Του Χρήστου Μπουραζάνη,
Οι Sans Culottes ή αλλιώς Αβράκωτοι ήταν το σύνολο των εργατών και των ανθρώπων της κατώτερης κοινωνικής τάξης στη Γαλλία του 18ου αιώνα, οι οποίοι κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης αποτέλεσαν έναν από τους ενεργότερους και ριζοσπαστικούς της πυρήνες. Το όνομα “Sans Culottes” σημαίνει «δίχως βράκα»· οι άνθρωποι αυτοί, δηλαδή, δεν φορούσαν τα λεγόμενα Culottes τις μεταξωτές βράκες των ανώτερων τάξεων, αλλά αντ’ αυτού έφεραν μακρύ παντελόνι (pantalon), ένα κοντό πανωφόρι (carmagnole) και το κόκκινο καπέλο της ελευθερίας. Αυτή την εικόνα προσπάθησε να διαδώσει ο Γάλλος δημοσιογράφος της εποχής Jacques-René Hébert στην εφημερίδα του Père Duchesne, ενώ ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά με υποτιμητική έννοια το 1791 από τον στρατηγό Jean-Bernard Gauthier de Murnan.
Ουσιαστικά επρόκειτο για ανθρώπους της κατώτερης εργατικής τάξης, οι οποίοι ήταν τεχνίτες και μαθητευόμενοι, καταστηματάρχες, υπάλληλοι και εργάτες, που συχνά καθοδηγούνταν από τη μεσαία τάξη και ζούσαν κυρίως στα προάστια του Παρισιού ιδίως στο Faubourg Saint-Antoine και στο Faubourg Saint-Michel στα ανατολικά της πόλης. Ήδη η κατάσταση για τις κατώτερες τάξεις δεν ήταν καλή, όμως μια καταστροφή των καλλιεργειών σιτηρών το 1788 έφερε τα πράγματα σε οριακό σημείο. Οι ευγενείς και οι μεγάλοι κάτοχοι γης μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στην αύξηση των τιμών, όμως η εργατική τάξη βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Έτσι, ξεκίνησε μια αντιπαράθεση μεταξύ αυτών και των κατόχων γης και πλούτου.
Αργότερα, το 1789 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ αναγκάστηκε να συγκαλέσει συμβούλιο, που οδήγησε τελικά σε επανάσταση, στην ανακήρυξη νέας κυβέρνησης και στην απομάκρυνση της παλιάς τάξης. Όμως, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ότι η Γαλλική Επανάσταση αφορούσε απλώς την αντιπαράθεση μεταξύ πλουσίων/ευγενών και ενός ενιαίου σώματος μεσαίων και κατώτερων πολιτών. Η επανάσταση προήλθε από φατρίες όλων των επιπέδων και τάξεων.
Όπως αναφέρθηκε, οι Sans Culottes αναδείχθηκαν σε μία από τις ισχυρότερες, πιο ένθερμες και σημαντικότερες ομάδες στο Παρίσι, καθώς και σε επαρχιακές πόλεις. Εν ολίγοις, ήταν ένας πανίσχυρος «στρατός του δρόμου». Από πολιτικής απόψεως θεωρήθηκαν οι πιο ριζοσπαστικοί, διότι ζητούσαν κοινωνική και οικονομική ισότητα, αλλά κυρίως άμεση δημοκρατία δίχως τη διαμεσολάβηση μεσαζόντων και την κατάργηση κάθε μορφής εξουσίας και προνομίων της μοναρχίας.
Τα πρώτα επαναστατικά χρόνια το πρόγραμμα των Sans Culottes, όσο χαλαρό και αν ήταν, απαιτούσε καθορισμό τιμών, θέσεις εργασίας και υποστήριζε δυναμικά την Τρομοκρατία, δηλαδή το επαναστατικό δικαστήριο που καταδίκασε σε θάνατο χιλιάδες αριστοκράτες. Ενώ η ατζέντα τους επικεντρώθηκε αρχικά στη δικαιοσύνη και την ισότητα, γρήγορα έγιναν πιόνια στα χέρια έμπειρων πολιτικών. Μακροπρόθεσμα, οι Sans Culottes μετατράπηκαν σε μία δύναμη βίας και τρόμου. Το χαρακτηριστικό γνώρισμά τους ήταν η ικανότητά τους να επιβάλλουν τις αλλαγές που επιθυμούσαν με απειλές και βία.
