Της Αριστονίκης Ντάλντα,
Το πλοίο, το οποίο ο βασιλιάς Αλκίνοος με τόση προθυμία έστειλε μαζί με κάποιους από τους άντρες του, προσδένεται στο λιμάνι της Ιθάκης. Το ταξίδι διήρκησε μια ολόκληρη νύχτα, με τον Οδυσσέα να έχει αποκοιμηθεί σε ένα στρώμα. Οι Φαίακες, ακούμπησαν απαλά το στρώμα στην ακτή, τοποθέτησαν δίπλα τα δώρα του και στη συνέχεια σάλπαραν με προορισμό τη χώρα τους. Με την Ανατολή του ήλιου, ο Οδυσσέας άνοιξε τα μάτια του και φοβήθηκε πως βρέθηκε σε ένα άγνωστο μέρος μακριά από την Ιθάκη μόνος του. Σύντομα όμως, η θεά Αθήνα, με την εμφάνιση βοσκού, εμφανίστηκε μπροστά του και του έκανε γνωστό ότι βρισκόταν στην πατρίδα του. Αμέσως, ο άντρας γονάτισε και με δάκρυα στα μάτια φιλούσε τη γη και αγκάλιαζε το χώμα, λυτρώνοντας την ίδια του τη ψυχή, αλλά και τις ψυχές των υπόλοιπων αδικοχαμένων συντρόφων του.
Μόλις αντιλήφθηκε ότι μπροστά του βρισκόταν η θεά, εκείνη τον βοήθησε να κρύψει τα δώρα των Φαιάκων και τον ενημέρωσε για την κατάσταση που επικρατούσε στο παλάτι. Μνηστήρες αποσκοπούσαν να παντρευτούν την Πηνελόπη και ένας από αυτούς, τελικά, να γίνει ο βασιλιάς της Ιθάκης. Η θεά έκρινε σωστό ο Οδυσσέας να περιμένει σε μια καλύβα, του χοιροβοσκού Εύμαιου, έως ότου επιστρέψει ο γιος του, ο Τηλέμαχος, από την Σπάρτη με ασφάλεια, για την οποία η ίδια θα φροντίσει. Στο μεταξύ ειδοποιεί τον Τηλέμαχο και του ζητάει να επιστρέψει στην Ιθάκη, καθώς οι μνηστήρες πρόκειται να κλέψουν τα πράγματά του. Τότε τον μεταμορφώνει σε ζητιάνο, προκειμένου να μην γίνει από κανέναν αντιληπτός, έως ότου βρεθεί με τον γιο του. Πράγματι, έως το επόμενο πρωί όπου γύρισε ο Τηλέμαχος, ο Εύμαιος τον φιλοξένησε. Μόλις έμειναν μόνοι, η Αθηνά έδωσε στον Οδυσσέα την ίδια του την μορφή, ώστε να τον αναγνωρίσει ο γιος του.
Προσεγγίζοντας το παλάτι, ο σκύλος του ο Άργος, αναγνώρισε τον άντρα, αν και με τη μορφή του ζητιάνου και μετά από λίγο ξεψύχησε. Ο Οδυσσέας συγκινημένος αποχαιρετά τον πιστό του σκύλο και μαζεύοντας όλο το θάρρος και το κουράγιο του μπήκε μέσα στο παλάτι μαζί με τον Εύμαιο και τον Τηλέμαχο. Μόλις μπήκε στο παλάτι αντίκρισε μια τραγική –για τον άντρα– εικόνα, για την οποία βέβαια είχε προειδοποιηθεί. Οι μνηστήρες τους οποίους αντίκρισε να τρώνε και να πίνουν από το φαγητό και το κρασί του, τον κορόιδευαν, τον χτυπούσαν και τον προσέβαλαν. Ο Εύμαιος ενημέρωσε την Πηνελόπη για τον ζητιάνο και εκείνη του ζήτησε να μιλήσει με τον ίδιο, προκειμένου να μάθει για τον Οδυσσέα.
Το βράδυ, όπου οι μνηστήρες πήγαν να κοιμηθούν, η Πηνελόπη κάλεσε τον ζητιάνο για να συζητήσουν. Μαζί της είχε την Ευρύκλεια, η οποία τήρησε όλο το τυπικό της φιλοξενίας προς τον –όχι και τόσο– ξένο. Σύντομα όμως θα συνειδητοποιούσε ποιος είναι. Το δεξί γόνατο του Οδυσσέα είχε ένα σημάδι και εκείνη σοκαρισμένη τον αναγνωρίζει και θέλει να τον τιμήσει. Ο Οδυσσέας σε καμία περίπτωση δεν ήθελε να γίνει γνωστό ότι είναι πίσω στην Τροία και έτσι ζητάει από την Ευρύκλεια να μην φανερώσει το πραγματικό του πρόσωπο. Ενημερώνει την Πηνελόπη ότι ο Οδυσσέας επρόκειτο να γυρίσει σύντομα, γεμίζοντάς την ελπίδες. Η Ευρύκλεια ετοίμασε τον χώρο φιλοξενίας για τον Οδυσσέα. Ξημέρωσε όμως και ακόμα ο άντρας δεν κατάφερε να κοιμηθεί.
