Της Νικολίνας Μάνη,
Για μια ακόμα φορά, ο μυθιστοριογράφος Τόμας Χάρι δίδαξε λέγοντας: “It’s not very smart to mess up with a guy that thinks of killing people”. Αναμφίβολα είχε δίκιο, αφού όποιος επιθυμεί να διαπράξει έγκλημα, πέραν των ψυχολογικών του διαθέσεων, επηρεάζεται κι από εξωτερικούς παράγοντες. Έτσι, παρατηρείται στις μέρες μια εύλογα προβλέψιμη και συγκεκριμένη ροή στα εγκλήματα. Στην ελληνική κοινωνία έχει προσφάτως διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει καμία πρωτοτυπία, αφού βλέπουμε πολλές εγκληματικές πράξεις να έχουν την ίδια μεθοδολογία, σαν να διαπράττονταν από το ίδιο πρόσωπο. Ωστόσο, αυτό που αξίζει περαιτέρω να διερευνηθεί είναι ο ρόλος που διαδραματίζουν τα Μ.Μ.Ε. ως πηγή έμπνευσης στα όχι τόσο σταθερά μυαλά των μετέπειτα ενόχων. Πράγματι, οι δράστες φαίνεται να έχουν την ιδέα ήδη μέσα τους ή μήπως υπάρχει ένας εξωτερικός παράγοντας που τη διακινεί και την τοποθετεί στα παρανοϊκά μυαλά τους, τουλάχιστον στις λιγοστές περιπτώσεις εύκολα παρακινούμενων ατόμων; Πώς η ιδέα γίνεται εν τέλει πράξη;
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τις επιθέσεις με χημικά που έγιναν πολλαπλές μετά την υπόθεση Παλιοσπύρου. Αλίμονο, προφανώς δεν εννοώ ότι δεν πρέπει να καταδικάζονται ρητά. Το μόνο που θέτω είναι το γεγονός –ή έστω μια πιθανότητά του– που ίσως θέλει τα Μ.Μ.Ε. να μην συνεισφέρουν τόσο στη διαλεύκανση μιας υπόθεσης. Η επαναπροβολή θεωρείται, πράγματι, τόσο απαραίτητη στην ενημέρωση, με τις εκτεταμένες διαστάσεις που της έχει δοθεί σήμερα; Οι συζητήσεις από συνήθως μη ειδικούς επί του θέματος ή απλά από τηλεοπτικούς «μαϊντανούς» πιστεύετε ότι συμβάλλουν στην αποφυγή του εγκλήματος ή μήπως την εντείνουν; Διεξάγονται συζητήσεις και διαμάχες, στις οποίες εμπλέκονται γιατροί, νομικοί, αστυνομικοί που, φυσικά, έχουμε δει να κάνουν την εμφάνισή τους σε εκπομπές ειδησεογραφικές ή μη σε όλους τους τηλεοπτικούς σταθμούς.
Μα πόση γνώση να ξεχειλίζει πια από το ανθρώπινο μυαλό; Όλα τα πρόσωπα που προβάλλονται διακατέχονται από καθολικές γνώσεις επί του θέματος και μιλάνε ως ειδήμονες, ενώ ούτε καν πλησίον της έννοιας βρίσκονται. Θα σας το πω τόσο απλοϊκά, μα καθόλου κοινότοπα: «Μέχρι και η κουτσή Μαρία» βγαίνει να τοποθετηθεί σχετικά με τα εγκλήματα και να υπερασπιστεί ή να κατηγορήσει τον κατηγορηθέντα. Και εκεί που έρχεται η δημοσιογραφία με την καθολική επίγνωση επί πάντων, έρχονται οι τηλεοπτικές εκπομπές «κοινωνικού ενδιαφέροντος» και ψυχαγωγίας. Αυτό ξεκάθαρα σημαίνει εποικοδομητική και ορθή δημοσιογραφία. Ποιος, αλήθεια, πιστεύει ότι ένα ήδη αποτρόπαιο έγκλημα θα είναι παράδειγμα προς αποφυγή, αν αξιοποιείται ως μέσο τηλεοπτικής προσοχής με στόχο τη θηρία στα νούμερα και όχι ενάντια στο έγκλημα; Νομίζω δεν αξίζει να αναφερθούμε καν στο Ε.Σ.Ρ., μιας και η συμβολή του στη βελτίωση της δημοσιογραφίας ούτε στοιχειώδης δεν αποκαλείται πια. Μα φυσικά, όμως, παντού υπάρχουν πολυγνώστες, πουθενά, όμως, μέτρο.
