Του Παναγιώτη Σκόντζου,
Τουρκία-Ισραήλ, μια σχέση ανέκαθεν περίπλοκη και δύσκολη, θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε «Ανατολίτικο Σκωτσέζικο ντους». Το 2022, είναι η χρονιά που κατάφερε μέσα από διάφορα τεκταινόμενα και συγκυρίες, να εξομαλύνει τις χρόνια τεταμένες και ίσως προβληματικές διμερείς σχέσεις, μέσα από μια σταδιακή εξέλιξη.
Αν κάνουμε ανασκόπηση στο παρελθόν, υπάρχει βαθύ διπλωματικό και ιστορικό υπόβαθρο. Όσον αφορά τη σύγχρονη ιστορία, η Τουρκική Δημοκρατία, ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε την ύπαρξη του Κράτους του Ισραήλ (State of Israel) το 1949. Αυτό συνέβη ως αποτέλεσμα της θέλησης της Τουρκίας να έχει τον πρώτο λόγο και ρόλο για τα συμβάντα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, κάτι το οποίο είχε κάνει περισσότερο από σαφές, με την ταυτόχρονη ένταξη της Τουρκίας και της Ελλάδος, στο ΝΑΤΟ τον Φεβρουάριο του 1952. Από την άλλη, το Ισραήλ, από την ίδρυσή του ως κρατική οντότητα το 1947, ήθελε εξίσου να έχει ισχυρή φωνή και να διαδραματίζει μείζονα ρόλο στη Μέση Ανατολή.
Ως εκ τούτου, δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε ότι μια τέτοια κατάσταση θα επέφερε λίγο ή πολύ μια δύσκολη και ανταγωνιστική σχέση. Πράγματι, τα πρώτα σύννεφα εμφανίστηκαν με την Κρίση της διώρυγας του Σουέζ το 1956, αφού οι σχέσεις των δύο χωρών υπέστησαν το πρώτο μεγάλο σοκ. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου εξομαλύνθηκαν μέχρι να έρθει το δεύτερο πλήγμα, το 1967 με τον Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο των Έξι Ημερών, όταν η Τουρκία είχε επικρίνει το Ισραήλ και είχε ζητήσει να τερματίσει τον πόλεμο. Παρόλα αυτά, η Τουρκία στη συνέχεια άσκησε βέτο στο ψήφισμα του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης (OIC) που ζητούσε τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ.
Ένα διαχρονικό αγκάθι για τις διμερείς σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, αποτελεί η Παλαιστίνη. Η περιοχή της Παλαιστίνης, βρίσκονταν υπό Οθωμανική κυριαρχία από τον 16ο αιώνα έως το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1918. Ως γνωστόν, η Τουρκία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν με την πλευρά των ηττημένων, και μεταξύ άλλων έχασε και την περιοχή εκείνη, στην οποία μέχρι και σήμερα φλερτάρει ποικιλοτρόπως, όπως στηρίζοντας και χρηματοδοτώντας την —κατά πολλούς— τρομοκρατική οργάνωση της Χαμάς.
Τα τελευταία χρόνια, με τη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, η μέχρι πρότινος περίοδος ουδετερότητας και ειρήνης μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ που είχε κυρίως δημιουργηθεί στις δεκαετίες 1990 και 2000, έχει κλυδωνιστεί ιδιαίτερα λόγω του πολέμου της Γάζας του 2008-2009, καθώς και λόγω του θανάτου αμάχων Τούρκων πολιτών το 2010, όταν το Ισραήλ πραγματοποίησε επιδρομή στο τουρκικό πλοίο Mavi Marmara, λόγω της επιχείρησης από το δεύτερο να σπάσει τον ναυτικό αποκλεισμό της Γάζας. Όμως και πάλι, από το 2015 και έπειτα, μέσα σε ένα κλίμα με σκαμπανεβάσματα στις μεταξύ τους σχέσεις, Τουρκία και Ισραήλ φαίνεται ότι έχουν επιδιώξει από κοινού μια πολιτική επαναπροσέγγισης. Τον Ιούνιο του 2016, οι δύο χώρες υπέγραψαν συμφωνία προσέγγισης, τερματίζοντας την περίοδο της διπλωματικής κρίσης του 2010-2016.