Ο όχλος της εργατικής τάξης συμμετείχε σχεδόν σε κάθε σημαντικό γεγονός στο επαναστατημένο Παρίσι. Οι Sans Culottes πολιόρκησαν το σπίτι και το εργοστάσιο του Réveillon τον Απρίλιο του 1789. Τρεις μήνες αργότερα επιτέθηκαν στη Βαστίλη, έσφαξαν τον διοικητή της και διαμέλισαν τον βασιλικό υπουργό Joseph-François Foullon. Τον Οκτώβριο του 1789 πραγματοποίησαν πορεία στις Βερσαλλίες, απείλησαν τη βασιλική οικογένεια και ανάγκασαν τον βασιλιά να επιστρέψει στο Παρίσι. Συγκεντρώθηκαν στο Champ de Mars τον Ιούλιο του 1791, για να υπογράψουν δημοκρατικά υπομνήματα, ενώ δεκάδες πέθαναν από τα πυρά της εθνοφρουράς. Τον Αύγουστο του 1792, οι Παριζιάνοι Sans Culottes εισέβαλαν στο παλάτι των Tuileries μαζί με τα δημοκρατικά στρατεύματα και, μόλις μπήκαν μέσα, συμμετείχαν στη σφαγή της ελβετικής φρουράς.
Τον επόμενο μήνα (Σεπτέμβριος 1792) εισέβαλαν στις φυλακές του Παρισιού και τις «καθάρισαν» από τους αντεπαναστάτες και τους προδότες. Επρόκειτο για ένα από τα πιο αιματηρά περιστατικά ολόκληρης της επανάστασης. Καθοριστική στις αποφάσεις τους ήταν η επιρροή και η στήριξή τους από τη μερίδα των Ορεινών, καθώς μετά τη φυλάκιση του βασιλιά εκείνοι απαίτησαν την άμεση εκτέλεσή του δίχως δίκη στη συνεδρίαση της εθνικής συνελεύσεως με τη συναίνεση των Ορεινών, αντιτιθέμενοι στους Γιρονδίνους, πράγμα που έγινε στις 21 Ιανουαρίου του 1793.
Όμως, η δράση τους δεν σταμάτησε μόνο εκεί. Κατά την περίοδο της τρομοκρατίας η παραμικρή υποψία ότι κάποιος, είτε ευγενής είτε όχι, ασπαζόταν αντεπαναστατικές ιδέες ήταν ικανή, για να τον οδηγήσει στην γκιλοτίνα. Έτσι, με εντολή των Sans Culottes χιλιάδες Γάλλοι πολίτες εκτελέστηκαν. Όποιος έλεγχε τους Sans Culottes ουσιαστικά έλεγχε όλη τη Γαλλία, κάτι το οποίο δεν δίστασε να κάνει και ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος, που τους χρησιμοποίησε ουκ ολίγες φορές.
Όμως, από το 1794 και μετά, όταν τα μεσοαστικά επαναστατικά στοιχεία απέκτησαν περισσότερη επιρροή, ο ριζοσπαστισμός των Sans Culottes άρχισε να υποχωρεί, παρόλο μου μέχρι εκείνη την περίοδο ήταν η κυρίαρχη επαναστατική δύναμη. Ο Ροβεσπιέρος και οι Ιακωβίνοι δεν άργησαν να στραφούν εναντίον τους, όταν πλέον δεν τους φαίνονταν χρήσιμοι, φυλακίζοντας και οδηγώντας στην γκιλοτίνα τους ηγέτες τους. Αποκορύφωμα της παρακμής αποτέλεσε η εκτέλεση του πιο εκλεκτού προσώπου της ομάδας, του Jacques-René Hébert.
