταξύ ενός θεού των Ελλήνων και ενός των Ρωμαίων, οι Ρωμαίοι υιοθετούσαν τον ελληνικό θεό, μεταφράζοντας το όνομά του στα λατινικά, όπως στην περίπτωση του Ηρακλή, που ονομάστηκε Hercules.
Στη ρωμαϊκή θρησκεία προσέθεσαν θεούς τους οποίους ήδη λάτρευαν, πριν την επαφή τους με τους Έλληνες, όπως τον Ιανό, τον θεό των ενάρξεων και των μεταβάσεων. Ο θεός αυτός απεικονιζόταν, λόγω της ιδιότητάς του, σε θύρες και γέφυρες, ενώ ο πρώτος μήνας του έτους, ο Ιανουάριος, χρωστάει το όνομά του σε εκείνον. Από τους πιο διάσημους μύθους που πρόσθεσαν οι Ρωμαίοι στη θρησκεία ήταν η ίδρυση της Ρώμης από τον Αινεία, έναν Τρώα ήρωα που κατάφερε να ξεφύγει από την άλωση της πατρίδας του και να εγκατασταθεί στην Ιταλία.
Με το πέρασμα του χρόνου, το νέο θρησκευτικό κίνημα του Χριστιανισμού άρχισε να διαδίδεται ταχύτατα στην αυτοκρατορία. Έτσι, η νέα θρησκεία αντικατέστησε εκείνη των αρχαίων Ελλήνων (ή εθνικών όπως ονομάστηκαν οι ειδωλολάτρες τα επόμενα χρόνια), καθιστώντας τον Χριστιανισμό την κυρίαρχη θρησκεία του ελλαδικού χώρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Culture.gov.gr, Χρονολόγιο Ελληνικής Ιστορίας. Διαθέσιμο εδώ
- Hansen, W. (2004), Handbook of Classical Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO Publications
- Luke Roman & Monica Roman (2010), Encyclopedia of Greek and Roman Mythology, New York: Facts on File Books
- Theoi.com, THEOI GREEK MYTHOLOGY. Διαθέσιμο εδώ