Ας προχωρήσουμε τώρα σε έναν τύπο εγκλήματος που έχει πάρει τεράστιες, δυστυχώς, διαστάσεις, τις γυναικοκτονίες. Κατά τη γνώμη μου, ένας σημαντικός αριθμός δολοφονιών εναντίον των γυναικών ιδιαίτερα από τους συζύγους τους οφείλεται ΚΑΙ στην υπερπροβολή του θέματος με λανθασμένο τρόπο από τα μέσα ενημέρωσης. Η βιασύνη, η νουμεροθηρία των καναλιών, τα υποκειμενικά συμπεράσματα, οι δήθεν αποκλειστικότητες στέκονται μονάχα τροχοπέδη στη σωστή ενημέρωση, η οποία θέτει ως απώτερο στόχο την ενσυναίσθηση για αποτροπή εγκλημάτων. Το μόνο πράγμα που χρειάζεται να αναλογιστεί κανείς είναι ότι η υποκειμενική υπόσταση τέλεσης ενός εγκλήματος δεν απέχει τόσο πολύ από την αντικειμενική πλήρωσή του. Σε αυτό το ενδιάμεσο διάστημα κατά το οποίο η πρόθεση μετενσαρκώνεται σε ενέργεια, ο δράστης ενδεχομένως να επηρεάζεται θετικά ή αρνητικά προς τη μεταγενέστερη εγκληματική δράση. Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, πιθανότατα ο εν δυνάμει δράστης να υποκινείται από τα Μ.Μ.Ε., παρακολουθώντας όσα του προβάλλουν. Η θεωρία του Βέμπερ για την κοινωνική δράση του ατόμου ουκ ολίγον τυχαία ήταν: «Για να κατανοήσουμε το νόημα της δράσης θα πρέπει να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου». Η θεωρητική αυτή προσέγγιση κρίνεται ως αδήριτη ανάγκη να οικειοποιηθεί στην εξαίρετη περίπτωση εγκληματιών για την οποία μιλάμε. Συνιστά πια βεβαιότητα ότι κάποια ψυχοπαθή άτομα ενθαρρύνονται από τις συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα δημόσια στην ελληνική τηλεόραση. Ναι, αυτά τα άτομα δεν σκέφτονται λογικά, αλλά το παράλογο στοιχείο επικρατεί στη νόησή τους.
Εξάλλου, η υπερβολική προώθηση από την τηλεόραση βίαιων εγκληματικών δρώντων ενθαρρύνει τα ήδη ελαφρώς «πειραγμένα» μυαλά ορισμένων. Εν προκειμένω, συντόνισε τον νου σου και συλλογίσου ότι, αν είχες την πρόθεση να σκοτώσεις κάποιον, αλλά δεν είχες ακόμα ισχυρό κίνητρο, μήπως, τελικά, μέσω των Μ.Μ.Ε. το κίνητρό σου αποκτούσε ξαφνικά κάποιο έμπρακτο νόημα; Θα καθόσουν εκεί στον καναπέ βλέποντας στην τηλεόραση να παρουσιάζονται με ανάρμοστο υλικό φωτογραφικό ή μη, με εριστικές διαμάχες μεταξύ υποστηρικτών θύτη – υποστηρικτών θύματος. Άνθρωποι που μόνο διακριτικά δεν διατείνουν τις απόψεις τους, προκαλούν μια εξακολουθητική προβολή δίχως τέλος. Με όλα αυτά τα εξωτερικά υπόβαθρα, υπάρχει κανείς που να νομίζει ότι ένας ψυχικά διαταραγμένος άνθρωπος δεν θα είχε παρακινηθεί για τις επικείμενες δράσεις του;
