Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
Η ανθρώπινη περιέργεια, ανέκαθεν, υπήρξε κινητήριος μοχλός· ώθησε τον άνθρωπο στο να ανακαλύψει νέους τόπους, να αναζητήσει τη γνώση και να δημιουργήσει πιο εξελιγμένα εργαλεία. Με άλλα λόγια, η περιέργεια τροφοδότησε τον πρωτόγονο άνθρωπο, ώστε να εξέλθει από τις πρώτες κατοικίες και να φτάσει στο σύγχρονο στάδιο πολιτισμού. Όμως, σε αρκετές περιπτώσεις, η ανθρώπινη περιέργεια μας δελεάζει να δοκιμάσουμε ουσίες που αναπλάθουν την πραγματικότητα, όπως την αντιλαμβανόμαστε νηφάλιοι, δημιουργώντας φαντασιοκοπήματα ή, αλλιώς, «τεχνητούς παραδείσους».
Στο παρόν άρθρο θα πραγματοποιηθεί η παρουσίαση και η σκιαγράφηση του βιβλίου Οι Τεχνητοί Παράδεισοι του Σαρλ Μπωντλαίρ, που κυκλοφόρησε φέτος από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη, σε μετάφραση του Γιώργου Θέμελη.
Ο Σαρλ Μπωντλαίρ ήταν ένας Γάλλος ποιητής, από τους κορυφαίους του 19ου αιώνα και ο θεμελιωτής του κινήματος του Γαλλικού Συμβολισμού. Στα έργα του άγγιζε έννοιες, όπως η ηδονή, το κακό, η ηθική και η εξάρτηση, επιχειρώντας την ύφανσή τους σε μια ερεβώδη ποιητική σύνθεση. Το έργο του Οι Τεχνητοί Παράδεισοι κυκλοφόρησε το 1860, προκαλώντας μεγάλη αίσθηση και στο οποίο πραγματεύεται το ζήτημα των διεγερτικών ουσιών και, συγκεκριμένα, του χασίς και του όπιου, ως τεχνητά μέσα για τη «μεταφορά» του ατόμου σε μια υπέρκοσμη αισθητικά κατάσταση.
Το βιβλίο διακρίνεται από δύο μέρη, εκ των οποίων το πρώτο επικεντρώνεται στο χασίς, ενώ το δεύτερο στο όπιο. Ειδικότερα, ο Μπωντλαίρ μας εισαγάγει σε μια σύντομη ιστορική επισκόπηση του χασίς και της διευρυμένης χρήσης που έχαιρε σε πολλές περιοχές από την Ινδία, την Αραβία, την Αφρική έως και τη Γαλλία, όπως, επίσης, και στις ποικίλες και διαφορετικές μεθόδους κατασκευής και κατάποσής του, ανάλογα με την περιοχή. Έπειτα, ακολουθεί η παράθεση αφηγήσεων τριών διαφορετικών προσώπων που ήρθαν σε επαφή με το χασίς και βίωσαν μια υπερδιεγερτική κατάσταση ανεξέλεγκτων παραισθησιακών εικόνων και συναισθηματικής έξαψης. Ακόμη, θα αποδώσει και μια «ηθική» διάσταση και χροιά στο ζήτημα των εξαρτησιογόνων ουσιών, καθώς και θα εισάγει την Ποίηση στον στοχασμό του, ως ένα «διεγερτικό» – αντίβαρο της άνωθεν ναρκωτικής ουσίας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του πρώτου μέρους, ο Μπωντλαίρ θα χαρακτηρίζει το χασίς ως «δηλητήριο» ή ακόμη και ως «Διάβολο», ενώ τους χρήστες του ως «αρρώστους». Για τον ποιητή, οι εθιστικές αυτές ουσίες αποτελούν συνώνυμα των δεσμών που σκλαβώνουν τον άνθρωπο που τις χρησιμοποιεί, καθώς δεν κατορθώνουν να του προσφέρουν τίποτε πέραν της μεγέθυνσης χαρακτηριστικών που ήδη διαθέτει, ενώ, παράλληλα, τον ξεγυμνώνουν από τη βούλησή του και εξυψώνουν τον εγωισμό και την αλαζονεία του. Εδώ, λοιπόν, ο Μπωντλαίρ εντοπίζει την ανωτερότητα της Ποίησης ως φυσικό διεγερτικό που προσφέρει φαντασία, την οποία ο δημιουργός μετουσιώνει σε μια εξαίσια ποιητική σύνθεση, χωρίς να αποχωρίζεται, όμως, την ελεύθερη βούληση και την αυτοκυριαρχία του.
Στο δεύτερο μέρος εισάγεται και μια ακόμη ποιητική φωνή, αυτή του Τόμας Ντε Κίνσεϋ, μέσω του ποιήματός του «Εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιομανούς». Πιο συγκεκριμένα, αποσπάσματα αυτού του ποιήματος βρίσκονται σε όλο το δεύτερο μέρος, καθώς διηγούνται την προσωπική ιστορία του Άγγλου συγγραφέα Ντε Κίνσεϋ με το ναρκωτικό όπιο. Από πολύ μικρή ηλικία ήρθε αντιμέτωπος με το σκληρό πρόσωπο της ζωής, καθώς έμεινε ορφανός και αφού εγκατέλειψε αργότερα το σχολείο και βρέθηκε στο Λονδίνο, αδυνατούσε και να βιοποριστεί ακόμη, μέχρι που έχασε και τον μοναδικό σύντροφο που είχε. Το όπιο θα εμφανιστεί στη ζωή του ποιητή ως βάλσαμο στον οξύ και επίπονο πόνο, ως μια γλυκιά και πρωτόγνωρη διαφυγή από την άθλια πραγματικότητα που βίωνε τότε και για πολλά χρόνια θα συντροφεύει τα Σαββατόβραδά του. Τέλος, διαβάζουμε για την επίδραση του όπιου στην ψυχολογία και τη ζωή του συγγραφέα μέχρι και όταν αρχίσει τις προσπάθειες περιορισμού των δόσεων, ενώ επισημαίνει σύντομα και τις διαφορές της μέθης ανάμεσα στο κρασί και στο όπιο.
Το βιβλίο Οι Τεχνητοί Παράδεισοι είναι στην ουσία του ένα ποιητικό κείμενο σε πεζολογική μορφή, για αυτό και σε ορισμένα σημεία ο αναγνώστης ίσως να εντοπίσει αντιστάσεις στην κατανόηση, αλλά και στην αποκρυπτογράφηση του ποιητικού λόγου. Παρόλα αυτά, η θεματική του έργου αποτυπώνεται με διαύγεια σε ολόκληρο το βιβλίο, καθώς, επίσης, οι «παρεμβολές» των πρωτοπρόσωπων αφηγήσεων λειαίνουν την αφήγηση με έναν πιο ζωντανό και παραστατικό τρόπο. Φυσικά, οι χρονολογικοί πίνακες και τα πορτρέτα που συνοδεύουν την έκδοση στις τελευταίες σελίδες συνεισφέρουν σε μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση της προσωπικότητας και του έργου του σπουδαίου Γάλλου Συμβολιστή Μπωντλαίρ.