Η Οδύσσεια κορυφώνεται με τον θάνατο των μνηστήρων στο παλάτι. Ο Οδυσσέας, αποκαλύπτει σε όλους τη πραγματική του ταυτότητα και είναι έτοιμος να διεκδικήσει το νόμιμο βασίλειό του, σκοτώνοντας πρώτα όλους τους μνηστήρες. Ο πιο κακόβουλος από όλους, ο Αντίνοος, είναι αυτός που βρίσκει πρώτος τον θάνατο, με ένα βέλος κάτω από το πηγούνι του. Οι υπόλοιποι μνηστήρες σοκαρισμένοι άρχισαν να τρέχουν μακριά. Ο Τηλέμαχος και ο Εύμαιος βοηθούν τον Οδυσσέα να πολεμήσει τους μνηστήρες. Δίχως όπλα, παραδόθηκαν στη τύχη τους και αιμορραγούσαν μέχρι θανάτου. Την ίδια τύχη είχαν και οι οι υπηρέτριες που πρόδωσαν το παλάτι, αφού όμως εκπλήρωσαν τη διαταγή να απομακρύνουν όλα τα πτώματα από το παλάτι.
Αφού επιτυχώς τελείωσε η μάχη, η Πηνελόπη ξυπνάει και αντικρίζει τον Οδυσσέα. Δεν μπορούσε να πιστέψει πως έχει τον άντρα της δίπλα και θεωρώντας πως είναι ένα κόλπο από τους θεούς άρχισε να τον ρωτά, αλλά και να κοιτάει τα σημάδια στο σώμα του. Με δάκρυα χαράς βρίσκεται πια στην αγκαλιά του αγαπημένου της, μακριά από τους μνηστήρες και τον φόβο πως δεν θα τον αντικρίσει ξανά. Ωστόσο, για να βεβαιώσει για ακόμα μια φορά ότι κρατάει τον σύζυγό της στα χέρια της, φρόντισε να τον δοκιμάσει. Μπροστά του, διέταξε να βγάλουν το κρεβάτι από το δωμάτιο. Εκείνος νευριασμένος αντιτάχθηκε σε αυτήν την πρόταση, καθώς αυτό το κρεβάτι φτιάχτηκε από ζωντανή βελανίδια από το δικό του χέρι και κανένας στον κόσμο δεν θα μπορούσε να το μετακινήσει. Ο Οδυσσέας ήταν ο μόνος που γνώριζε αυτό το μυστικό και η Πηνελόπη δόθηκε στην αγκαλιά του και μίλησαν για τις περιπέτειές τους, έως να αποκοιμηθούν.
Την επόμενη μέρα ο Οδυσσέας επισκέπτεται το αγρόκτημα του πατέρα του, του Λαέρτη, και προσποιούμενος ότι είναι ένας φίλος του γιου του, δηλαδή του Οδυσσέα, διηγείται μία πλαστή ιστορία. Αρχικά, αντιμετωπίζεται με μεγάλη επιφυλακτικότητα, αλλά Οδυσσέας του δείχνει το σημάδι στο γόνατο και άρχισε να απαριθμεί όλα τα δέντρα που του είχε χαρίσει ο Λαέρτης, όταν ήταν ακόμα παιδί. Ανακοινώνει στον πατέρα του, ο οποίος είναι φανερά συγκινημένος, τι συνέβη στο παλάτι και του εκφράζει τον φόβο του για την εκδίκηση που πιθανόν θα ζητήσουν οι συγγενείς των μνηστήρων. Αν και οι μνηστήρες είχαν ήδη ξεσηκωθεί να πολεμήσουν εναντίον του Οδυσσέα, η Αθηνά, λαμβάνει την εντολή από τον Δία να κατέβει στην Ιθάκη και να πείσει τους συγγενείς των μνηστήρων να ανταλλάξουν όρκους συμφιλίωσης. Αυτό σημαίνει την αποκατάσταση της ειρήνης στην Ιθάκη.
Ήταν αυτό όμως πράγματι το τέλος; Σύμφωνα με την ομηρική περιγραφή, η Οδύσσεια τελειώνει στη συμφιλίωση των αντιπάλων και βρίσκει το ζευγάρι ξανά ενωμένο, μετά από είκοσι και πλέον χρόνια. Σύμφωνα όμως με άλλες εκδοχές του μύθου, ο Οδυσσέας τελικά θανατώνεται από τον ίδιο τον γιο του ή ακόμα και από τον γιο που είχε μαζί με την Κίρκη ή την Καλυψώ. Οι μεταγενέστερες αυτές αναφορές μπερδεύουν και πολλές φορές συγχέονται με την πραγματική ιστορία, δημιουργώντας ερωτήματα αλλά και αμφιβολίες.
Καταλήγοντας, το ταξίδι που ο Όμηρος εξασφαλίζει για τους αναγνώστες του έπους, εμπλουτίζεται από τα ιδιαίτερα τεχνάσματά του. Κάθε στάση του Οδυσσέα, κάθε επικίνδυνο πέρασμα και κάθε σταγόνα αίματος που χύθηκε στον μύθο είναι μια αυτούσια μεταφορά της πραγματικής ζωής, που μέχρι σήμερα παραμένει επίκαιρη. Ο κάθε άνθρωπος αγωνίζεται να φτάσει στη δίκη του Ιθάκη, έχοντας πάντα μια Πηνελόπη να τον περιμένει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hard, Robin & Herbert Jennings Rose (2020), The Routledge Handbook of Greek Mythology: Partially Based on H.J. Rose’s A Handbook of Greek Mythology, London: Routledge, Taylor & Francis Group
- Joyce, James (2014), Ulysses, μτφ. Ανευλαβής Ελευθέριος, Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος
