Της Μαρίας Κελεπούρη,
Τζάνεμ, «Ιππότης της Ανατολής»
είναι ο ήρωας Τσακιτζής!
Φυντανάκι λυγερό
σε ζεϊμπέκικο χορό!
Κωνσταντίνος Θώδης
Ο ιστορικός και συγγραφέας Κωνσταντίνος Θώδης αφιερώνει το ποίημά του «Τσακιτζής, ο Ιππότης της Ανατολής» σε μια μυθική φιγούρα, έναν άλλο Ρομπέν των Δασών, τον γνωστό –σε Τούρκους και Έλληνες– Τσακιτζή. Ένα πρόσωπο που μετεξελίχθηκε στη λαϊκή συνείδηση ως θρύλος, καθώς υπηρετούσε το κοινωνικό όφελος.
Ο Τσακιτζής ήταν για την Ανατολή ό,τι και οι αρματολοί για τους Έλληνες. Το αξιοσημείωτο, όμως, είναι πως αυτός ο ήρωας ήταν εξίσου δημοφιλής όχι μόνο στους Τούρκους, αλλά και ανάμεσα στους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Η αιτία οφειλόταν στην κοινωνική δράση του ίδιου. Ο «Ιππότης της Ανατολής», όπως συνήθιζαν να τον χαρακτηρίζουν, ήταν ένας επαναστάτης. Η δολοφονία του πατέρα του, Αχμέτ Τσακιτζή, από Τούρκους χωροφύλακες μετά από εντολή του Διοικητή της Σμύρνης, στάθηκε ο λόγος εξέγερσής του απέναντι στην εξουσία και τους τσιφλικάδες. Περνώντας στην αντίπερα όχθη, αφαιρούσε από τους ίδιους χρηματικά ποσά, τα οποία, στη συνέχεια, διαμοίραζε στους φτωχούς Τούρκους και Έλληνες. Λέγεται πως μια φορά άκουσε μια χωριατοπούλα να τραγουδά για εκείνον και κολακευμένος της συστήθηκε και της έδωσε ως δώρο γρόσια για την προίκα της.
Ως ιστορικό πρόσωπο, ο Çakırcalı Mehmet Efe γεννήθηκε στην περιοχή του Αϊδινίου το 1872. Διάγοντας μία «κλέφτικη» ζωή, ήταν ο κύριος στόχος των προυχόντων, οι οποίοι πάσχιζαν να εξοντώσουν τον άνθρωπο που κατακρεουργούσε τις περιουσίες τους. Η λαϊκή παράδοση τον παρουσιάζει γενναίο, ριψοκίνδυνο και ντόμπρο. Ίσως, για αυτό οι Έλληνες να δέχονταν με θαυμασμό και προσμονή την ύπαρξή του. Επειδή τα χαρακτηριστικά του είναι οικεία με εγχώριους ήρωες, όπως ο Διγενής Ακρίτης, τα ανδραγαθήματα και τη ρώμη του εξυμνούσαν συνθέτοντας ποιήματα και τραγούδια.
Ο λαός έβλεπε στο πρόσωπό του έναν ήρωα, ο οποίος τους απέτρεπε από το να πληρώνουν φόρους στον σουλτάνο. Μάλιστα, οι Έλληνες ήθελαν να τον θεωρούν κρυπτοχριστιανό, ίσως λόγω της φιλάνθρωπης στάσης του. Έτσι, η μορφή του εμφανίζεται και τιμάται σε διάφορα ρεμπέτικα τραγούδια. Ο Τούρκος συγγραφέας Yasar Kemal τοποθετεί τον θάνατο του μυθικού, ιστορικού αυτού προσώπου το 1912. Στο βιβλίο του περιγράφεται από τον άνθρωπο που τον σκότωσε ο τρόπος θανάτωσής του. Ο Ριουστού Κομπάς, έχοντας αποτύχει από λανθασμένες πληροφορίες για τη σύλληψη των ανταρτών, οργάνωσε με προσοχή νέο σχέδιο, στο οποίο ο Τσακιτζής αποκεφαλίστηκε και γδάρθηκε προκειμένου να μην είναι αναγνωρίσιμος. Όμως, η πρώτη του γυναίκα τον αντιλήφθηκε. Το σώμα του μεταφέρθηκε στην πλατεία, όπου και εκτέθηκε δημόσια.
Ο «Ιππότης της Ανατολής» λειτούργησε ως έμπνευση για δημοτικά άσματα, όπως είναι το τραγούδι «Ο Τσακιτζής», με γνωστότερο όλων το τραγούδι που ηχογράφησε η Ρόζα Εσκενάζυ στη δεκαετία του ‘30. Επίσης, μετουσιώθηκε θεατρικά και κινηματογραφικά, ενώ στην ταινία Ο Τσακιτζής του 1960, τον ρόλο ενσάρκωσε ο Ανδρέας Μπάρκουλης.
Μέσ’ της Σμύρνης τα βουνά
και τα άγρια τα νερά Ι
με λεν εμένα Τσακιτζή
αχ παλικάρι στην καρδιά
αχ λεοντάρι στην καρδιά Ι
Τα ρομαντικά ιδεώδη που υπηρετούσε ο Τσακιτζής συνομιλούν με ευρωπαϊκά κείμενα, όπως με τους Ληστές του Σίλλερ, ή σε ένα ευρύτερο διακειμενικό επίπεδο με τον ονειροπόλο ήρωα του Θερβάντες, Δον Κιχώτη. Και γιατί όχι; Άλλωστε, η προσπάθεια για κοινωνικοποίηση του πλούτου και ισότητα των κοινωνικών τάξεων δεν είναι ένα ρομαντικό εγχείρημα που προσκρούει σε έναν σκληρό και άδικο ρεαλισμό; Η διαλογικότητα, όμως, αυτή μορφοποιείται υπό την κοινή ανάγκη για ελευθερία, αποδεικνύοντας τη στενή σύνδεση των παραδόσεων, παρόλο που τα ήθη της Ανατολής αντιδιαστέλλονται στα δυτικά και πιο «εκσυγχρονισμένα» πρότυπα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τσακιτζής: ο αιμoδιψής Τούρκος Ρομπέν των Δασών, oneman.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Τσακιτζής, ο Ιππότης της Ανατολής, mikrasiatis.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Ο Τσακιτζής (Τραγούδια της Μικρασίας), youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
