Του Νίκου Διονυσάτου,
Σήμερα, από τις δέκα μεγαλύτερες χώρες του κόσμου πληθυσμιακά, μόνο μια, η Νιγηρία, βρίσκεται στην Αφρική, ενώ την μερίδα του λέοντος στον παγκόσμιο πληθυσμό διαθέτει η Ασία, με μεγαθήρια όπως η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και η Ινδονησία. Η συγκεκριμένη πληθυσμιακή πραγματικότητα ωστόσο, αναμένεται να ανατραπεί πολύ σύντομα, και η «πλάστιγγα να γύρει» αποφασιστικά προς την μεριά της μαύρης ηπείρου κατά τις προσεχείς δεκαετίες του 21ου αιώνα.
Μεταξύ 2050 και 2100, η Νιγηρία, η οποία ήδη σήμερα είναι η μεγαλύτερη πληθυσμιακά χώρα της Αφρικής, με 220 εκατομμύρια κατοίκους, αναμένεται να τριπλασιάσει τον πληθυσμό της, αγγίζοντας στο περίπου το αστρονομικό νούμερο των 730 εκατομμυρίων προς το τέλος του αιώνα. Με άλλα λόγια, αναμένεται να φτάσει στην 3η θέση της παγκόσμιας δεκάδας, πίσω από την σταθεροποιημένη δημογραφικά πια Ινδία και την, σαφώς μειωμένη πληθυσμιακά και γηραιότερη, Κίνα. Ωστόσο, η Νιγηρία δεν θα είναι μόνη της σε αυτή την έκρηξη φυσικά. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Αιθιοπία, η Τανζανία και η Αίγυπτος θα εκτιναχθούν επίσης δημογραφικά, φτάνοντας στην πρώτη δεκάδα, ενώ θα ακολουθούν από κοντά χώρες όπως ο Νίγηρας, η Ουγκάντα και η Ανγκόλα. Όλα αυτά τα κράτη, μέσα στα επόμενα 60 με 80 χρόνια, αναμένεται να διαθέτουν πληθυσμούς μεταξύ των 150 και των 450 εκατομμυρίων, το καθένα.
Πολλές από αυτές τις χώρες, μάλιστα, διαθέτουν ήδη εντυπωσιακότατα ρεκόρ σε ό,τι έχει να κάνει με τις δημογραφικές τους επιδόσεις. Ο Νίγηρας διαθέτει σήμερα τον νεότερο πληθυσμό του κόσμου, με τον μέσο κάτοικο της χώρας να είναι μόλις 18 ετών, αλλά και το υψηλότερο ποσοστό γονιμότητας στον κόσμο, με περίπου 7 παιδιά να αντιστοιχούν κατά μέσο όρο σε κάθε γυναίκα. Η Τανζανία αναμένεται να πενταπλασιάσει τον πληθυσμό της μέχρι το 2050, όντας η ταχύτερα αναπτυσσόμενη δημογραφικά χώρα του κόσμου, λίγο πιο μπροστά από την Ουγκάντα. Όσο για την Αίγυπτο, τον γίγαντα δηλαδή του αραβικού κόσμου, με λίγο πάνω από 100 εκατομμύρια κατοίκους, αξίζει να σημειωθεί ότι θα διπλασιαστεί πληθυσμιακά, καθώς επίσης θα αυξήσει επικίνδυνα και την εξάρτηση της από τα μεγάλα παραποτάμια αστικά κέντρα που διαθέτει, αφού η κατακόρυφη πληθυσμιακή αύξηση συμβαίνει σε εξαιρετικά περιορισμένες γεωγραφικά περιοχές, πέριξ του Νείλου.
