Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Το Τόκιο τις τελευταίες ημέρες βρίθει μαζικών διαμαρτυριών λόγω της απόφασης του νέου Πρωθυπουργού να επαναδιεξάγει δημοσία δαπάνη την κηδεία του πρόσφατα δολοφονηθέντος προκατόχου του. Όλα αυτά, εν μέσω δυσαρέσκειας για το κυβερνητικό έργο και κόπωσης από τη μακροχρόνια διακυβέρνηση στο πλαίσιο ενός (αμερικανικής κοπής) πολιτικού συστήματος του κυρίαρχου κόμματος. Πέραν της νομικής διαμάχης σχετικά με το αν το μεταπολεμικό σύνταγμα επιτρέπει την τέλεση κηδειών πολιτικών δημοσία δαπάνη, οι εικόνες του πλήθους των συγκεντρωμένων διαδηλωτών αλλά και ο βαθύτερος διχασμός που αποτυπώνουν έρευνες γνώμης (με το 60% του δείγματος να αντιτίθεται στην απόφαση του Πρωθυπουργού Fumio Kishida), δεν μπορούν να κατανοηθούν χωρίς την πρότερη εξέταση.
Οφείλουμε να εξετάσουμε αφ’ ενός τον ρόλο και την επιρροή του αποθανόντος Shinzo Abe στο ιαπωνικό πολιτικό σύστημα την τελευταία δεκαετία, δεδομένης της αντιφατικής εικόνας του σταθεροποιητικού εκσυγχρονιστικού παράγοντα από την μια πλευρά και του αυταρχικού εθνικιστή με λαϊκίστικες τάσεις από την άλλη πλευρά· και αφ’ ετέρου και τηνσυγκυρία υπό την οποία λαμβάνεται αυτή η απόφαση, προσδίδοντας συγκεκριμένα ιδεολογικά χαρακτηριστικά και εθνικιστική χροιά στην τελετουργία και εναποθέτοντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες.
Ποιος είναι, λοιπόν, ο στόχος αυτής της απόφασης δύο μήνες μετά την δολοφονία του Shinzo Abe; Γιατί η κοινωνία διχάζεται γύρω από το πρόσωπό του; Πώς είναι δυνατόν η απόφαση για την κηδεία ενός δολοφονηθέντος ηγέτη να προκαλεί μεγαλύτερη οργή από τις ατέλειες της φρούρησής του που επέτρεψαν τη δολοφονία του και πώς αυτό σχετίζεται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ιαπωνικού κομματικού συστήματος;
Εγγονός ενός πλέον σημαντικού μεταπολεμικού Πρωθυπουργού και γιος ενός Υπουργού Εξωτερικών, ο Shinzo Abe κυβέρνησε πρώτη φορά την περίοδο 2006-2007 όποτε και παραιτήθηκε λόγω σκανδάλων που ενέπλεκαν υπουργούς του (αν και για την παραίτησή του επικαλέστηκε προσωπικούς λόγους). Η συγκεκριμένη αποκάλυψη, μάλιστα, συντάραξε τα θεμέλια της νομιμοποίησης των πολιτικών θεσμών της χώρας, αφού το πολιτικό σύστημα της Ιαπωνίας, όπως οικοδομήθηκε από την παρέμβαση των Η.Π.Α. μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στηρίζεται στην ηγεμονική θέση του φιλελεύθερου κόμματος, το οποίο έχει κυβερνήσει συνολικά σχεδόν το διπλάσιο χρονικό διάστημα απ’ ό,τι οι αντίπαλοί του. Πλέον βρίσκεται παρών σχεδόν σε όλες τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις και αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες εκπροσώπησης, σταθερότητας αλλά και νομιμοποίησης (εσωτερικά και εξωτερικά) του πολιτικού συστήματος της χώρας.
Στη συνέχεια, ο Shinzo Abe επανήλθε στην εξουσία το 2012 και παρέμεινε έως και τη δολοφονία του τον φετινό Ιούλιο. Στη διεθνή σκηνή χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους ηγέτες με τη σημαντικότερη επιρροή στο πολιτικό γίγνεσθαι, συνάπτοντας πολύ σημαντικές διεθνείς οικονομικές συμφωνίες. Επιπροσθέτως, ήταν αυτός που έκανε τον Barack Obama τον πρώτο Αμερικανό Πρόεδρο που επισκέφτηκε τη Χιροσίμα, σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού και ενίσχυσε σημαντικά το στράτευμα. Στην οικονομία, ακολούθησε μια ιδιαίτερα φιλόδοξη πολιτική για την αποτροπή μιας ύφεσης (τα λεγόμενα «Abeconomics»), ενώ διαχειρίστηκε αποτελεσματικά τις συνέπειες της τριπλής κρίσης του 2011 (σεισμός, τσουνάμι, πυρηνικό ατύχημα).
