Του Μάριου Κριτίδη,
Μετά την λαϊκή εξέγερση του 2019, και ιδιαίτερα μετά την έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού το 2020, η χώρα του Λιβάνου βρίσκεται εδώ και μία 3ετία σε μία κατάσταση συνεχούς οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής καθίζησης. Σαν να μην έφταναν οι ζημιές αξίας 15 δις και οι ζωές 200 ανθρώπων που έσβησαν ως αποτέλεσμα της τεράστιας έκρηξης, η καταστροφή του λιμανιού της Βηρυτού, του κεντρικότερου λιμανιού της χώρας, θα πυροδοτούσε σύντομα μία επισιτιστική κρίση που θα έπληττε ακόμα περισσότερο τον ταλαιπωρημένο λαό της χώρας. Αυτό διότι ο Λίβανος εισάγει την πλειοψηφία των προϊόντων σίτισης και πρώτων υλών από τρίτες χώρες, εισαγωγές που κατά το 60% του συνόλου τους διεξάγονταν μέσω του πλέον κατεστραμμένου λιμένα της Βηρυτού.
Επιπρόσθετα, ως «αλάτι στην πληγή» λειτούργησε και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος και το μπλοκάρισμα των ουκρανικών εξαγωγών σε σιτηρά, που αποτελεί τον κύριο εισαγωγέα σιτηρών για τον Λίβανο. Το αποτέλεσμα είναι 46% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, σύμφωνα με στατιστικά του Ο.Η.Ε., να βρίσκονται σε κρίσιμη επισιτιστική κατάσταση, ποσοστό το οποίο τριπλασιάστηκε την τελευταία τριετία.
Η επισιτιστική κρίση, όμως, όπως φαίνεται, δεν θα είναι ένα παροδικό φαινόμενο για τη χώρα. Μπορεί η συμφωνία μεταξύ Τουρκίας, Ρωσίας και Ο.Η.Ε. για το άνοιγμα των Στενών του Βοσπόρου και η επανεκκίνηση των μεταφορών του ουκρανικού σιταριού από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας να βοηθήσουν στην ικανοποίηση των επισιτιστικών αναγκών του Λιβάνου, ως ένα βαθμό. Όμως, οποιαδήποτε προσπάθεια πραγματικής ανάκαμψης της χώρας βρίσκει εμπόδιο μπροστά σε μία οικονομία υπό κατάρρευση. Την τελευταία τριετία, που ο Λίβανος έρχεται αντιμέτωπος με απανωτές κρίσεις, το δημόσιο χρέος της χώρας έχει φτάσει σε ποσοστό 135% επί του Α.Ε.Π.
Την ίδια στιγμή, το νόμισμα της χώρας, η λιβανέζικη λύρα, έχει χάσει το 90% της αξίας της σε σχέση με το αμερικανικό δολάριο. Παράλληλα, αντιμετωπίζει σημαντικό έλλειμμα τόσο στον ετήσιο προϋπολογισμό της, όσο και στο εμπορικό ισοζύγιο. Η κατάσταση αυτή γιγαντώνει όλο και περισσότερο την εξάρτηση της χώρας στον εξωτερικό δανεισμό και σε κεφάλαια ανθρωπιστικής βοήθειας. Έτσι, όλα αυτά τα προβλήματα, συνδυαζόμενα με έναν καλπάζοντα πληθωρισμό σε όλες τις χώρες του κόσμου, αποτελούν ένα καταστροφικό μείγμα για την λιβανέζικη οικονομία. Μέσα σε αυτήν την αδιέξοδη οικονομική κατάσταση που βρίσκεται το μικρό κράτος της Ανατολικής Μεσογείου, δεν έχουν αργήσει να αναδυθούν και κοινωνικές αντιδράσεις.
Μία ακόμα απόρροια των σημαντικών ελλειμμάτων της χώρας στο εμπορικό ισοζύγιο και της γενικότερης οικονομικής παρακμής της είναι η τραπεζική κρίση που έχει προκύψει από το 2019 μέχρι σήμερα. Οι τράπεζες πλέον δηλώνουν πως δεν έχουν τα απαραίτητα νομισματικά αποθέματα για να εξυπηρετήσουν τις αναλήψεις των πελατών τους. Έτσι, για να αποτραπεί μία γενικευμένη κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας, έχουν επιβληθεί από τις τράπεζες άτυπα capital controls, χωρίς όμως να προβλέπονται ξεκάθαρα από κάποια κυβερνητική απόφαση. Έτσι, η φύση και οι περιορισμοί που επιβάλλονται είναι το λιγότερο «θολοί» για τον κάθε πολίτη που επιθυμεί να εξυπηρετηθεί από την τράπεζά του.
Κάτι τέτοιο, όμως, δεν θα μπορούσε να μην ξεσηκώσει τις αντιδράσεις της κοινωνίας. Τον τελευταίο καιρό, μετά την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας, παρατηρήθηκε εκτεταμένα το φαινόμενο οι πολίτες να ληστεύουν τράπεζες, απελπισμένοι που δεν μπορούσαν να κάνουν ανάληψη τα χρήματά τους. Το φαινόμενο αυτό έχει πάρει τόσο μεγάλη έκταση στην πόλη της Βηρυτού, σε σημείο που από τις 23 Σεπτεμβρίου οι τράπεζες της χώρας μένουν κλειστές επ’ αορίστου. Ήδη οι τράπεζες έχουν παραμείνει κλειστές για τρεις μέρες, ενώ εγείρονται ανησυχίες από τους εργαζόμενους οι οποίοι περιμένουν τον μισθό τους από τις αρχές του μήνα.
