Της Άννας-Μαρίας Τοκμακίδου,
Όπως διατυπώνεται στο άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος, όσον αφορά τον Tύπο, η ελευθερία των Μ.Μ.Ε. περιλαμβάνει το σύνολο της διαδικασίας της, μέσω των Μ.Μ.Ε., ενημέρωσης της κοινής γνώμης. Τόσο στη νομολογία όσο και στη θεωρία, γίνεται δεκτό ότι η συνταγματική κατοχύρωση της ελευθερίας των Μ.Μ.Ε. καλύπτει όλα τα στάδια τα οποία διανύει μία είδηση μέχρι να βγει στο φως της δημοσιότητας. Από την πρόσβαση στις πηγές πληροφόρησης μέχρι τη δημοσίευση τα Μ.Μ.Ε. είναι καταρχήν απαλλαγμένα από κρατικές επεμβάσεις.
Το γεγονός ότι το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας των Μ.Μ.Ε. περιλαμβάνει και τη δυνατότητα εξασφάλισης πληροφοριών και ειδήσεων συνεπάγεται τον εξοπλισμό του με την αξίωση απόκρουσης κάθε κρατικής επέμβασης κατά το στάδιο της δημοσιογραφικής έρευνας που προσκρούει στο άρθρο 14 παρ. 1 και 5 παρ. 1. Επίκληση του αμυντικού δικαιώματος δικαιούται να κάνει τόσο το δημοσιογραφικό όργανο, το οποίο συλλέγει αυτοπροσώπως πληροφορίες, όσο και οι συλλέγοντες μέσω τρίτων.
Αντιρρήσεις έχουν διατυπωθεί ως προς το εάν το ατομικό δικαίωμα ελευθερίας των Μ.Μ.Ε. παρέχει ένα θετικού περιεχομένου δικαίωμα λήψεως πληροφοριών ασκούμενο έναντι του κράτους. Υποστηρίχθηκε ότι η εκπλήρωση της αποστολής των Μ.Μ.Ε. τότε μόνο είναι δυνατή, όταν εξοπλιστεί με αξίωση παροχής πληροφοριών από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς. Για τον λόγο αυτό, η συνταγματική κατοχύρωση της ελευθερίας των Μ.Μ.Ε. θα πρέπει να ερμηνευθεί ως περιλαμβάνουσα και το δικαίωμα πληροφόρησης.
Η μορφή, το περιεχόμενο και ο χρόνος ικανοποίησης από τη Διοίκηση του αιτήματος του Τύπου για παροχή πληροφοριών δεν είναι δυνατό να αποτελέσει αντικείμενο αυστηρών κανόνων, αλλά εξαρτάται από τις συνθήκες της συγκεκριμένης περίπτωσης, Σε περίπτωση ειδικής αίτησης των Μ.Μ.Ε. για παροχή συγκεκριμένης πληροφορίας, η διοίκηση υποχρεούται να παράσχει τα αναγκαία αληθή στοιχεία που θα επιτρέψουν στους εκπροσώπους των Μ.Μ.Ε. να διαμορφώσουν γνώμη την οποία θα διαδώσουν περαιτέρω. Όπως προαναφέρθηκε, η συνταγματική αρχή της ελευθερίας των Μ.Μ.Ε. περιλαμβάνει και κατοχυρώνει όλες τις δραστηριότητες, από την ανεύρεση της είδησης μέχρι τη διάδοσή της στο αναγνωστικό και ραδιοτηλεοπτικό κοινό, συνεπώς αξίωση πληροφόρησης αναγνωρίζεται σε όλους τους εκπροσώπους των Μ.Μ.Ε. και σε όλα τα στάδια λειτουργίας τους. Πέρα από τον εκδότη και τον διευθυντή, ως εκπρόσωποι των Μ.Μ.Ε. και άρα φορείς της αξίωσης θα πρέπει να θεωρηθούν όλοι όσοι έχουν ως αποστολή την ανεύρεση και διάδοση ειδήσεων, όπως ανταποκριτές, ρεπόρτερς, ελεύθεροι δημοσιογράφοι κλπ. Συλλήβδην προϋπόθεση της αξίωσης είναι ο αιτών να ενεργεί μέσα στα όρια της άσκησης του δημοσιογραφικού λειτουργήματος. Η αξίωση των Μ.Μ.Ε. για πληροφόρηση στρέφεται κατά των δημοσίων αρχών. Ο συγκεκριμένος κατά περίπτωση υπόχρεος ορίζεται από τις διοικητικές διατάξεις.
Στους ασκούντες διοικητικές αρμοδιότητες υπόχρεους για παροχή πληροφοριών θα πρέπει να προστατευθούν τα άτομα που ενεργούν ως εκπρόσωποι συλλογικού οργάνου, ιδρύματος ή οργανισμού δημοσίου δικαίου. Το κατά πόσο μπορεί να αναγνωριστεί αξίωση παροχής πληροφοριών και έναντι ιδιωτών είναι αμφισβητούμενο. Εν πρώτοις, δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε ότι υφίσταται υποχρέωση παροχής πληροφοριών εκ μέρους ιδιωτών, ακόμη και αν πρόκειται για πρόσωπα της επικαιρότητας, για θέματα που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τη σφαίρα του ιδιωτικού βίου. Η ελευθερία των Μ.Μ.Ε. δικαιολογεί μεν τη δημοσιογραφική έρευνα γύρω από την ιδιωτική ζωή των εν λόγω ατόμων, σε καμία, όμως, περίπτωση δεν γεννά αξίωση προς παροχή πληροφοριών, που, και αν ακόμα προβλεπόταν, θα προσέκρουε στις διατάξεις των άρθρων 9 και 5 του Συντάγματος.
