Tης Μαρίας Κουλούρη,
Οποιασδήποτε μορφής εξάρτηση αποτελεί κίνδυνο για τον άνθρωπο. Όταν αυτή αφορά ουσίες και συνήθειες, είναι σχετικά πιο εύκολο να αναγνωριστεί, αλλά όχι τόσο εύκολο να αντιμετωπιστεί. Όταν, όμως, η εξάρτηση αφορά ανθρώπους και σχέσεις, είναι δύσκολο και να αντιμετωπιστεί και να αναγνωριστεί. Αλήθεια, ποιος από εμάς δεν έχει υπάρξει σε μια εξαρτημένη σχέση, είτε ως θύτης είτε ως θύμα, και άργησε να το καταλάβει;
Η εξάρτηση μπορεί να υπάρξει σε όλων των μορφών τις ανθρώπινες σχέσεις, ερωτικές, φιλικές και οικογενειακές. Αυτή η προσκόλληση μεταξύ ατόμων συχνά δεν είναι ευδιάκριτη, καθώς οι άνθρωποι συνηθίζουν στην ιδέα πως υπάρχουν μόνο μαζί με τον άνθρωπο από τον οποίο εξαρτώνται, ενώ η ενδεχόμενη απουσία του τους δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα και την αίσθηση φόβου πως δε μπορούν να υπάρξουν χωρίς αυτόν. Σίγουρα, είναι λογικό όταν αγαπάμε κάποιον να τον χρειαζόμαστε, να κάνουμε υποχωρήσεις για να κρατάμε τη σχέση μας ζωντανή. Είναι σημαντικό, ωστόσο, οι υποχωρήσεις και οι προσπάθειες να είναι αμοιβαίες και μέσα σε υγιή πλαίσια. Όταν οι «θυσίες» είναι μονοδιάστατες, τότε μάλλον πρόκειται για μια σχέση η οποία αποτελείται από έναν άνθρωπο εξαρτημένο και έναν άνθρωπο χειριστικό που χρειάζεται ένα άτομο να δέχεται παθητικά τη συμπεριφορά του, να εισπράττει τα πάντα χωρίς να δίνει.
Ο χειρισμός είναι ένα συχνό χαρακτηριστικό τοξικών-εξαρτημένων σχέσεων. Κάποιες φορές μπορεί να εκφραστεί με περιστατικά ζήλιας, περιορισμού ή ακραίου ελέγχου, για παράδειγμα με φράσεις όπως: «δε σε αφήνω να βγεις με τους φίλους/φίλες σου», «μην μείνεις πολύ εκεί», «δείξε μου με ποιους είσαι» κ.λπ. Ιδιαίτερα στις ερωτικές σχέσεις, το ενδιαφέρον συγχέεται πολύ συχνά με την κτητικότητα και τον χειρισμό, χαρακτηριστικά που είναι ανθυγιεινά για τις ανθρώπινες σχέσεις. Μια σχέση, εξάλλου, αποτελείται από δύο μονάδες, επομένως για να είναι υγιής η σχέση, πρέπει και οι άνθρωποι ως ξεχωριστές οντότητες να είναι υγιείς και ολοκληρωμένοι. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν οι δύο άνθρωποι έχουν τον προσωπικό τους χώρο και χρόνο, ώστε να αναπτύσσουν και ξεχωριστά τα ενδιαφέροντά τους, ενώ θα έχουν την «όρεξη» να αποκτήσουν κοινές εμπειρίες μαζί. Ο χειρισμός, ακόμα, μπορεί να φτάνει και σε επίπεδα ψυχολογικής και σωματικής βίας, με συναισθηματικούς εκβιασμούς, ψέματα και κακοποιητικές συμπεριφορές να είναι τα μέσα ανθρώπων που θέλουν να επιβληθούν με κάθε τρόπο.
Τα βαθύτερα αίτια μιας χειριστικής ή εξαρτημένης συμπεριφοράς συνήθως βρίσκονται στο οικογενειακό περιβάλλον. Όταν αυτό διέπεται από τοξικότητα, τότε είναι φυσικό επακόλουθο οι άνθρωποι που μεγαλώνουν μέσα σε αυτό να αποκτούν ίδιες συμπεριφορές ασυνείδητα. Από τη μία πλευρά, παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον, στο μέλλον παρουσιάζουν βίαιη συμπεριφορά. Η κακοποιητική συμπεριφορά, πολλές φορές, μπορεί να είναι και ψυχολογική, καθώς ένας άνθρωπος μπορεί να έχει δεχθεί υποτίμηση και αδιαφορία από την οικογένειά του, άρα θα αναπαράξει το ίδιο στις μελλοντικές σχέσεις του, προκαλώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο. Από την άλλη πλευρά, κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν έντονα το αίσθημα της ανασφάλειας μέσα από την οικογένειά τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε υπερπροστατευτικές οικογένειες ή οικογένειες που επιβάλλονται στα παιδιά τους, με αποτέλεσμα να τα ωθούν στο να γίνουν εξαρτημένες προσωπικότητες. Όταν, λοιπόν, ένας άνθρωπος συνηθίζει να έχει ως προτεραιότητα την κάλυψη των αναγκών των άλλων, υποβαθμίζοντας τις δικές του, εξαρτάται από εκείνους, με αποτέλεσμα να νιώθει αβέβαιος σε κάθε βήμα που επιχειρεί να κάνει μόνος του.
Οι σχέσεις εξάρτησης, λοιπόν, δημιουργούν ανθρώπους με τοξική συμπεριφορά, εξαρτημένους, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο στο να ζουν στιγμές μόνοι τους. Αυτό το φαινόμενο της εξάρτησης μπορεί να αντιμετωπιστεί με αρκετούς τρόπους. Ο πιο σημαντικός από αυτούς είναι δυο σύντροφοι, δυο φίλοι ή μέλη μιας οικογένειας να αφιερώνουν χρόνο και σε ενδιαφέροντα εκτός των σχέσεών τους. Σημαντικοί, επίσης, μπορούν να φανούν και άνθρωποι από το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον, οι οποίοι θα είναι υποστηρικτικοί προς αυτά τα άτομα και θα τα βοηθήσουν να εξελιχθούν. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να καταλάβουν οι ίδιοι οι άνθρωποι την εξάρτηση στη σχέση τους και να προσπαθήσουν να κάνουν πράγματα, ώστε αυτή να γίνει καλύτερη. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί και η βοήθεια ειδικών, ενός θέματος που ακόμα θεωρείται ταμπού.
Όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας θα περάσουμε από μία τοξική σχέση, η οποία θα μας οδηγήσει στην εξάρτηση και σε λάθος αποφάσεις. Αν, όμως, το αντιληφθούμε, μπορούμε να το αλλάξουμε, ώστε να έχουμε υγιείς σχέσεις και προσωπικότητες. Είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε μέσα μας την αγάπη από την εξάρτηση. Επίσης, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως ο άνθρωπος είναι ένα ον που εξελίσσεται και αλλάζει, όπως όλα γύρω του. Επομένως, λάθος αποφάσεις πάντα θα παρθούν, ωστόσο πάντα θα υπάρξει και μια δεύτερη ευκαιρία, αρκεί να υπάρχει θέληση για προσπάθεια αλλαγής και εξέλιξης. Οφείλουμε, βέβαια, να προσέχουμε, καθώς οι ευκαιρίες δεν είναι ατελείωτες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σχέσεις εξάρτησης και τα χαρακτηριστικά τους, psychology.gr, διαθέσιμο εδώ
- What’s to know about codependent relationships?, medicalnewstoday.com, διαθέσιμο εδώ