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι τα εγκλήματα σήμερα ακολουθούν ένα προκαθορισμένο πανομοιότυπο σχήμα, που δεν αρμόζει να αγνοηθεί. Ίδιες ιδέες, ίδια τακτική, διαφορετικά πρόσωπα, διαφορετικά αποτελέσματα. Όμως, η προσβολή έννομων αγαθών παραμένει ως ο κοινός στόχος όλων. Νομίζετε ότι οι ψυχοπαθείς, οι αγανακτισμένοι, οι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι, οι απλά μοναχικοί, οι επιθετικοί και ούτω καθ’ εξής ριγμένοι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ήδη ότι οι πράξεις στις οποίες πρόκειται να προβούν είναι αξιόποινες; Συνειδητά το γνωρίζουν και το αποδέχονται, γεγονός που απορρέει από χίλιες δυο αιτίες, πλην της ήδη πολυσυζητημένης επίδρασης των Μ.Μ.Ε. Η κοινωνικοπολιτική αποδιοργάνωση, το οικονομικό χάος που έχουμε υποπέσει, η κρίση των ηθών, η αδιαφορία προς τους πληγμένους πολίτες από μέρους της κυβέρνησης, η έλλειψη παροχής βοήθειας σε όσους το έχουν ανάγκη… όλα αυτά από κοινού, συν τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης, εντείνουν την πρόθεση κάποιων, που κορυφώνεται με την πραγμάτωση της παράνομης ενέργειας. Η ενημέρωση μάς ανοίγει τα μάτια προς τα ειδεχθή εγκλήματα, όμως, συνάμα, μας τα κλείνει προς την πηγή αυτών. Τα εγκλήματα αντί να μειώνονται, πολλαπλασιάζονται βαθμιαία, επαναλαμβάνοντας συχνά το ίδιο μοτίβο σκέψης.
Ωστόσο, είναι θλιβερά γνωστό ότι τουλάχιστον η τηλεοπτική ενημέρωση θα εξακολουθεί να εθελοτυφλεί, δεν θα ερευνήσει ποτέ τους λόγους κι ούτε θα αποτρέψει ποτέ. Απλά θα συνεχίσει να εξυπηρετεί συμφέροντα και πολιτικές τακτικές, με θυσία στον βωμό της οικονομικής προόδου όλων όσοι σχετίζονται ως εμπλεκόμενοι. Οφείλουμε εμείς ως κοινό να τους υπενθυμίσουμε ότι: «Όπως κι αν στηρίζετε την “αντικειμενική ενημέρωσή” σας στον ανθρώπινο πόνο με την αρωγή εξευτελιστικών συζητήσεων, προσπαθώντας ανορθόδοξα να προασπίζετε αγαθά που ήδη είναι ευρέως διαδεδομένα, εν τέλει, θα επιτρέπετε να γίνονται τα τόσο ειδεχθή εγκλήματα που καταδικάζατε γοερά». Εννοείται πως υπάρχουν εξαιρέσεις στους συντελεστές της ενημέρωσης, όπως εντοπίζονται παντού φυσικά.
Παρά ταύτα, σε εξαιρέσεις υπόκεινται και άτομα που αναμφισβήτητα βασίζουν τις εγκληματικές κινήσεις τους στον «κανόνα» της ενημέρωσης. Μέτρο, ισορροπία, προσεγμένη και επωφελή προσέγγιση από Μ.Μ.Ε. και πολιτική, αυτά μπορούν μαζί να οδηγήσουν επιτέλους στην εκθρόνιση της εγκληματικής πτυχής της κοινωνίας. Α, και για να μην το ξεχάσω, ας φροντίσουμε να διαχωρίσουμε –λιγάκι έως πολύ θα έλεγε κανείς– τα όρια μεταξύ Μ.Μ.Ε. και πολιτικής, γιατί στο τέλος της ημέρας θα προέχει πάντα η κοινωνική ανέλιξη με έμφαση στο κοινωνικό ον που ονομάζεται άνθρωπος και όχι πολιτικός ή επιχειρηματίας. Αυτό βάλτε το καλά στο μυαλό σας κι αρχίστε να εντάσσετε στη ζωή σας το σκεπτικό του Βέμπερ για την ενσυναίσθηση. Και τότε ο δόλος ίσως να μην προλάβει να μετατραπεί σε ολοκληρωμένο έγκλημα. Η κατοχή προκαλεί ενοχή και αυτό νοείται ως υποβόσκουσα μετοχή στο έγκλημα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι έρχονται κι άλλα, πολυάριθμα και επαναλαμβανόμενα εγκλήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τα ειδεχθή εγκλήματα στη σύγχρονη κοινωνία, crimetimes.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η παρουσίαση του εγκλήματος από τα ΜΜΕ, curia.gr, διαθέσιμο εδώ
