Της Αιμιλίας Δρακάκη,
Ο Βαγγέλης ζει εδώ και 30 χρόνια σε μια αυτοσχέδια καλύβα, στην άκρη ενός βράχου, στον Κάβο Μαλέα. Ζει χωρίς τρεχούμενο νερό και ρεύμα, με αυτοσχέδιες πατέντες, ενώ και τις τέσσερις εποχές του χρόνου μετακινείται από και προς το κέντρο της περιοχής, τη Νεάπολη, με το ποδήλατό του. Το τελευταίο ντοκιμαντέρ των Φραντζέσκα Ρωμάνου και Γιώργου Σαβόγλου ακολουθεί τον Βαγγέλη στο πέρασμα του χρόνου και μεταφέρει, μέσα από τον λιτό τρόπο ζωής του, μαθήματα για την απλότητα, την αυτάρκεια και την «αφθονία». Το ντοκιμαντέρ έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, καθώς συμμετείχε στο Διεθνές Διαγωνιστικό Πρόγραμμα Newcomers.
Όταν γνώρισαν τον Βαγγέλη, το 2013, οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ εντυπωσιάστηκαν από τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο έχει επιλέξει να ζει. Έτσι, αποφάσισαν να το αποτυπώσουν σε ένα φιλμ 70 λεπτών, χωρίς σενάριο ή πολλές ομιλίες, αλλά αφήνοντας τον ίδιο τον πρωταγωνιστή και τις εικόνες να πουν την ιστορία. Ο Γιώργος Σαβόγλου αναφέρει: «Γνώρισα τον Βαγγέλη κι αμέσως κατάλαβα ότι αυτή η λιτή, αλλά πλούσια ζωή θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα μικρό δίδαγμα για όλους μας. Ζώντας μαζί του και εισπράττοντας αυτή τη φυσική ομορφιά στο περιβάλλον του Βαγγέλη, αλλά και στον χαρακτήρα του, κάτι που με γοήτευσε». Η Φραντζέσκα Ρωμάνου εξηγεί τον όρο «αφθονία»: «Πρέπει να επισημάνουμε καταρχάς από πού προήλθε η λέξη αφθονία. Είναι κάτι πολύ σπουδαίο: από το στερητικό α και τον φθόνο. Στην αρχαία Ελλάδα, όσοι είχαν χρυσό και άργυρο προκαλούσαν τον φθόνο των θεών. Στη σημερινή εποχή, προκαλούν τον φθόνο των θεών, αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν θεοί, αυτοί που έχουν ελεύθερο χρόνο, που έχουν χαμόγελο στα χείλη τους, που είναι αισιόδοξοι, που είναι αυτάρκεις».
«Η αυτάρκεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος». Οι σκηνοθέτες της Λιτής αφθονίας επιλέγουν να ανοίξουν το κεφάλαιο του κυρίου Βαγγέλη με το γνωστό ρητό του Επίκουρου, συνοψίζοντας ήδη από την αρχή την ουσία του φιλμ. Από την πρώτη στιγμή και χωρίς καθόλου συστάσεις, το ντοκιμαντέρ «βουτάει» τον θεατή σε μία διαφορετική καθημερινότητα και μαγνητίζει την προσοχή του με εντυπωσιακές εικόνες, στις οποίες συνυπάρχουν το μοναδικό τοπίο της φύσης με τον άνθρωπο. Η κάμερα ακολουθεί τον Βαγγέλη σε καθημερινή βάση από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. Η απουσία λόγου στο μεγαλύτερο μέρος του ντοκιμαντέρ μας επιτρέπει να αρκεστούμε στους συντηρητικούς ήχους της φύσης και να αποκωδικοποιήσει ο καθένας με τον δικό του τρόπο αυτό που βλέπει και τη σημασία του. Παρακολουθούμε τον Βαγγέλη να ψαρεύει, να μαζεύει χόρτα, να πλένει και να απλώνει τα ρούχα του, να επισκευάζει την καλύβα του και να ασχολείται με διάφορες δικές του μικρο-κατασκευές, ώστε να περνά τον ελεύθερο του χρόνο.
