Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας σε διεθνές επίπεδο, τα κράτη ωθήθηκαν στην ανάπτυξη ενός κλάδου συνεργασίας που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «Διεθνής Συνεργασία σε Ποινικές Υποθέσεις». Ο βασικός λόγος της ύπαρξης αυτής αποτελεί ο σεβασμός της αρχής της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων κρατών. Αν ο εκζητούμενος από το κράτος Α βρίσκεται εντός της επικράτειας του κράτους Β, τότε το κράτος Α πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένα μονοπάτια για να αιτηθεί τη σύλληψη και έκδοση του ατόμου.
Ιστορικά, οι ισχυρές κρατικές οντότητες έτειναν στο να υποστηρίζουν τέτοια αιτήματα από άλλες αντίστοιχα ισχυρές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σύλληψη του Ρήγα Βελεστινλή και των συνεργατών του, στην Τεργέστη, στα τέλη του 1979, που τότε αποτελούσε τμήμα της Αυστροουγγαρίας, καθώς και η μετέπειτα μεταφορά του στο Βελιγράδι, που άνηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, για να εκτελεστεί, κατόπιν αιτήματος της δεύτερης.
Τα κράτη ανέκαθεν εξέδιδαν εκζητούμενους τρίτων κρατών στη βάση της αρχής της αμοιβαιότητας. Κοινώς, ενώ εξέδιδαν κάποιον, ανέμεναν την ίδια συμπεριφορά από τα άλλα κράτη όταν αυτά τα ίδια ανάπτυσσαν αντίστοιχες αξιώσεις. Αρχικώς, υπήρχαν διμερείς συμφωνίες έκδοσης, ενώ με την άνθιση των διεθνών οργανισμών αυτές αποτελούν, συνήθως, τμήμα διεθνών πολυμερών συμβάσεων.
Σήμερα, μια βασική αρχή που διέπει τη διαδικασία της έκδοσης είναι η αρχή του «διττού αξιόποινου», κοινώς η συμπεριφορά για την οποία καταζητείται κάποιος από ένα κράτος, να αποτελεί αξιόποινη συμπεριφορά και στο κράτος από το οποίο ζητείται η έκδοση του. Για παράδειγμα, μια Ισλαμική Δημοκρατία, στην οποία η μοιχεία αποτελεί ποινικό αδίκημα, δε θα μπορούσε να ζητήσει από ένα ευρωπαϊκό κράτος την έκδοση ενός υπηκόου της, ώστε να τον δικάσει για τη συγκεκριμένη πράξη.
Πέραν αυτού, η ποινική δικαιοδοσία ενός κράτους καθορίζεται από συγκεκριμένες αρχές του διεθνούς ποινικού δικαίου, όπως η αρχή της εδαφικότητας (Το κράτος δικαιούται να ζητήσει την έκδοση ατόμου, στη βάση του ότι η αξιόποινη πράξη τελέστηκε στο έδαφος του), η ενεργητική αρχή της προσωπικότητας (ο δράστης της αξιόποινης πράξης φέρει την υπηκοότητα του κράτους), η παθητική αρχή της προσωπικότητας (όπου το θύμα της πράξης φέρει την υπηκοότητα του κράτους), καθώς και η αρχή της παγκόσμιας δικαιοσύνης για εγκλήματα που χαρακτηρίζονται διεθνή και ενδιαφέρουν όχι μόνο ένα κράτος, αλλά ευρύτερα τη διεθνή κοινότητα.
Τα κράτη, λοιπόν, ακολουθούν συγκεκριμένα, και συνήθως καλώς ορισμένα μονοπάτια για να αιτηθούν την έκδοση ενός ατόμου, μέσω της αίτησης τους στα άλλα κράτη, όμως, δεν είναι λίγες οι φορές που η διαδικασία αυτή δεν έχει ακολουθηθεί.
Η πρακτική που αναπτύσσουν ορισμένα κράτη, παρακάμπτοντας τη διαδικασία της έκδοσης και την αρχή της αίτησης προσβάλλει τόσο τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους στην επικράτεια του οποίου συμβαίνει (προσβολή της αρχής μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις κρατών), καθώς και τα δικαιώματα του ατόμου, το οποίο οι πρακτικές αυτές στοχοποιούν και δημιουργούν μια αρνητική δικονομική προϋπόθεση, δηλαδή μη δυνατότητα εκδίκασης αποφάσεων εις βάρος του.
Χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι η υπόθεση Ocalan. Ο ηγέτης του κουρδικού εργατικού κόμματος συνελήφθη στην Κένυα από τούρκους πράκτορες, ενώ βρισκόταν υπό ελληνική συνοδεία. Μεταφέρθηκε στην Τουρκία όπου και καταδικάστηκε σε θάνατο, όμως με την απαγόρευση της θανατικής ποινής στη χώρα, η ποινή του μετετράπη σε ισόβια. Η υπόθεση έφθασε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), το οποίο ασχολήθηκε με το κατά πόσο παραβιάστηκε η κρατική κυριαρχία της Κένυας, υπόθεση στην οποία αποφάνθηκε αρνητικά καθώς οι αρχές των δυο χωρών βρίσκονταν υπό κάποιο καθεστώς συνεννόησης και συνεργασίας. Το ΕΔΔΑ δεν ασχολήθηκε με το κατά πόσο τα δικαιώματα του Ocalan παραβιάσθηκαν (Άρθρο 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια) και κατά πόσο η παραβίαση των δικαιωμάτων του δημιουργούσε κώλυμα διεξαγωγής της ποινικής δίκης στην Τουρκία. Η Τουρκία καταδικάστηκε για παραβίαση διατάξεων περί δίκαιης δίκης (Άρθρο 6 ΕΣΔΑ), καθώς ο Ocalan δεν είχε συνήγορο από την πρώτη στιγμή, δεν πληροφορήθηκε για τις κατηγορίες εις βάρος του και δεν του δόθηκε χρόνος προετοιμασίας της υπεράσπισης του. Επίσης, η Τουρκία καταδικάσθηκε λόγω των συνθηκών κράτησης του Ocalan (Αρθρο3 ΕΣΔΑ).
Μια άλλη τέτοια υπόθεση, με διαφορετική, όμως, έκβαση είναι η υπόθεση Ebrahim. Ο Ebrahim ήταν μέλος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου και κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία. Αυτός διέφυγε στη Σουαζιλάνδη, όπου εντοπίσθηκε και απήχθη από πράκτορες της Νοτίου Αφρικής. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Νοτίου Αφρικής όμως, απεφάνθη πως κάθε κράτος, ασκώντας ποινική δικαιοδοσία οφείλει να φέρνει την υπόθεση στο δικαστήριο με καθαρά χέρια. Πράξεις όπως αυτές στις οποίες προέβη το κράτος της Νοτίου Αφρικής καθιστούν αδύνατη την άσκηση ποινικής δικαιοδοσίας εις βάρος ατόμων που τις υπέστησαν. Έτσι, ο Ebrahim αθωώθηκε, ενώ παράλληλα έλαβε και χρηματική αποζημίωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τσόλκα Β. Όλγα – Διεθνής και Ενωσιακή συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις
- State v. Ebrahim, Camebridge University Press, Διαθέσιμο εδώ
