Του Στέλιου Δουλγέρη,
Στο σημερινό μας άρθρο, αγαπητοί φίλοι, θα επιχειρήσουμε να πραγματοποιήσουμε άλλον ένα αποσυμβολισμό από το ανεπανάληπτο έπος της Οδύσσειας. Το σπουδαίο αυτό ποίημα αποτελεί μοναδικό οδηγό για τη ζωή του ανθρώπου, ο οποίος οφείλει να εντοπίσει το κεκαλυμμένο μήνυμα του ποιητή. Δεν είναι τυχαίο που ο Πλάτων αναφωνεί: «ἀληθῶς τὴν Ἑλλάδα πεπαίδευκεν οὗτος ὁ Ποιητής», δηλαδή, «στ’ αλήθεια, αυτός ο Ποιητής έχει εκπαιδεύσει την Ελλάδα» (Πολιτ. 606), ενώ ο Ξενοφάνης ομολόγησε πως «ἐξ ἀρχῆς καθ’ Ὅμηρον μεμαθήκασι πάντες», δηλαδή, «από πάντα, όλοι διδάχθηκαν σύμφωνα με όσα γράφει ο Όμηρος». Αυτή τη φορά, θα ασχοληθούμε με τα όσα συνέβησαν στον Οδυσσέα και στους συντρόφους του στη γη των Λωτοφάγων.
Μετά την πρώτη περιπέτεια του γυρισμού του Οδυσσέα, λοιπόν, στη γη των Κικόνων, τα πλοία των Αχαιών έπεσαν σε φοβερή τρικυμία. Οι φοβεροί άνεμοι χτυπούσαν τα πλοία επί εννέα ημέρες, ώσπου τη δέκατη έφτασαν στη γη των Λωτοφάγων. Η χώρα αυτή λέγεται πως θα πρέπει να αναζητηθεί στη Λιβύη μεταξύ Καρχηδόνας και Κυρήνης, όπου, σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες φύτρωναν λωτοί. Άλλοι λένε πως η γη των Λωτοφάγων δεν είναι άλλη από το νησί Djerba (Τζιέρμπα) της Τυνησίας, ο Ηρόδοτος μιλά για εκτεταμένη επεξεργασία λωτών στην Αίγυπτο, ενώ υπάρχει μαρτυρία για κάποιον που, κατά τη Μυκηναϊκή Περίοδο, επισκέφτηκε την Αίγυπτο και γυρνώντας στον Ελλαδικό χώρο, έφερε την είδηση πως οι κάτοικοι της Αιγύπτου τρώνε τους σπόρους από κάτι φρούτα που ονομάζονται λωτοί. Αλλά ας επιστρέψουμε στον μύθο μας.
Αφού προμηθεύτηκαν νερό και γευμάτισαν δίπλα στα πλοία, ο Οδυσσέας έστειλε δύο άνδρες κι έναν τρίτο για κήρυκα «…να πάνε και να μάθουν τί είδους άνθρωποι αυτοί που κατοικούν τη γη και με σιτάρι τρέφονται…» (ι, 88-89). Οι Λωτοφάγοι τούς καλοδέχτηκαν και τους έδωσαν να δοκιμάσουν τον άνθινο καρπό από τους λωτούς τους. Όμως «…όποιος από αυτούς μελίγλυκο καρπό έφαγε του λωτού, είδηση να φέρει πια δεν ήθελε ούτε να επιστρέψει…» (ι, 94-95). Μόλις γεύτηκαν τους λωτούς μαγεύτηκαν κι ήθελαν να μείνουν στους Λωτοφάγους ξεχνώντας τελείως τον γυρισμό στην πατρική τους γη.