Στη συνέχεια, μας ανοίγει το «σπίτι» του και μας υποδέχεται φιλόξενα, όπου βλέπουμε τις πατέντες που χρησιμοποιεί, ώστε να μπορεί να έχει τρεχούμενο νερό, να ψήνει καφέ, να μαγειρεύει και να σιδερώνει. Ακόμα και τα πιο μικρά αντικείμενα είναι προϊόντα δικής του κατασκευής, μικρές δικές του εφευρέσεις. Παράλληλα, ανοίγει και την καρδιά του, ωστόσο, ο Βαγγέλης λέει την ιστορία του όπως εκείνος επιθυμεί, όποτε το επιθυμεί. Μεταφερόμαστε πάλι σε εξωτερικό χώρο, σε μια αλυκή, όπου ο πρωταγωνιστής του ντοκιμαντέρ μαζεύει φρέσκο θαλασσινό αλάτι. Η τυχαία συνάντησή του με κάποιους περαστικούς τουρίστες οδηγεί σε μία πλούσια ανταλλαγή. Εκείνοι, γεμάτοι περιέργεια, κάνουν ερωτήσεις κι ο ίδιος απαντάει με προθυμία. Δεν γνωρίζει ξένες γλώσσες, όμως καταφέρνουν να συνεννοηθούν, διότι πιθανότατα συνομιλούν με τη γλώσσα της ψυχής.
Χειμώνα, άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο και ανεξαρτήτως καιρού, ο Βαγγέλης μετακινείται από και προς τη Νεάπολη με το ποδήλατό του. Με το καλάθι γεμάτο θαλασσινό αλάτι, φωνάζει περπατώντας ανάμεσα στον κόσμο «αλάτι, φρέσκο αλάτι!» και όλοι τον χαιρετούν. Στην πόλη βρίσκεται με φίλους, ενώ προκαλείται ξαφνική έκπληξη, όταν τον βλέπουμε να χρησιμοποιεί χαρτονομίσματα του ευρώ, μία εικόνα απόλυτα λογική, παράταιρη, όμως, σε σχέση με τις εικόνες που έχουν προηγηθεί.
Η Λιτή αφθονία περιγράφει ακριβώς αυτό που μαρτυρά ο τίτλος. Η περίπτωση του Βαγγέλη από τα Βάτικα είναι σίγουρα μόνο μία από τις αμέτρητες που ίσως υπάρχουν γύρω μας και σε κάθε απόσταση, πιθανότατα, όμως, είναι αρκετή για να εμπνεύσει. Παρόλο που το ντοκιμαντέρ μας μεταφέρει εικόνες και εμπειρίες από έναν αρκετά πιο πρωτόγονο τρόπο ζωής, στην πραγματικότητα είναι βαθιά σύγχρονο. Αναμφίβολα αφήνει αρκετά ερωτήματα αναπάντητα, που μπορεί, όμως, και να μην χρειάζονται καν απάντηση, ωστόσο, αφήνει πολλά ζητήματα ανοιχτά για σκέψη, αναζήτηση και συζήτηση, επαναπροσδιορίζοντας έννοιες και καταστάσεις.
Αποτελεί ένα σπουδαίο έργο για τη δύναμη του ανθρώπινου μυαλού, την εφευρετικότητα, την αντοχή, τη σχέση με τη φύση, αλλά και τη δύναμη της ψυχής, της επιμονής και της αγνότητας. Καθώς όλα αυτά δεν μπορούν να μετρηθούν, η «αφθονία» τους σε οποιαδήποτε ποσότητα είναι δυνατό να οδηγήσει τον καθένα στην αυτάρκεια, σε μια ολοκλήρωση των βασικών υλικών, αλλά ακόμα πιο σπουδαία, των συναισθημάτων. Ένας «λιτός» εσωτερικός πλούτος, αρκετός να μεταμορφώσει και τον έξω κόσμο του καθενός σε κάτι μοναδικό και ανεκτίμητο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Λιτή αφθονία»(2022), filmfestival.gr, διαθέσιμο εδώ
- 24ο ΦΝΘ: «Λιτή αφθονία»-Κριτική, moveitmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Οι newcomers του ελληνικού ντοκιμαντέρ, gr.euronews.com, διαθέσιμο εδώ
