Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος χαρακτηρίζεται ως μία από τις πλέον μελανές σελίδες της ανθρώπινης Ιστορίας. Φονικές συγκρούσεις στρατευμάτων και απάνθρωπες επιθέσεις εναντίον του άμαχου πληθυσμού είναι ενδεχομένως τα πρώτα δύο χαρακτηριστικά που έρχονται στο μυαλό κάποιου που θέλει να περιγράψει περιληπτικά τον συγκεκριμένο πόλεμο. Ωστόσο, ρόλο καταλυτικής σημασίας, τόσο στην εξέλιξη και το τέλος του πολέμου όσο και στη διαμόρφωση της ψυχροπολεμικής εποχής, διαδραμάτισαν οι διασκέψεις που έλαβαν χώρα μεταξύ των κρατών που αποτελούσαν τις 2 αντιμαχόμενες πλευρές.
Μερικές εκ των γνωστότερων άνωθεν διασκέψεων έλαβαν χώρα στην Καζαμπλάνκα (1943), την Τεχεράνη (1943) και τη Γιάλτα (1945). Οι θέσεις των συμμετεχόντων και το περιεχόμενο αυτών των διασκέψεων είναι ευρέως γνωστά. Ωστόσο, δεν «απολαμβάνουν» όλες οι συναντήσεις μεταξύ των συμμαχικών κρατών την ίδια αναγνωρισιμότητα. Μία σύσκεψη, η οποία δεν είναι τόσο γνωστή όσο οι προαναφερθείσες, πραγματοποιήθηκε στην πρωτεύουσα της Σοβιετικής Ένωσης, τη Μόσχα, και το περιεχόμενό της οδήγησε στην κατάρτιση της λεγόμενης «Συμφωνίας των ποσοστών». Ο τρόπος που οι συμμετέχοντες οδηγήθηκαν στη συγκεκριμένη συμφωνία, τα κράτη που επηρεάζονταν, καθώς και οι ενστάσεις που αποτυπώνονται σχετικά με το κατά πόσο ισχύουν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες συνάφθηκε η συμφωνία, θα αναλυθούν στη συνέχεια του άρθρου.
Γυρνάμε, λοιπόν, τον χρόνο πίσω στον Οκτώβριο του 1944. Η ήττα των δυνάμεων του Άξονα έμοιαζε πλέον με θέμα χρόνου, καθώς η προέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων ήταν ραγδαία σε όλα τα μέτωπα. Κυριαρχία στα πεδία των μαχών επέτρεπε στους ανθρώπους που ασκούσαν την εξουσία των επιτιθέμενων κρατών να προχωρήσουν στον σχεδιασμό της επόμενης ημέρας. Όπως είναι λογικό, οι μέλλουσες νικήτριες δυνάμεις επιθυμούσαν την κυριαρχία τους στον μεταπολεμικό κόσμο. Για τον λόγο αυτόν είχαν ξεκινήσει διπλωματικές συζητήσεις, προκειμένου να χωριστεί ο πλανήτης σε ζώνες επιρροής των Συμμάχων.
Ωστόσο, οι Σύμμαχοι γνώριζαν ότι οι διαφορές, κυρίως της Σοβιετικής Ένωσης με τις Η.Π.Α. και τη Μεγάλη Βρετανία, σε ιδεολογικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο ήταν έντονες. Έτσι, μέσω των διπλωματικών συνομιλιών, στόχευαν να αποκτήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο προβάδισμα στη νέα εποχή που πλησίαζε έναντι του μελλοντικού τους αντιπάλου. Εντός αυτού του πλαισίου μπορεί να τοποθετηθεί η συνάντηση του Βρετανού Πρωθυπουργού, Winston Churchill, με τον ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, Joseph Stalin, στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1944.
Ο Βρετανός πολιτικός ήθελε να προετοιμάσει τη χωρά του όσο το δυνατόν νωρίτερα για τα νέα δεδομένα που θα προέκυπταν στον μεταπολεμικό κόσμο, ίσως στοχεύοντας και στον αιφνιδιασμό των έτερων μεγάλων δυνάμεων. Έτσι, λίγες μόλις ώρες μετά την άφιξή του στη Μόσχα, ο Churchill, συνοδευόμενος από τον Βρετανό Υπουργό Εξωτερικών, Anthony Eden, γευμάτισαν μαζί με τον Stalin και τον Υπουργό Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, Vyacheslav Molotov. Κατά τη διάρκεια του δείπνου, ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιό του. Ο στόχος του εκείνο το βράδυ ήταν να θέσει τις βάσεις για τον καθορισμό των επιρροών στη «γειτονιά» μας, τα Βαλκάνια.