Όταν ο Οδυσσέας είδε πως ο κήρυκας δεν επέστρεφε, αναζήτησε τους συντρόφους του και τους βρήκε μαγεμένους, να έχουν ξεχάσει πλήρως την επιστροφή στην Ιθάκη. Έτσι, όπως διηγείται ο ίδιος: «Αυτούς λοιπόν εγώ διά της βίας οδήγησα στα πλοία κλαίοντας, κι αφού στα κοίλα μέσα πλοία έσυρα κάτω απ’ τα ζυγά τους έδεσα• τους άλλους πάλι τους περιπόθητους συντρόφους παρακίνησα στα πλοία τα γοργοτάξιδα βιαστικά να επιβιβαστούν, μήπως και κάποιος τρώγοντας λωτό τον γυρισμό ξεχάσει.» (ι, 98-102).
Η παραμυθένια, αυτή, ιστορία της Οδύσσειας κρύβει, για άλλη μια φορά, συμβολισμούς και διδάγματα, που ο αναγνώστης καλείται να αναγνωρίσει: το ταξίδι του Οδυσσέα, είναι, όπως πάντα, το ταξίδι της ζωής του ανθρώπου. Κάποια στιγμή, κατά την πορεία της ζωής μας, μας προσφέρεται με αθώο τρόπο και φαινομενικά αγαθή πρόθεση μια πρόταση, η οποία μας κάνει να ξεχνάμε τον στόχο μας και να επαναπαυόμαστε εκεί όπου βρήκαμε άνεση και πρόσκαιρη χαρά. Αυτό συμβολίζει ο λωτός: είναι ο πειρασμός του οποίου, αν κάποιος γευτεί, λησμονεί τον σκοπό του και επαναπαύεται, μένοντας στάσιμος. Ο λωτός θεωρείτο εξωτικό φρούτο. Αυτό συμβολίζει το γεγονός πως συνήθως τον άνθρωπο παρασύρουν οι απολαύσεις που δεν έχει ξαναγευτεί και έπειτα τον ταξιδεύουν.
Οι Λωτοφάγοι, είναι όλοι εκείνοι οι οποίοι μας προσφέρουν τέτοιους «λωτούς», έχοντας ξεγελαστεί ήδη, και νομίζοντας πως κι εμείς, μ’ αυτόν τον τρόπο θα επιτύχουμε την ευτυχία.
Η ευτυχία, όμως, κρύβεται στον στόχο μας, στην πατρίδα, στην Ιθάκη μας, η οποία κατά μια εκδοχή προέρχεται ετυμολογικά από το «ἴθι» καὶ «ἄγε», «πήγαινε το ταξίδι σου και επίστρεψε στην πατρίδα απ’ όπου ξεκίνησες, και όπου ανήκεις». Το ταξίδι της ζωής μας ολοκληρώνεται και τελειοποιείται στην αφετηρία του και καμία πρόσκαιρη απόλαυση δεν πρέπει να μας αποσπά από την ολοκλήρωσή του.
Γι’ αυτόν τον λόγο, πρέπει ν’ αποκτήσουμε τη συνείδηση του Οδυσσέα, ο οποίος δεν άφησε τον εαυτό του να αφεθεί στην πρόσκαιρη και σε βάθος χρόνου καταστροφική ευτυχία των λωτών, αλλά επανέφερε στην ορθή πορεία τους άνδρες που υπέκυψαν, ώστε να οδηγηθούν στην Ιθάκη τους.
Ας εμπνευστούμε, λοιπόν, κι εμείς, για άλλη μια φορά από τον κορυφαίο διδάσκαλο Όμηρο και ας προσηλωθούμε στους στόχους της ζωής μας, χωρίς να αφήνουμε τίποτα και κανέναν να μας αποσπάσει απ’ αυτούς, όσο ελκυστικό κι αν είναι το κάλεσμά του!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μανόλης Χατζηγιακουμής, Ομήρου Οδύσσεια εισαγωγή-κείμενο-μετάφραση-σχόλια, Κέντρο Ερευνών & Εκδόσεων, Αθήνα, 2017
- Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν, Όμηρος και Αρχαιολογία, Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2000
- Άννα Τζιροπούλου-Ευσταθίου, Όμηρος Τηλεμάχου Οδυσσείδης, Γεωργιάδης, 2003
- Ιωάννης Θ. Κακριδής, Ελληνική Μυθολογία, Τρωικός Πόλεμος, τόμος 4, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1987
