Της Δανάης Τομαροπούλου,
Η καρδιά είναι ένα κοίλο, μυώδες όργανο σε σχήμα ανάποδου κώνου, —στο άνω τμήμα έχει μία μεγάλη βάση και στο κάτω την κορυφή—, μεγέθους όσο μία γροθιά και εντοπίζεται στη θωρακική κοιλότητα, στο μέσο της απόστασης μεταξύ του στέρνου πρόσθια και των σπονδύλων οπίσθια. Ο επιμήκης άξονάς της εμφανίζει μία κλίση, με απόρροια η βάση της να βρίσκεται δεξιά και η κορυφή της αριστερά του στέρνου.
Αποτελείται από δύο άνω κοιλότητες, τους κόλπους που δέχονται το αίμα που επιστρέφει στην καρδιά, —ο δεξιός κόλπος, μέσω της άνω και κάτω κοίλης φλέβας, δέχεται μη οξυγονωμένο φλεβικό αίμα και ο αριστερός, μέσω των πνευμονικών φλεβών, υποδέχεται οξυγονωμένο αίμα από τους πνεύμονες—, και από δύο κάτω κοιλότητες, τις κοιλίες. Η ροή του αίματος από τον δεξιό κόλπο στη δεξιά κοιλία γίνεται με την τριγλώχινα βαλβίδα, που ανοίγει και στη συνέχεια κλείνει, όταν η πίεση στη δεξιά κοιλία υπερβαίνει αυτή του δεξιού κόλπου, ενώ από τον αριστερό κόλπο ρέει το αίμα στην αριστερή κοιλία, μέσω της μιτροειδούς βαλβίδας. Ακολουθεί η εξώθηση του αίματος από την καρδιά, με τη δεξιά κοιλία να εξωθεί το αίμα στις πνευμονικές αρτηρίες για ανταλλαγή των αερίων και με την αριστερή κοιλία στα όργανα του σώματος.
Η καρδιά αποτελείται από δύο κατηγορίες κυττάρων: τα συσταλτά, που αποτελούν το 99% των κυττάρων του μυοκαρδίου και τα αυτορρυθμικά, που αποτελούν το 1%. Όσον αφορά το τοίχωμα της καρδιάς, αυτό διαιρείται σε τρεις στιβάδες, οι οποίες από μέσα προς τα έξω είναι: το ενδοθήλιο, ένας ειδικός τύπος επιθηλιακού ιστού, το μυοκάρδιο, που αποτελείται από τον καρδιακό μυ και το επικάρδιο, που είναι το εξωτερικό κάλυμμα.
Τι είναι το περικάρδιο και ποια η λειτουργία του;
Tο περικάρδιο/περικαρδιακός σάκος είναι μία μεμβράνη που περιβάλλει την καρδιά και αποτελείται από δύο στιβάδες/πέταλα: το σπλαχνικό και το τοιχωματικό. Λειτουργία του αποτελεί ο περιορισμός της υπέρμετρης διάτασης των καρδιακών κοιλοτήτων, όταν γίνεται πλήρωση των κοιλιών με αίμα, εμποδίζοντας την πρόκληση ανεπάρκειας στη λειτουργία της μιτροειδούς και της τριγλώχινος βαλβίδας. Ακόμα, εξασφαλίζει τη σωστή θέση της καρδιάς στη θωρακική κοιλότητα, την προστασία των πνευμόνων από τραυματισμούς που μπορεί να προκαλέσει η κίνηση της καρδιάς, τη διευκόλυνση στην πλήρωση των κόλπων μέσω της ελάττωσης της πίεσης στην περικαρδιακή κοιλότητα κατά την κοιλιακή συστολή και τον περιορισμό του σχηματισμού πνευμονικού οιδήματος, εμποδίζοντας την πλήρωση της δεξιάς κοιλίας όταν βρίσκεται σε διάταση η αριστερή.
Ως προς τη δομή των δύο στιβάδων του περικαρδίου, το τοιχωματικό πέταλο αποτελεί την εξωτερική μοίρα του περικαρδίου και περιέχει ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης που ευθύνονται για τη διάταση του περικαρδίου και τη σύνδεσή του με το διάφραγμα και το στέρνο, εξασφαλίζοντας τη σταθερή θέση της καρδιάς στη θωρακική κοιλότητα. Το σπλαχνικό πέταλο είναι ένας ορογόνος υμένας που περιβάλλει το επικάρδιο της καρδιάς και περιέχει κύτταρα που εκκρίνουν το περικαρδιακό υγρό που κυκλοφορεί ανάμεσα στις δύο περικαρδιακές στιβάδες, μειώνοντας την τριβή που αναπτύσσεται μεταξύ τους κατά την κίνηση της καρδιάς. Η φυσιολογική ποσότητα περικαρδιακού υγρού κυμαίνεται στα 50 χιλιοστόλιτρα.
