Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Ανέκαθεν συνέβαιναν εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας. Μεγάλοι, πληθυσμιακά και οικονομικά, λαοί προσπαθούσαν να απαλλάξουν μειονότητες, ακόμη και αν αυτές προϋπήρχαν εκατοντάδες χρόνια πριν από την άφιξή τους. Η χρυσή τομή σε αυτό το κλίμα είναι η ειρηνική και φιλική συνύπαρξη λαών, κρατώντας ισχυρά τα πολιτισμικά στοιχεία της εθνικής τους ταυτότητας. Δυστυχώς, αυτό δεν συνέβη σχεδόν ποτέ. Ο αφανισμός και η γενοκτονία αποτελούν όπλα των φαινομενικά ισχυρών απέναντι σε ανίσχυρους λαούς. Ποια είναι τα αποτελέσματα; Θάνατος, ξεριζωμός, δυστυχία, απογοήτευση, βασανιστήρια και πόνος, ο οποίος είναι διαχρονικός και κρατάει μέχρι και τις μέρες μας.
Όλα αυτά τα στοιχεία αποτυπώνονται με γλαφυρό και ποιητικό τρόπο στο ντοκιμαντέρ του 2019, Γράμμα από τον Πόντο. Το ντοκιμαντέρ βασίζεται στην αληθινή ιστορία του Γιάννη Αναστασιάδη από το χωριό του Αϊντογτού, που ανήκε στην επαρχία της Αμάσειας και της οικογένειάς του, η οποία, το 1919, πέντε μέρες μετά την έναρξη της μικρασιατικής εκστρατείας, άρχισε να διασκορπίζεται με φρικτό τρόπο είτε με επιτόπιους θανάτους είτε με διωγμό.
Το ντοκιμαντέρ αυτό αποτελεί μια περίληψη και μια περιγραφή του βάναυσου οδοιπορικού του Γιάννη Αναστασιάδη, που λαμβάνει χώρα σε τέσσερις χώρες: την Τουρκία, τη Συρία, τον Λίβανο και, τελικά, την Ελλάδα. Ο κυρ Γιάννης ήταν μέλος μιας πολύτεκνης οικογένειας, με άλλα τρία αδέρφια, τον Ισαάκ, τη Βικτωρία και την Κερεκία. Μετά τη δίωξη της οικογένειας, με τον πατέρα του να είναι νεκρός εν αγνοία της οικογένειας σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ο Γιάννης χάνει τις δύο αδερφές του από φυματίωση σε στρατόπεδο προσφύγων, κάπου κοντά στη Δαμασκό. Ο μόνος πλέον ζωντανός αδερφός του Γιάννη είναι ο Ισαάκ, ο οποίος υιοθετείται από οικογένεια Κούρδων, ως γιδοβοσκός.
Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ, βλέπουμε τον κυρ Γιάννη να αφηγείται την ιστορία της ζωής του, προσπαθώντας να συγκρατήσει τα δάκρυά του. Ιστορίες με περιγραφές απάνθρωπες. Πρωτοπρόσωπες περιγραφές για τα εγκλήματα που υπέστη η οικογένεια Αναστασιάδη από τους Νεότουρκους, αλλά και από Κούρδους στρατιώτες. Συγκεκριμένα, ανατριχιάζει η περιγραφή για τον φόβο που ένιωθαν Έλληνες και Αρμένιοι για έναν μεγάλο Τούρκο αξιωματικό, τον επονομαζόμενο Τοπάλ Οσμάν. Ο συγκεκριμένος άνθρωπος αποτελούσε απειλή, μόνο και μόνο από το άκουσμα του ονόματός του από άλλους Νεότουρκους αξιωματικούς και στρατιώτες, καθώς, όπως αναφέρει ο κυρ Γιάννης, ο Τοπάλ είχε εντολή από τον Κεμάλ να σκοτώσει όποιον χριστιανό έβλεπε μπροστά του.
Το ντοκιμαντέρ κερδίζει σε παραστατικότητα και ζωντάνια. Οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις του σεναριογράφου και του σκηνοθέτη ενισχύουν τα συναισθήματα του θεατή. Οι ηθοποιοί, που παριστάνουν τα δύο αδέρφια, καθώς και το ταξίδι που κάνουν για να συναντηθούν μετά από πολλά χρόνια, προσθέτουν μια πινελιά που σπάει τα αυστηρά όρια του ντοκιμαντέρ και θυμίζει κινηματογραφική ταινία. Πλάνα ανοιχτά που δίνουν μεγάλη σημασία σε δάση και λίμνες, σε συνδυασμό με άγονα εδάφη και σύγχρονη νεκρή φύση, αποτελούμενη από σκουριασμένες ράγες τρένων. Τρένα σαν αυτά που μετέφεραν τον μικρό Γιάννη στη Μέση Ανατολή, για να φτάσει, τελικά, στον Πειραιά και σε ένα μικρό χωριό στις Σέρρες.
Τα χρόνια περνάνε και ο Γιάννης δεν σταματάει να στέλνει γράμματα στον αδελφό του, που παρέμεινε στην Τουρκία, έχοντας την απορία και τον πόθο αν αυτός είναι ζωντανός. Ένα από αυτά τα γράμματα φτάνει στα χέρια του Ισαάκ, που ζει στην Τουρκία, ύστερα από εξήντα χρόνια αναζήτησης και τότε αρχίζει μια νέα περιπέτεια.
Η ιστορία αυτή είναι αληθινή και δεν απέχει από εμάς. Αρκεί να ζητήσουμε από τις γιαγιάδες και τους παππούδες μας να μας αφηγηθούν τις ιστορίες των γονιών τους. Πώς έφτασαν στην Ελλάδα και τί βρήκαν. Ο Γιάννης Αναστασιάδης πέθανε πλήρης ημερών το 2005. Όσο χρόνια και αν πέρασαν, όσα πανηγύρια και πολιτιστικές εκδηλώσεις και αν έγιναν στο ποντιακό, προσφυγικό του χωριό στις Σέρρες, δεν έπαψε ποτέ να αναζητά την πατρίδα και την οικογένειά του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- «Γράμμα από τον Πόντο» (2019), ertflix.gr, διαθέσιμο εδώ