Πιο πρόσφατα, το 2022, φαίνεται ότι είναι μια αρκετά ενδιαφέρουσα χρονιά για την παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Από τη μία, το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια μια αρκετά φιλική σχέση, ιδίως δε με την επιθυμία της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου EAST MED, με πολλούς ειδικούς αναλυτές να επισημαίνουν ότι οι ελληνοϊσραηλινές σχέσεις, διανύουν μία «χρυσή περίοδο» με πολλά θετικά αμφότερα· αλλά από την άλλη, οι μέχρι πρότινος αρκετά προβληματικές και έως και διακεκομμένες σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ φαίνεται ότι προοδευτικά εξομαλύνονται και αναθερμαίνονται εκ νέου, ειδικά φέτος το καλοκαίρι με την επανέναρξη της λειτουργίας των πρεσβειών και των προξενείων και την πλήρη αποκατάσταση των διμερών διπλωματικών τους σχέσεων. Παράλληλα, το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, διά μέσω του υπουργού Mevlüt Çavuşoğlu πριν από μερικούς μήνες, είχε ανακοινώσει ενωπίον του Ισραηλινού ομολόγου του, ότι πλέον «ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στις μεταξύ τους σχέσεις».
Πριν από λίγες ημέρες, στο περιθώριο της 77ης συνόδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, συνέβη κάτι πολύ σημαντικό για την περαιτέρω αναβάθμιση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, αφού ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdoğan και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Yair Lapid, πραγματοποίησαν την πρώτη συνάντηση μεταξύ ηγετών των δύο χωρών από το 2008. Κύριο θέμα της συζήτησης των δύο ηγετών, ήταν κυρίως η περιφερειακή συνεργασία ιδιαίτερα για ζητήματα ενέργειας (τα οποία ίσως είναι πιο κρίσιμα από ποτέ, λόγω του Πολέμου στην Ουκρανία), καθώς επίσης και η αναβάθμιση των διπλωματικών τους σχέσεων, μέσω της ανταλλαγής νέων πρεσβευτών.
Συμπερασματικά, παρατηρούμε ότι η Τουρκία, ακολουθεί ανέκαθεν την πολιτική του ακροβατισμού. Μπορούμε σχεδόν με βεβαιότητα να συμπαιράνουμε ότι το «ένα μάτι της Τουρκίας, κοιτάζει προς τη Δύση και το άλλο προς την Ανατολή» και σε ένα βαθμό είναι δικαιολογημένο. Η Τουρκία, ειδικά με Κυβερνήσεις (όπως σήμερα) που επιθυμούν διακαώς την αναβίωση της πάλαι ποτέ ένδοξης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (βλ. πρόεδρος Erdoğan, κλπ), το όνειρο του Mustafa Kemal Atatürk, για μια Ευρωπαϊκή και κοσμική Τουρκία, ολοένα και απομακρύνεται περισσότερο.
Δεν μπορούμε, όμως, σίγουρα να παραβλέψουμε, όπως δεν μπορεί να παραβλέψει και η Δύση συνολικά, με πρώτες τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι η Τουρκία έχει ένα σημαντικό γεωγραφικό πλεονέκτημα, αφού μαζί με την Ελλάδα, ανακόπτουν τη ρωσική κάθοδο στη Μεσόγειο και τον πλανήτη συνολικότερα και η Τουρκία είναι ο συνδετικός κρίκος-γέφυρα μεταξύ της βαθιάς και σκληροπυρηνικής Ισλαμικής Ανατολής και της φιλελεύθερης Δύσης.
Το Ισραήλ θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε με μια υπερβολή ότι είναι «μύγα στο γάλα», αφού οι πιο φιλικοί γείτονές του, είναι χώρες με τις οποίες έχουν ουδέτερες σχέσεις με σκαμπανεβάσματα. Συνεπώς, ναι μεν το Ισραήλ αποτελεί σημαντική δύναμη, αλλά τη γλώσσα του Ισλάμ την μιλάει καλύτερα η μουσουλμανική Τουρκία. Και όσο θα συμβαίνει αυτό, πιθανότατα η εξωτερική πολιτική της γειτονικής μας χώρας, θα παραμείνει στα ίδια επίπεδα.
Το μόνο σίγουρο που μπορούμε να πούμε είναι, ότι στον κόσμο τον οποίο ζούμε, με τον τρόπο που είναι δομημένος —καλώς ή κακώς— τα πάντα ρέουν και μπορούμε να βλέπουμε αναλόγως τα τρέχοντα συμφέροντα κάθε χώρας να αλλάζουν συμμαχίες (όπως πάντα γίνονταν), με άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές εκπλήξεις…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- US State Department slams Turkey for hosting Hamas heads, The Times of Israel, Διαθέσιμο εδώ
- Israeli, Turkish leaders hold first meeting since 2008, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Israel and Turkey Officially Announce Rapprochement Deal, Ending Diplomatic Crisis, Haaretz, Διαθέσιμο εδώ
- Στ. Δρακουλαράκος — Πάντειο Πανεπιστήμιο, τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας – Διδακτορική Διατριβή: Τουρκία και Ισραήλ στη Μέση Ανατολή: από τον ψυχρό πόλεμο μέχρι την αραβική άνοιξη (2018)