Την ίδια στιγμή, κατηγορήθηκε για ποδηγέτηση της ελευθερίας του Τύπου, ενώ ενεπλάκη προσωπικά σε σκάνδαλο παράτυπης χρηματοδότησης εθνικιστικών κύκλων στην εκπαίδευση, μιλώντας για «αναμόρφωση του δημοτικού σχολείου ώστε να προασπίζει την εθνική παράδοση» κατά τρόπο που θύμισε σε πολλούς τη δεκαετία του ’30. Μετά τη δολοφονία του, αποκαλύφθηκαν ύποπτα στοιχεία για τις σχέσεις του με τη θρησκευτική σέχτα Moon (ή επίσημα Unification Church), που έχει κατηγορηθεί για υποχρεωτικούς γάμους μεταξύ των μελών της, με υποχρέωση των τελευταίων να προχωρούν σε υπέρογκες υποχρεωτικές δωρεές που οδήγησαν σε πτώχευση πολλά μέλη της (όπως συνέβη στην οικογένεια του δολοφόνου του).
Ο οργανισμός αυτός, μάλιστα, ιδρύθηκε στη Νότια Κορέα και επεκτάθηκε στην Ιαπωνία μεταπολεμικά ως φορέας ιδεολογικής ανάσχεσης του κομμουνισμού, με βάση την προώθηση της ελεύθερης οικονομίας, με παράλληλα χαρακτηριστικά της ιδεολογίας του συντηρητισμού στην εν λόγω περιοχή για τα κοινωνικά και κοινωνιακά θέματα. Επιπροσθέτως, αμφιλεγόμενη υπήρξε η απόφασή του για έμπρακτη υποβάθμιση και αναθεώρηση του συνταγματικού πασιφισμού του άρθρου 13 του Ιαπωνικού συντάγματος για τη συμμετοχή του ιαπωνικού στρατού σε διεθνείς στρατιωτικές επιχειρήσεις, στο πλαίσιο της ευρύτερης μετατόπισης βάρους προς το πεδίο του στρατού και της κρατικής καταστολής. Επίσης, έλαβε ιδιαίτερη κριτική για τον χαρακτηρισμό του εαυτού του ως χαρισματικό ηγέτη που έκανε συνετές μεταρρυθμίσεις επιδιώκοντας να βάλει την προσωπική του σφραγίδα στο μεταπολεμικό σύνταγμα (που συντάχθηκε εκτός Ιαπωνίας με την τελευταία να συνθηκολογεί άνευ όρων λόγω της άκρως αμφιλεγόμενης απόφαση των Η.Π.Α. για τη ρίψη της ατομικής βόμβας).
Επιπλέον, όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο, τίθενται σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με το αν η κυβέρνηση νομιμοποιούται να λάβει την απόφαση σχετικά με την κηδεία. Σύμφωνα με τον καθηγητή του ιαπωνικού συνταγματικού δικαίου, Masaki Ina, ενώ ο θεσμός της κηδείας δημοσία δαπάνη υφίστατο προπολεμικά για όσους υπηρέτησαν τον Αυτοκράτορα και το κράτος, εντούτοις τα θεμέλια της εν λόγω τελετής καταργήθηκαν με το μεταπολεμικό σύνταγμα. Από τον κανόνα αυτόν εξαιρέθηκε, ωστόσο, το 1967 ο Πρωθυπουργός Shigeru Yoshida. Παρ’ όλα αυτά, όπως σημειώνει ο πολιτειολόγος Koichi Nakano, ανεξαρτήτως της νομικής διαμάχης, η μαζική κινητοποίηση και η ευρεία δυσαρέσκεια δεν αφήνουν κανένα περιθώριο νομιμοποιητικού ερείσματος. Ο διχασμός της ιαπωνικής κοινωνίας είναι βαθύς, και η οργή επαχθής.