Οι αποικιοκρατικές και νέο-αποικιοκρατικές πολιτικές, των οποίων έχουν πέσει θύματα οι περισσότερες χώρες οι οποίες αναφέρθηκαν, μαζί με την οικονομική τους δυσπραγία, την μεγάλη ανισότητα, τον εκτεταμένο αναλφαβητισμό, την έλλειψη αντισύλληψης, τις θρησκευτικές και πολιτιστικές τους συνθήκες, αλλά και την δυσμενή θέση των γυναικών σε αυτές τις κοινωνίες, είναι οι κεντρικοί παράγοντες που εξηγούν το δημογραφικό “boom” της Αφρικής σήμερα. Σ’ αυτό το σημείο λοιπόν, τίθενται δύο βασικά ερωτήματα: Κατά πρώτον, γιατί αυτό συμβαίνει τώρα, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας η Αφρική παρέμενε περιορισμένη πληθυσμιακά σε σχέση με τις υπόλοιπες ηπείρους, και κατά δεύτερον, τι επιπτώσεις θα έχει η ραγδαία αυτή αύξηση, για την ίδια την Αφρική, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο;
Ως προς την πρώτη ερώτηση, η απάντηση είναι σχετικά απλή. Κατά το παρελθόν το ποσοστό θνησιμότητας, λόγω των τροπικών ασθενειών στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής ήταν τεράστιο σε σχέση με σήμερα. Παράλληλα, η Αφρική παραδοσιακά δεν διέθετε πολύ μεγάλα αστικά κέντρα, σε σύγκριση ειδικά με την Ασία και την Ευρώπη και ήταν σαφώς πιο αραιοκατοικημένη. Τέλος, οι διάφορες περιοχές της ηπείρου που γνώρισαν μεγάλες αυτοκρατορίες κατά το παρελθόν, γνώρισαν παράλληλα και διάφορες πολεμικές συγκρούσεις, οι οποίες αργότερα, σε συνδυασμό με το εμπόριο σκλάβων του Ατλαντικού, οδήγησαν στον περιορισμό της δημογραφικής αύξησης της Αφρικής. Όλες αυτές οι συνθήκες φυσικά άλλαξαν πρώτα με την αποικιοκρατία και στην συνέχεια με την ανεξαρτησία των διάφορων αφρικανικών κρατών, γεγονότα που έφεραν νέα δεδομένα στην ήπειρο.
Όσο για το δεύτερο ερώτημα, οι επιπτώσεις για τον κόσμο θα είναι αρκετές και θα ποικίλουν, ειδικά εάν λάβουμε υπόψιν τις παγκόσμιες κοινωνικές και δημογραφικές τάσεις που επικρατούν σήμερα, με την πληθυσμιακή κατάπτωση πολλών χωρών της Ευρώπης, όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία, αλλά και της Ασίας, όπως η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία. Καταρχάς, σχεδόν το σύνολο των χωρών που αναμένεται να έχουν την μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση, ταυτόχρονα αναμένεται να είναι και οι χώρες που θα δεχτούν και τις χειρότερες επιπτώσεις από την κλιματική κρίση. Παρατεταμένες ξηρασίες και ερημοποίηση, έπειτα καταστροφικές πλημμύρες, διάβρωση, λειψυδρία ξανά, και εν τέλει ανεπανόρθωτη διατάραξη ολόκληρων οικοσυστημάτων. Όλα αυτά αναμένεται να ανατρέψουν τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες σε πολλά, ήδη εξαιρετικά εύθραυστα, αφρικανικά κράτη, όπως αυτά του Sahel.
Κι έπειτα, πέρα από την κλιματική κρίση, τίθεται και το ζήτημα των προβληματικών συνόρων, που προέκυψαν από την εποχή της αποικιοκρατίας, τα οποία έχουν «εγκλωβίσει» εντός των ίδιων συνόρων πληθυσμούς οι οποίοι συχνά δεν έχουν καμία γλωσσική και θρησκευτική ομοιότητα μεταξύ τους. Η Νιγηρία, η οποία μέχρι το 1960 υπήρξε Βρετανική αποικία, είναι ένα απίστευτων πληθυσμιακών διαστάσεων κράτος, όπως προαναφέρθηκε άλλωστε, το οποίο διαθέτει μεγαλύτερη εθνολογική ποικιλομορφία από ό,τι ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος μαζί. Μέσα στα ίδια σύνορα επομένως ζουν, εκτός από τους Igbo της Biafra, τους Yoruba και τους μουσουλμάνους Hausa και Fulani του βορρά, και περίπου άλλες 250 (!) εθνοτικές ομάδες, με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, γλώσσες, ήθη και έθιμα.