Τη στιγμή που διεξάγονταν οι εξεταζόμενες συνομιλίες, στρατεύματα της Σοβιετικής Ένωσης βρίσκονταν ήδη εντός της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Έτσι, ο Churchill δεν θα μπορούσε παρά να παραχωρήσει ουσιαστικά την επιρροή των 2 αυτών χωρών στη Σοβιετική Ένωση. Συγκεκριμένα, στη Ρουμανία το ποσοστό επιρροής της κομμουνιστικής υπερδύναμης θα έφτανε το 90%, ενώ της Μεγάλης Βρετανίας το 10%. Στη Βουλγαρία το ποσοστό της Σοβιετικής Ένωσης θα βρισκόταν στο 75%, έναντι 25% της Μεγάλης Βρετανίας. Σε αντάλλαγμα, η χώρα του Winston Churchill, σε συνεργασία με τις Η.Π.Α., θα έθετε υπό επιρροή της την Ελλάδα, εξασφαλίζοντας ποσοστό 90% και παραχωρώντας το 10% στη Σοβιετική Ένωση. Τέλος, οι 2 χώρες θα μοιράζονταν την επιρροή τους στη Γιουγκοσλαβία και την Ουγγαρία, έχοντας, δηλαδή, η κάθε χώρα από 50%.
Ο Βρετανός Πρωθυπουργός σημείωσε τα ποσοστά σε ένα φύλλο χαρτί και το έδωσε στον Stalin. Μεταγενέστερες αναφορές, μάλιστα, κάνουν λόγω για σημείωση των ποσοστών πάνω σε μία χαρτοπετσέτα. Ο Stalin εξέτασε τις προτάσεις του ισχυρού άντρα της Μεγάλης Βρετανίας και, σχεδιάζοντας πάνω στο χαρτί μία γραμμή, εξέφρασε την ικανοποίησή του με τις προτάσεις αυτές. Η μόνη διαφορά μεταξύ των 2 ανδρών ήταν ότι ο Churchill ήθελε να κατοχυρωθούν οι προαναφερθείσες προτάσεις ως μία οριστική συμφωνία, ενώ η Σοβιετική Ένωση επιθυμούσε απλώς να αποτελούν τις προπαρασκευαστικές συνομιλίες μιας μελλοντικής συμφωνίας.
Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές «φωνές», οι οποίες τείνουν να αμφισβητούν την ορθότητα των παραπάνω γεγονότων, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα. Ένα εκ των βασικότερων είναι η παντελής απουσία των Η.Π.Α. από μία τόσο σημαντική συζήτηση, που καθόριζε το μέλλον μιας σημαντικής ευρωπαϊκής έκτασης. Επίσης, το γεγονός ότι ο Stalin φέρεται να έκανε δεκτή την αναφορά «Ρωσία» αντί για «Σοβιετική Ένωση» για τη χώρα της οποίας ηγούνταν θα πρέπει να μας προβληματίζει, καθώς δύσκολα θα υπέκυπτε ο Γεωργιανός πολιτικός σε ένα τέτοιο σφάλμα. Τέλος, κύρια πηγή για τη σύναψη της εξεταζόμενης συμφωνίας αποτελεί η βιογραφία του Winston Churchill, κάτι που δεν μας προσφέρει την απαραίτητη σφαιρική γνώση γύρω από το συγκεκριμένο γεγονός.
Παρά το θολό τοπίο που υπάρχει γύρω από τη συμφωνία αυτή, πολλοί πιστεύουν ότι η μη εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης στον ελληνικό εμφύλιο ήταν αποτέλεσμα αυτής της συμφωνίας. Το μόνο σίγουρο είναι πως το γεγονός ότι η τύχη εκατομμύριων ανθρώπων αποτυπώθηκε σε ένα φύλλο χαρτί κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, αποτελεί τη μεγαλύτερη απόδειξη του κυνισμού που είχε εισχωρήσει στις ανθρώπινες ψυχές τη σκοτεινή εκείνη περίοδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Churchill, Winston (2010), Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ΣΤ΄ τόμ., Αθήνα: Εκδ. Γκοβόστη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Η Καθημερινή
- Crampton, Richard (1997), Eastern Europe in the Twentieth Century-And After, London: Routledge