Από εκεί κι έπειτα οι Sans Culottes επισκιάστηκαν, έως ότου έπαψαν να βρίσκονται στο προσκήνιο. Πάραυτα, όμως, αποτέλεσαν ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα της γαλλικής επανάστασης, όχι μόνο λόγω της εμφάνισής τους, αλλά και των αξιών και των ιδανικών τους, τα οποία διαπότισαν την ιδεολογία του γαλλικού έθνους από τα τέλη του 18ου αι. και έπειτα. Το ιδιαίτερο πάθος τους γίνεται φανερό και στο παρακάτω επαναστατικό τραγούδι με τίτλο La guillotine permanente:
«Ο βουλευτής Guillotin
Στη φαρμακευτική
Πολύ μορφωμένος και πολύ έξυπνος
Έφτιαξε μια μηχανή
Για να εξαγνίσει το σώμα της Γαλλίας.
Από όλους τους ανθρώπους με σχέδια.
Αυτή είναι η γκιλοτίνα, ζήτω!
Αυτή είναι η γκιλοτίνα
Για να τιμωρηθεί η προδοσία
H τεράστια κλοπή
Αυτοί οι λάτρεις των οικοσήμων…
Αυτοί οι άνθρωποι, κανείς δεν ξέρει ποιοι…
Γι’ αυτούς το κάναμε…
Αυτό, του οποίου το αποτέλεσμα γνωρίζουμε…
Αυτή είναι η γκιλοτίνα, ζήτω!
Αυτή είναι η γκιλοτίνα.
Με την ανάδευση…
Την ανταρτική ορδή…
Κάποιος πήρε χωρίς να το έχει στο μυαλό του
Τρομεροί πονοκέφαλοι
Για να θεραπεύσουμε αυτούς τους κυρίους
Θα τους οδηγήσουμε μια μέρα
Στην γκιλοτίνα, ζήτω!
Στην γκιλοτίνα
Από τη Γαλλία τους κυνηγήσαμε
Την ευγενή δέσμη
Τους ξυρίσαμε, τους τερματίσαμε
Και τους καταστρέψαμε όλους
Αλλά οι ευγενείς είναι έτοιμοι
Να πεθάνουν με κομμένους λαιμούς.
Με την γκιλοτίνα, ζήτω!
Με την γκιλοτίνα.
Αυτοί οι κύριοι, οι ευγενείς προδότες
Αυτοί που έχουν αποσυρθεί
Υποφέρουν από άχρηστες αιτίες
Ο εσωτερικός πόλεμος…
Όταν τους παίρνουμε στα σοβαρά
Θα πεθάνουν πολύ ευγενικά.
Στην γκιλοτίνα, ζήτω!
Στην γκιλοτίνα
Η 10η μας έφερε
Πολλή δουλειά
Υπάρχουν πολλοί προδότες.
Είναι χειρότερο και από πανούκλα.
Δεν θέλουμε να το χάσουμε.
Να τιμωρήσουμε χωρίς εξαιρέσεις.
Η μηχανή μένει, ζήτω!
Η μηχανή μένει».
(Μετάφραση του γράφοντος από την αγγλική μετάφραση του γαλλικού)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Abidor, Mitchell (2018), The Permanent Guillotine: Writings of the Sans-Culottes, μτφρ. Mitchell Abidor, Oakland: PM Press
- Andrews, Richard Mowery (1985), “Social Structures, Political Elites and Ideology in Revolutionary Paris, 1792–94: A Critical Evaluation of Albert Soboul’s Les sans-culottes parisiens en l’an II”, Journal of Social History
- Furet, François & Mona, Ozouf (1989), A Critical Dictionary of the French Revolution, μετάφραση Arthur goldhammer, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press
- Soboul, Albert (1980), The Sans Culottes, The Popular Movement and Revolutionary Government, 1793-1794, μτφρ. Remy Inglis Hall, Princeton: Princeton University Press