Και φέρνοντας στο προσκήνιο το παράδειγμα της Νιγηρίας, δεν θα υπήρχε πιο ταιριαστή περίπτωση χώρας για το πιο ανησυχητικό από τα προβλήματα που ο αφρικανικός πληθυσμός αναμένεται να έχει στο μέλλον, που δεν είναι άλλο από το τι θα κάνουν όλοι αυτοί οι νέοι άνθρωποι που θα ζουν και θα μεγαλώνουν χωρίς καμία προοπτική για το μέλλον, χωρίς μόρφωση και μέσα σε μια κατάσταση παρατεταμένης κλιματικής και πολιτικής κρίσης. Η Νιγηρία μας έχει δείξει μια ζοφερή εικόνα για το αύριο πολλών από τις χώρες που έχουν αναφερθεί στο άρθρο. Η Boco Haram, το Ισλαμικό Κράτος Δυτικής Αφρικής, όπως και άλλες παρόμοιες τζιχαντιστικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε μια ζώνη από την Μαυριτανία, μέχρι την Μοζαμβίκη, επανδρώνονται ως επί το πλείστον από νεαρούς απογοητευμένους ανθρώπους, που ψάχνουν μέσα από τον θρησκευτικό εξτρεμισμό και υπερσυντηρητισμό, νόημα στην ζωή τους, ή έστω μια προοπτική μέσα σε ένα σκληρό κόσμο, που τίποτα δεν τους έχει χαριστεί. Και το ριζοσπαστικό Ισλάμ δεν είναι καν η μόνη πηγή θρησκευτικής τρομοκρατίας στην Αφρική, για να αποφευχθούν τυχόν παρεξηγήσεις. Χριστιανικές τρομοκρατικές οργανώσεις δραστηριοποιούνται στην ύπαιθρο του Κονγκό, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, του Νότιου Σουδάν και της Ουγκάντας, εδώ και δεκαετίες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την φονταμενταλιστική χριστιανική οργάνωση «Αντιστασιακός Στρατός του Κυρίου», του Joseph Kony. Παρόμοια φαινόμενα πιστεύεται ότι στο μέλλον μπορεί να ενταθούν ωστόσο και σε γειτονικά κράτη, όπως η πολυεθνοτική, και εν πολλοίς χριστιανική, Αιθιοπία.
Κλείνοντας λοιπόν, τα επόμενα χρόνια, αναμένονται κρίσιμα σε μια ήπειρο που σύντομα θα αποτελέσει καταλύτη για το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Σίγουρα, η αστάθεια και το πλεόνασμα του πληθυσμού που αναμένονται να επιδείξουν πολλές χώρες θα οδηγήσουν σε νέα κύματα μαζικής μετανάστευσης προς τις σαφώς ευπορότερες περιοχές του πλανήτη, όπως η Ευρώπη, η Βόρεια Αμερική και η Αυστραλία, κάτι που ακολούθως θα έχει δραματικές επιπτώσεις παγκοσμίως, εάν γίνει με την σφοδρότητα με την οποία, πολλοί ειδικοί, θεωρούν ότι μια τέτοια μετακίνηση πληθυσμών θα μπορούσε να συμβεί. Και, αν και υπάρχουν ορισμένα θετικά σημάδια προόδου τα τελευταία χρόνια, η γενική εικόνα παραμένει δυσμενής, κυρίως για τους ίδιους τους κατοίκους της Αφρικής, που παρά όλη την στέρηση και την καταπίεση που υπέστησαν από την εποχή της αποικιοκρατίας, εξακολουθούν να πληρώνουν δυσανάλογο τίμημα στις δυσκολίες που έρχονται στο μέλλον. Μένει μόνο να δούμε κατά πόσο η έλευση νέων, πολιτισμικά διαφορετικών, μεταναστών από την Αφρική, ή και την Ασία, θα επηρεάσει κατά τις επόμενες δεκαετίες τις κοινωνίες της Δύσης, οι οποίες ήδη βαδίζουν σε τεντωμένο πολιτικά και οικονομικά σχοινί, εν μέσω μιας κρίσης ταυτότητας, και μέσα σε έναν πολυπολικό κόσμο, που δείχνει πιο απειλητικός από ποτέ για τα ιδανικά της δημοκρατίας, του προοδευτισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- Uganda’s brutal Lord’s Resistance Army, past and present, France 24, διαθέσιμο εδώ
- By 2050, a quarter of the world’s people will be African – this will shape our future – The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- World’s Most Populous Countries in THE YEAR 2100 – Geofocus, διαθέσιμο εδώ
- Nigeria, Indonesia, five others home to half of world’s unbanked population – Premium Times, διαθέσιμο εδώ
- Al-Qaeda and Islamic State are on the rise in Africa – The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Much Cause for Worry: A Clear-Eyed Look at Africa – American Foreign Service Association, διαθέσιμο εδώ
