Του Τάσου Μοσχονά,
Η ιστορία των Εβραίων στην ελληνική επικράτεια είναι μακραίωνη, πολύπλοκη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Σχεδόν σε όλη τη χώρα κοινότητες Εβραίων για χρόνια αναπτύσσονταν. Από τους Ρωμανιώτες, που κατοικούσαν στην επικράτεια από αρχαιοτάτων χρόνων, μέχρι τους Σεφαραδίτες και Ασκεναζίτες, που μετά τον 15ο αιώνα, διωκόμενοι από τις χώρες προέλευσής τους, βρήκαν μια πρόσφορη γη και προοπτικές ανάπτυξης σε πόλεις της Βόρειας Ελλάδας, η ποικιλομορφία των Ελλήνων Εβραίων είναι χαρακτηριστική.
Ο εκτοπισμός και η διάλυση των κοινοτήτων αυτών κατά το Ολοκαύτωμα αποτελεί μία από τις πιο μαύρες σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας, μιας περιόδου που για χρόνια προκαλούσε θεσμικό μούδιασμα. Με το 85% του εβραϊκού πληθυσμού στην Ελλάδα να εξοντώνεται, περιουσίες να δημεύονται και την επόμενη μέρα να διαιωνίζει έναν υφέρποντα αντισημητισμό σε μερίδα του πληθυσμού, οι πληγές και τα τραύματα από εκείνη την περίοδο ακόμα ηχούν. Σε επίπεδο έρευνας, δε, και ενώ αρκετά βιβλία πραγματεύονται την ιστορία ορισμένων κοινοτήτων, το κενό ενός έργου που πραγματεύεται την Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων σε ολόκληρη την επικράτεια ήταν έντονο. Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει το φετινό βιβλίο του Αναστάσιου Καράμπαμπα, Στα ίχνη των Εβραίων της Ελλάδας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
Ο Αναστάσιος Καράμπαμπας είναι καθηγητής Ιστορίας, Γεωγραφίας, Ηθικής και Πολιτικής Αγωγής στο Λύκειο της Alliance des Pavillons στο Παρίσι. Έχοντας αφιερώσει χρόνια στη μελέτη του εβραϊκού λαού, έχει διατελέσει Εισηγητής στο Μνημείο Ολοκαυτώματος στο Παρίσι, οργανώνοντας σχετικά σεμινάρια και εργαστήρια, ενώ ως ιστορικός έχει γράψει το βιβλίο Η Σοά. Η εμμονή του αντισημιτισμού από τον 19ο αιώνα, Breal, 2017. Με ιδιαίτερη στόχευση στη γενοκτονία του εβραϊκού λαού, ο συγγραφέας επιχειρεί να παρουσιάσει ολιστικά την Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων στον ελλαδικό χώρο. Όπως καθίσταται σαφές, η πλειονότητα των μνημείων του Ολοκαυτώματος, αλλά και σχετικών εκδηλώσεων δεν έχει αναπτυχθεί παρά τα τελευταία 25 χρόνια, αναδεικνύοντας μια αμηχανία των θεσμών να αναγνωρίσουν τις κοινότητες, αλλά και την ίδια την εξόντωση του εβραϊκού λαού με τρόπο σαφή και αποτελεσματικό.
Ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενική παρουσίαση των εβραϊκών κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο, περνώντας από τα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την έλευση των Ρωμανιωτών σε περιοχές της κεντρικής και δυτικής Ελλάδας, στη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, μετά τον διωγμό των Σεφαραδιτών Εβραίων από την Ισπανία και την έλευσή τους στη Βόρεια Ελλάδα, που την περίοδο εκείνη ανήκε στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αφού παρουσιαστεί μια γενική εικόνα, που συνεχίζει και με αναλυτική παρουσίαση του εκτοπισμού από τις τρεις κατοχικές δυνάμεις της χώρας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και της συστηματικής εξόντωσης του εβραϊκού πληθυσμού.
Το βιβλίο, όμως, δεν μένει σε μια γενική παρουσίαση, παρά συνεχίζει με μια αναλυτικότατη παρουσίαση της κάθε κοινότητας. Από τη Θεσσαλονίκη, την άλλοτε αποκαλούμενη «Μητέρα του Ισραήλ» με τους δεκάδες χιλιάδες Εβραίους και την ακμάζουσα εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα, στην οποία αφιερώνει ένα μεγάλο κεφάλαιο, και τη Μακεδονία και τη Θράκη, μέχρι και την Κεντρική και Νότια Ελλάδα και τα νησιά, ο συγγραφέας παρουσιάζει συστηματικά και αναλυτικά τη δραστηριότητα του πληθυσμού, τα κτήρια και τους θεσμούς τους οποίους είχαν ιδρύσει, τις συναγωγές και την αλληλεπίδραση με τους πολιτικούς και τους συντοπίτες τους. Κυρίως, όμως, εστιάζει στην εξόντωση του πληθυσμού αυτού, στο πώς δρομολογήθηκε και ετοιμάστηκε, αλλά και στο τι επακολούθησε αυτής. Χαρακτηριστικές είναι οι μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος ανάμεσα στα εκάστοτε κεφάλαια που συγκλονίζουν. Με φωτογραφικό υλικό, μαρτυρίες και στατιστικά να συνοδεύουν το κείμενο και την παράθεση πληροφοριών για την εκάστοτε κοινότητα, έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο πλήρες, μεστό, που παρουσιάζει με πολύπλευρο τρόπο μια ιστορία αιώνων.
Σήμερα, και παρά την παρουσία Εβραίων και σε άλλες πόλεις, μόνο η Αθήνα διατηρεί μια ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα 4.500 ατόμων. Η πρωτεύουσα της χώρας μας κατάφερε, μέσω της συνεισφοράς των Αθηναίων, αλλά και του γεγονότος πως η ίδια προσέλκυσε κόσμο από διαλυμένες κοινότητες της επικράτειας, να διατηρήσει έναν ικανό πληθυσμό, που συνεχίζει μια μακραίωνη παρουσία. Μέσω αυτής της μελέτης του, αλλά και των χαμένων ιστοριών που χάθηκαν στον εφιάλτη του Ολοκαυτώματος, καταλήγουμε σε μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων στη χώρα μας, με τα πογκρόμ και τον αντισημιτισμό των συντοπιτών τους ανά περιόδους, αλλά και την αρμονική συμβίωση, που αποτελούσε και τον κανόνα, αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της Ελληνικής Ιστορίας, με σελίδες γεμάτες πόνο, θύμηση και θέληση για ζωή και ανάπτυξη. Σελίδες τις οποίες καλά θα κάνουμε να γνωρίζουμε και να θυμόμαστε.