Μέσα σε όλα αυτά τα προβλήματα που αναφέραμε, είναι άξιο απορίας ποια είναι η απάντηση και η δράση της κυβέρνησης απέναντι σε ένα κράτος που όλο και κάθε χρόνο οδεύει στο να χαρακτηριστεί «failed state». Η αλήθεια είναι ότι το πολιτικό σύστημα και η πολιτική κουλτούρα του Λιβάνου ίσως αποτελεί «το κερασάκι στην τούρτα» για τα προβλήματα της χώρας. Η πολιτική ηγεσία της έχει αποδειχθεί εγκληματικά αναποτελεσματική στην απάντησή της για οποιαδήποτε κρίση έχει πλήξει τη χώρα την τελευταία τριετία. Φερ’ ειπείν, στο πρόσφατο παράδειγμα της τραπεζικής κρίσης της χώρας, έχει επανειλημμένα τονιστεί η ανάγκη για ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο των capital controls, ώστε να αποφευχθεί η αισχροκέρδεια των τραπεζών και να εξασφαλιστεί η εξυπηρέτηση των καταθετών με διαφάνεια και αξιοπιστία, κάτι το οποίο εν τέλει δεν έχει γίνει. Οι έννοιες αυτές στο ανεξέλεγκτο πλαίσιο των «ανεπίσημων» capital controls σταμάτησαν να υφίστανται.
Είναι αναμενόμενο η πολιτική ηγεσία του Λιβάνου επανειλημμένα να έχει γίνει υποκείμενο επιπλήξεων από διεθνείς οργανισμούς και ξένες κυβερνήσεις για την αναποτελεσματικότητά τους στη διαχείριση των πολλαπλών κρίσεων. Όμως, το σεχταριστικό σύστημα της χώρας παραμένει ισχυρό, παρά τις αντιδράσεις του λαού. Το “Nizam” (λιβανέζικη έννοια συγγενής με την αντίστοιχη ελληνική «παρακράτος», ή «deep state» στα αγγλικά) φαίνεται μόνο να τροφοδοτείται περαιτέρω, με τη χώρα σε κρίση με έναν παράδοξο τρόπο, πλήρως αντίθετο με τις επιθυμίες του λαού. Μην ξεχνάμε πως στις τελευταίες εκλογές, στις 15 Μαΐου 2022, τα παραδοσιακά σεχταριστικά κόμματα ήταν αυτά τα οποία κυριάρχησαν συντριπτικά, ενώ τα «εκσυγχρονιστικά-νέα» κόμματα τα οποία ευθυγραμμίζονταν με τις απαιτήσεις της εξέγερσης του 2019 δεν έπαιξαν κανέναν σημαντικό ρόλο στις εκλογές.
Το μέλλον του Λιβάνου φαίνεται πραγματικά απαισιόδοξο από όποια πτυχή και αν το κοιτάξει κάποιος. Τα προβλήματα, τωρινά και επικείμενα, τα οποία θα αντικρίσει η χώρα, απλά δεν μπορούν να χωρέσουν σε ένα μόνο άρθρο, γιατί πέρα από τα καθαρά μακροοικονομικά προβλήματα της χώρας, δημιουργούνται κρίσεις και σε άλλες πτυχές της κοινωνίας, του συστήματος υγείας, των δημογραφικών ζητημάτων αλλά και της φτώχειας. Ένα αποκαρδιωτικό ποσοστό του 80% των κατοίκων του Λιβάνου πλέον ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ το 30-40% των πιστοποιημένων γιατρών της χώρας έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό, προκαλώντας προβλήματα και στο σύστημα υγείας. Λαμβάνοντας υπόψιν όλα αυτά, καθώς και ότι μία πολιτική ελίτ μπορεί και επιβιώνει ακάθεκτη παρά την όποια κρίση έχει προκαλέσει και επιδίδεται αποκλειστικά στη διαφθορά και τις διαμάχες μεταξύ των εχθρικών σεκτών, εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί ο Λίβανος βαδίζει πλέον όλο και πιο γρήγορα σε μία κατάσταση αποτυχημένου κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Libano: paese al collasso ma la politica osteggia le riforme, ISPI.it, Διαθέσιμο εδώ
- Factbox: Just how bad is Lebanon’s economic crisis?, Reuters, Διαθέσιμο εδώ
- Lebanese bank says capital control law is ‘solution’ after holdups, Reuters, Διαθέσιμο εδώ
- Lebanon banks will remain shut indefinitely after ‘heists’, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- What’s the way out of Lebanon’s economic crisis?, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Lebanon reaches agreement with IMF on economic reforms, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- As global food and fuel crisis deepens, Lebanon’s crisis is affecting ‘everyone, everywhere’, UN News.org, Διαθέσιμο εδώ
