Του Σπύρου Βαλαβάνη,
Ο 9ος αιώνας υπήρξε για το Βυζάντιο μια περίοδος πολλών πολεμικών αναμετρήσεων μεταξύ αυτού και των γειτόνων του (κυρίως των Αράβων και των Βουλγάρων) στην προσπάθειά του να ανακαταλάβει τις περιοχές που έχασε κατά τους «Σκοτεινούς Αιώνες». Στο παρόν άρθρο θα αναλυθεί η εκστρατεία του αυτοκράτορα Θεόφιλου ενάντια στον Αββασίδη χαλίφη Αλ-Μουτασίμ στη Μικρά Ασία, η οποία δυστυχώς για τον ίδιο, παρά τις αρχικές επιτυχίες του, κατέληξε στην άλωση και την καταστροφή της πόλης του Αμορίου, γενέτειρας της οικογένειάς του, από τους Άραβες το καλοκαίρι του 838.
Ο Θεόφιλος ανήλθε στον θρόνο το 829, ύστερα από τον θάνατο του πατέρα του Μιχαήλ Β. Ήταν ο δεύτερος κατά σειρά αυτοκράτορας της λεγόμενης Φρυγικής δυναστείας ή αλλιώς δυναστεία του Αμορίου, από την ομώνυμη πόλη όπου καταγόταν. Το 837 ο Θεόφιλος ξεκινά την εκστρατεία του με έναν στρατό 70.000 ανδρών. Αρχικά κατέλαβε τις πόλεις Μελιτήνη και Αρσαμόσατα στην ανατολική Ανατολία. Ακολούθησε η κατάληψη της Σωζόπετρας (σημ. Doğanşehir), γενέτειρας του Αββασίδη χαλίφη, ο οποίος ύστερα από αυτό το γεγονός ορκίστηκε εκδίκηση και κίνησε μαζί με τα στρατεύματά του προς το Αμόριο και την Άγκυρα. Ο Θεόφιλος ενημερωμένος για τις κινήσεις του Αλ-Μουτασίμ κατευθύνθηκε προς το Δορύλαιον (σημ. Εσκί Σεχίρ), από όπου έστειλε ένα τμήμα του στρατού στο Αμόριο προς ενίσχυση της άμυνας και, ενώ ο ίδιος συνέχισε την πορεία του προς την Άγκυρα. Παράλληλα, έστειλε πρεσβευτές στον Άραβα χαλίφη ζητώντας σύναψη ειρήνης. Ο Αλ-Μουτασίμ όμως αρνήθηκε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με τον αυτοκράτορα και αμέσως διέταξε πορεία προς την Άγκυρα και από εκεί προς το Αμόριο.
Στις 21 Ιουλίου 838 δύο αντίπαλες δυνάμεις συναντήθηκαν στον λόφο Ανζήν, ο οποίος ακόμα και σήμερα παραμένει αταύτιστος. Η έκβαση όμως της μάχης δε κρίθηκε υπέρ των Βυζαντινών, καθώς ο στρατηγός του Αλ-Μουτασίμ, Αλ Αφσίν κατάφερε και νίκησε τον στρατό του Θεόφιλου, ο οποίος υποχώρησε προς το Χιλιοκώμου κοντά στην Αμάσεια, ενώ υπολείμματα του στρατού του έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου διέδωσαν φήμες πως ο αυτοκράτορας πέθανε στη μάχη. Στις 27 Ιουλίου οι Άραβες κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Άγκυρα. Αποκλειστικός στόχο του Αλ-Μουτασίμ ήταν σύμφωνα με τους ιστορικούς η πόλη του Αμορίου, η πόλη καταγωγής του Θεόφιλου.
Η πόλη του Αμορίου ήταν η πρωτεύουσα του βυζαντινού θέματος των Ανατολικών και βρίσκεται στη σημερινή τουρκική επαρχία Αφιόν Καραχισάρ. Ως πόλη καταγωγής της εξ Αμορίου δυναστείας είχε μεγάλη συμβολική αξία για τον Θεόφιλο. Τελικά, στις 12 Αυγούστου 838 ο αραβικός στρατός κατέλαβε την πόλη, ύστερα από σύντομη πολιορκία και ακολούθως προέβη σε μία πρωτοφανή λεηλασία. Την καταστροφή του Αμορίου επιβεβαίωσαν ιστορικά η ανακάλυψη ανθρώπινων καταλοίπων στα ερείπια της αρχαίας πόλης το 2008, κατά τη διάρκεια ανασκαφικής έρευνας.