Στο τέλος της ημέρας, ανεξάρτητα από τις επιτυχίες του Shinzo Abe, στο εξωτερικό μέτωπο και στη σταθεροποίηση των διεθνών σχέσεων στην περιοχή, παρά τις αναδυόμενες προκλήσεις, το πλήθος αμφιλεγόμενων αποφάσεων (όπως η κατάργηση του συνταγματικού πασιφισμού), τα σκάνδαλα, ο λαϊκισμός και οι μακιαβελικές συμμαχίες που χρησιμοποίησε για να ελέγξει το πολιτικό σύστημα, ο εθνικισμός και η κόπωση από τη μακροχρόνια διακυβέρνηση είναι στοιχεία που συντελούν στην εναντίωση απέναντι στην κυβερνητική απόφαση. Ο Shinzo Abe υπήρξε αδιαμφισβήτητα μια από τις προσωπικότητες που σφράγισαν το ιαπωνικό πολιτικό σύστημα όσο λίγοι, με αντιφατικές παρεμβάσεις που καθιστούν δύσκολη την ανάγνωση του τι συμβολίζει ο Abe στο συλλογικό ασυνείδητο και το κοινωνικό φαντασιακό της Ιαπωνίας.
Τέλος, η εν λόγω απόφαση της κυβέρνησης πρέπει να αναγνωστεί στον χρόνο που λαμβάνεται ώστε να κατανοηθεί η σκοπιμότητά της, αλλά και η ένταση και η μαζικότητα των διαδηλώσεων (για τις οποίες δεν ευθύνεται μόνο η αμφιταλάντευση της κοινής γνώμης γύρω από την παρακαταθήκη του πρώην Πρωθυπουργού). Διότι οι δημόσιες τελετές πολλές φορές μπορεί να αποτελέσουν μέσο άσκησης πολιτικής. Η τελετή αποχαιρετισμού του Πρωθυπουργού αποτελεί στην πραγματικότητα την απόπειρα οικοδόμησης ενός εθνικού μύθου, του ηρωικά πεσόντος Πρωθυπουργού (προερχόμενου, μάλιστα, από το κυβερνόν κόμμα) και αναπαράστασης της εθνικής ταυτότητας και των εθνικών συμβολισμών, προκειμένου να δημιουργηθεί σύμπνοια στην κοινωνία με έμφαση στα (προβαλλόμενα ως) αιώνια και αμετάβλητα στοιχεία της ιαπωνικής εθνικής ταυτότητας.
Μάλιστα, η συγκεκριμένη τελετή οργανώνεται σε μια χρονική στιγμή που υπάρχει βαθιά δυσαρέσκεια απέναντι στη νέα κυβέρνηση και σημειώνεται δυσπιστία στην ικανότητά της να χαράξει αποτελεσματικά καινοτόμες και επαρκείς πολιτικές. Παρ’ όλα αυτά, είναι σαφές ότι μια μεγαλοπρεπής τελετή μερικών εκατομμυρίων yen και με ξένους ηγέτες ως επίτιμους προσκεκλημένους, που θα αποτίνουν φόρο τιμής στον μεγάλο ηγέτη (του κράτους αλλά και του κόμματος) με τον οποίον συνεργάστηκαν, δεν μπορεί παρά να συγκριθεί με την κηδεία της Βασίλισσας Ελισάβετ. Ωστόσο, αυτό που κατάφερε η κυβέρνηση εν τέλει ήταν να ενώσει την αντιπολίτευση, να ξεσηκώσει την ακαδημαϊκή ελίτ και πάνω από όλα να εξοργίσει την κοινή γνώμη που ένιωσε ότι υφίσταται προσπάθεια χειραγώγησής της με όρους 20ού αιώνα, σχεδόν τρεις μήνες μετά τον θάνατο (και την πρώτη κηδεία) του τέως Πρωθυπουργού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why Japan Is Angry About a State Funeral for an Assassinated Leader, New York Times, διαθέσιμο εδώ
- In Japan, Abe Suspect’s Grudge Against Unification Church Is a Familiar One, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Au Japon, les funérailles onéreuses et «sans fondement» de Shinzo Abe ne passent pas, Liberation, διαθέσιμο εδώ
- «Abe tout puissant», un animal politique envahissant, Liberation, διαθέσιμο εδώ
- Japon : Abe, les six visages d’une real politik, Liberation, διαθέσιμο εδώ
- Shinzo Abe and wife accused of giving cash to ultra-nationalist school, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Au Japon, les très coûteuses funérailles nationales de Shinzo Abe divisent au lieu d’unir, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