Κατά πόσο είναι δυνατό να συναχθεί από τη θεσμική εγγύηση της ελευθερίας του Τύπου μια βασική αρχή, η οποία να υποχρεώνει τους κρατικούς φορείς στην παροχή πληροφοριών κατά το στάδιο της δημοσιογραφικής έρευνας, πέρα από την παροχή διοικητικών στοιχείων σε κάθε πολίτη που επιβάλλει ο Ν 1599/1986; Στην ελευθερία των Μ.Μ.Ε. περιλαμβάνεται η ελευθερία αναζήτησης ειδήσεων και πληροφοριών που δεν συνιστά αυτοσκοπό, αλλά αναγνωρίζεται χάριν της αποτελεσματικής ενημέρωσης του κοινού. Δεχόμενοι ότι τα ατομικά δικαιώματα, εκτός από την αμυντική τους δράση, συνιστούν βασικές αρχές που, μέσω της συνταγματικής διάταξης του άρθρου 25 παρ. 1, καθιστούν το κράτος υπεύθυνο για την εξασφάλιση των πραγματικών προϋποθέσεων άσκησης των ατομικών ελευθεριών, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι οι διατάξεις του άρθρου 14 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος καθιερώνουν και την αντίστοιχη αρχή όχι μόνο της ελεύθερης διάδοσης ειδήσεων, αλλά και της ελεύθερης πρόσβασης του Τύπου στις πηγές πληροφόρησης. Μια τέτοια ερμηνεία επιτρέπει τη διατύπωση μια γενικής επιταγής προς το κράτος, ώστε να παρέχει στον Τύπο τις απαραίτητες για την ενημέρωση της κοινής γνώμης πληροφορίες και να εξασφαλίζει την ελευθερία της δημοσιογραφικής έρευνας.
Η άσκηση, εντούτοις, της ελεύθερης αναζήτησης και συλλογής πληροφοριών εκ μέρους των Μ.Μ.Ε. δεν είναι απεριόριστη, αλλά τελεί υπό την επιφύλαξη της τήρησης των γενικώς ισχυόντων κανόνων δικαίου της κείμενης νομοθεσίας, όπως συνάγεται από τη διατύπωση τόσο του άρθρου 14 παρ. 1 του Συντάγματος όσο και του άρθρου 10 παρ. 2 της ΕΣΔΑ. Σε περίπτωση σύγκρουσης της ελευθερίας πληροφόρησης των Μ.Μ.Ε. με άλλο έννομο αγαθό και από τη στιγμή που η εναρμόνισή τους είναι ανέφικτη, πρέπει να σταθμιστεί η αξία της επιδιωκόμενης πληροφορίας και της μέσω αυτής διακινδύνευσης άλλου εννόμου αγαθού. Αφετηρία της αξιολογικής στάθμισης αποτελεί η απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο και σε ποια έκταση μια πληροφορία είναι αναγκαία για την εκπλήρωση της αποστολής των Μ.Μ.Ε., δηλαδή για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης πάνω σ’ ένα συγκεκριμένο θέμα.
Η κρίση για τη συνδρομή δικαιολογημένου ενδιαφέροντος πληροφόρησης που θα προσδώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στη συγκεκριμένη πληροφορία θεμελιώνεται σε αξιολογικά κριτήρια συναγόμενα από συνταγματικές διατάξεις. Από τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος προκύπτει ότι το ενδιαφέρον πληροφόρησης είναι αναγνωρισμένο και βαρύνον, όταν σχετίζεται με πληροφορία που συντελεί στη διαμόρφωση της πολιτικής γνώμης του κοινού. Συμβάντα που δεν συντελούν άμεσα στη διαμόρφωση πολιτικής βούλησης, μπορούν, όμως, να χαρακτηριστούν ως σημαντικά ιστορικά γεγονότα, επίσης δικαιολογούν το δημόσιο ενδιαφέρον πληροφόρησης. Κατά την αξιολόγηση του επιτρεπτού ή μη της παροχής πληροφοριών στα Μ.Μ.Ε. δεν ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον η συγκεκριμένη πληροφορία. Κατά την κρίση μιας περίπτωσης προσβολής της προσωπικότητας μέσω των Μ.Μ.Ε. λαμβάνεται υπόψη η σοβαρότητα της έρευνας και η σκοπιμότητα της δημοσιότητας των πληροφοριών. Ο έλεγχος, όμως, αυτός δεν μπορεί να ασκηθεί προληπτικά, γιατί η απόφαση για το αν και πώς θα χρησιμοποιηθεί μια πληροφορία εναπόκειται αποκλειστικά στη διακριτική ευχέρεια των Μ.Μ.Ε. και γιατί ένας προληπτικός έλεγχος της παροχής πληροφοριών και η κατ’ επιλογήν παροχή τους σε «σοβαρά» έντυπα ή ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς με αποκλεισμό των άλλων «ελαφρών» εντύπων ή ραδιοτηλεοπτικών σταθμών θα συνιστούσε μια αδιαμφισβήτητη κηδεμόνευση των Μ.Μ.Ε. από το κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Εννοιολογική οριοθέτηση της δημοσιογραφικής έρευνας, διαθέσιμο εδώ