Τι είναι η περικαρδίτιδα;
Mε τον όρο περικαρδίτιδα αναφερόμαστε στη φλεγμονή των πετάλων του περικαρδίου που περιβάλλει την καρδιά και μπορεί να διακριθεί σε οξεία και χρόνια μορφή. Η οξεία, σε αρχικά στάδια, είναι ξηρή, δηλαδή δεν παρατηρείται συλλογή περικαρδιακού υγρού, ενώ στη συνέχεια αυτό συνήθως αυξάνεται. Η οξεία μεταπίπτει σε χρόνια, όταν η διάρκειά της είναι μεγαλύτερη των τριών μηνών. Η ανεύρεση του περικαρδιακού υγρού γίνεται με υπερηχοκαρδιογράφημα, με την αύξηση στην ποσότητα του υγρού να είναι μικρή ή μεγάλη (έως δύο λίτρα).
Η κλινική εικόνα του ασθενούς εξαρτάται από την ποσότητα του περικαρδιακού υγρού και από το χρονικό διάστημα που χρειάστηκε για τη συσσώρευση του υγρού. Ειδικότερα, σε περίπτωση που η ποσότητα του υγρού είναι μεγάλη, αυτό ασκεί πίεση και σε άλλα όργανα, όπως οι πνεύμονες και ο στόμαχος, με αποτέλεσμα να υπάρχει το αίσθημα της δυσφορίας και της δύσπνοιας, καθώς και πόνος στο στήθος. Ακόμα, αν το χρονικό διάστημα είναι μικρό, τότε δεν προλαβαίνει να γίνει διάταση του τοιχωματικού πετάλου, με αποτέλεσμα να πιέζεται η καρδιά. Για την εξακρίβωση της αιτίας συλλογής υγρού, γίνονται ειδικές εξετάσεις αίματος και ακτινογραφία θώρακος, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υποψίας για καρκίνο ή μικροβιακή λοίμωξη, γίνεται και διαγνωστική παρακέντηση για έλεγχο της σύστασης του περικαρδιακού υγρού.
Ποιες είναι οι κυριότερες αιτίες της περικαρδίτιδας και της συλλογής περικαρδιακού υγρού;
Σε πολλές περιπτώσεις η αιτία της περικαρδίτιδας δεν μπορεί να προσδιοριστεί, οπότε χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής περικαρδίτιδα. Ανάμεσα στις αιτίες που μπορούν να προσδιοριστούν είναι:
- οι ιώσεις
- τα αυτοάνοσα νοσήματα (όπως ο συστηματικός ερυθυματώδης λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα)
- ο καρκίνος (ιδίως του πνεύμονα, του μαστού και η λευχαιμία)
- ο υποθυρεοειδισμός
- η βαριά νεφρική ανεπάρκεια
- το έμφραγμα
- ο τραυματισμός στην περιοχή του στέρνου
- η λήψη φαρμάκων όπως η ισονιαζίδη, η φαινυτοϊνη, η προκαϊναμίδη και αντιπηκτικά φάρμακα όπως το sintrom και η ηπαρίνη
- η ακτινοβόληση του θώρακος για τη θεραπεία του καρκίνου (ιδίως του μαστού και του πνεύμονα).
Ποια είναι η θεραπεία της περικαρδίτιδας;
Μέσω της θεραπείας επιδιώκεται η αντιμετώπιση της φλεγμονής και της συλλογής περικαρδιακού υγρού. Τα στάδια της θεραπείας είναι τα ακόλουθα :
- Αντιμετώπιση του πόνου που αισθάνεται ο ασθενής με τη λήψη ασπιρίνης, κολχικίνης και μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών
- Εύρεση και Αντιμετώπιση της αιτίας με τη λήψη ειδικής αγωγής
- Περικαρδιοκέντηση, στην οποία γίνεται αφαίρεση του περικαρδιακού υγρού με ειδική βελόνα και συνιστάται σε ασθενείς με μεγάλη συλλογή περικαρδιακού υγρού. Πιθανές επιπλοκές αυτής είναι η λοίμωξη, η βλάβη στην καρδιά και η αιμορραγία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Α. Δ. Σαμαράς (2013), Πρόβλεψη του επικείμενου επιπωματισμού στη νεοπλασματική υγρή περικαρδίτιδα με το ηχοκαρδιογράφημα. Διαθέσιμο εδώ
- Χ. Γ. Γκιολας (2010), Ο ρόλος διαλυτών μορίων προσκόλλησης σε φλεγμονώδεις καταστάσεις της καρδίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Ιιατρικής. Διαθέσιμο εδώ
- Sherwood, L. (2013). Introduction to human physiology. 8th ed. Pacific Grove (Calif.): Brooks/Cole
- Κ. Πισσαριδης (2015), Η περικαρδίτιδα και η συλλογή υγρού στο περικάρδιο. Διαθέσιμο εδώ
- Μ.Δ. Κολιός, Περικαρδίτιδα. Διαθέσιμο εδώ