Τη χρονική στιγμή της σφαγής των κατοίκων από τον στρατό των Αββασίδων μαρτυρούν δύο σκελετοί που εντοπίστηκαν μέσα στο στρώμα καταστροφής της πόλης, οι οποίοι πέθαναν κυνηγημένοι από τους Άραβες. Ο πρώτος ανήκε σε άνδρα 35-45 ετών, ο οποίος βρέθηκε σε πλάγια στάση και φαίνεται πως δέχθηκε αιφνίδιο χτύπημα από ξίφος στην πίσω βάση του κρανίου, ενώ ήταν άοπλος. Ο δεύτερος σκελετός άνηκε σε μία γυναίκα ηλικίας πιθανότατα άνω των 45 ετών, η οποία δέχθηκε πέντε χτυπήματα στο πρόσωπο και κατόπιν έπεσε μπρούμητα στο έδαφος. Ανάμεσα στα θύματα αυτής της λεηλασίας μνημονεύονται 42 Βυζαντινοί αξιωματούχοι, οι οποίοι θανατώθηκαν από τους Άραβες, επειδή αρνήθηκαν να εξισλαμιστούν. Αυτούς τους 42 μάρτυρες η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά ως αγίους.
Παρά το γεγονός ότι ο Αλ-Μουτασίμ βγήκε νικητής από αυτόν τον πόλεμο με τους Βυζαντινούς δε κατόρθωσε να προχωρήσει περαιτέρω την αντεπίθεσή του, καθώς δυναστικές διαμάχες που προέκυψαν στο χαλιφάτο, τον ανάγκασαν να επιστρέψει πίσω στη Βαγδάτη. Εν τέλει, πέθανε το 842 και ο διάδοχος του Αλ-Ουαθίκ σύναψε ειρήνη με τους Βυζαντινούς το 845.
Τέλος, συζήτηση έχει προκαλέσει η αναζήτηση των αιτιών της ήττας του Θεόφιλου από τον Αλ-Μουτασίμ, παρά την αριθμητική υπεροχή του πρώτου. Μία από αυτές είναι σίγουρα η ανεπαρκής ενημέρωση από τους κατασκόπους και τους ανιχνευτές του για την ακριβή κίνηση του αραβικού στρατεύματος. Επιπλέον, φαίνεται πως οι Βυζαντινοί ήρθαν για πρώτη φορά αντιμέτωποι με Τούρκους πολεμιστές, οι οποίοι υπηρετούσαν ως μισθοφόροι των Αββασιδών και μάλιστα ήταν δεινοί τοξοβόλοι σε αντίθεση με τους Βυζαντινούς, οι οποίοι κατά τους Σκοτεινούς Αιώνες είχαν παραμερίσει τη τεχνική της τοξοβολίας. Σίγουρα η άλωση του Αμορίου δεν ήταν μία τόσο τραγική από στρατηγικής άποψης απώλεια για το Βυζάντιο, όσο από συμβολικής άποψης λόγω καταγωγής από εκεί της αυτοκρατορικής οικογένειας. Ο Θεόφιλος πεθαίνει και αυτός το 842 για να τον διαδεχθεί ο γιος του Μιχαήλ Γ΄. Λόγω τόσο της στρατιωτικής του ήττας όσο και της εικονομαχικής πολιτικής που ακολούθησε στα θρησκευτικά ζητήματα, οι κατοπινοί χρονικογράφοι δεν ανέπτυξαν μία ιδιαίτερα θετική άποψη για το πρόσωπό του.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Haldon, John (2004) Οι Πόλεμοι του Βυζαντίου, Μτφ: Νίκος Πρωτονοτάριος, Αθήνα: Εκδόσεις Τουρίκη
- Καρδαράς, Γεώργιος (Μάιος 2014), Βυζάντιο: Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας, Τόμος 5: 717–867 μ.Χ., Αθήνα: ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική
