Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
Την έλεγαν Σοφία… Ένα εξαιρετικό και εύπεπτο ανάγνωσμα που κινείται ανάμεσα στα όρια του ιστορικού μυθιστορήματος και της βιογραφίας, αφού η ιστορία χρονολογικά ανάγεται στην περίοδο της δεκαετίας του 1940, ενώ, ταυτόχρονα, εξετάζει και σκιαγραφεί τη ζωή της ηρωίδας του βιβλίου, της Σοφίας Μάντζιαρη.
Συγγραφέας του βιβλίου είναι η Ευγενία Μάντζιαρη – Ανδρούδη, με καταγωγή από το ιστορικό χωριό Σαραντάπορο, το οποίο υπάγεται στον νομό Λάρισας. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα το εξέδωσε, αρχικά, το 2015, ενώ τον Αύγουστο του 2022 πραγματοποιήθηκε η τρίτη έκδοση του εν λόγω μυθιστορήματος από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη. Η επισήμανση της καταγωγής της συγγραφέως έχει σημασία, καθώς τα γεγονότα που ξετυλίγονται στις σελίδες του βιβλίου της είναι ιδιαιτέρως γνώριμα ως εμπειρίες. Εν ολίγοις, το βιογραφικό αυτό μυθιστόρημα, όπως το χαρακτηρίζει η ίδια, συνιστά έναν φόρο τιμής προς τη μητέρα της, Σοφία Μάντζιαρη και τον πατέρα της, Γιάννη ή Γιάγκο Μάντζιαρη, οι οποίοι αποτελούν και τους πρωταγωνιστικούς ήρωες της ιστορίας.
Ας πάρουμε, όμως, την ιστορία από την αρχή. Η Σοφία μαζί με τον αδερφό της, τον Ντίνο, κατευθύνονταν από την Ανδρούσα της Πελοποννήσου προς το Σαραντάπορο, ώστε να επισκεφθούν τον άλλο τους αδερφό, τον Βασίλη, που εργαζόταν ως δάσκαλος στο τοπικό σχολείο. Η πυκνή και μαγευτική βλάστηση δεν θα αποτελέσει τον μοναδικό μαγνήτη, που θα τραβήξει την προσοχή της νεαρής Σοφίας, αλλά σημαίνουσα θα αποδειχθεί και η συνάντησή της με τον Γιάννη Μάντζιαρη, απόγονο της μεγάλης οικογένειας των Μαντζιαραίων, καθώς και βαρύνουσα προσωπικότητα της περιοχής. Από την πρώτη στιγμή, θα υπάρξει η περιβόητη «σπίθα» ανάμεσά τους και η οποία θα μετουσιωθεί σε συζυγία με τα ιερά δεσμά του γάμου. Οι μέρες θα κυλούν ήρεμα για το ζεύγος, το οποίο θα προσαρμοστεί γρήγορα στη γαμήλια ρουτίνα, θα καλοδεχτεί τις τρεις πρώτες κόρες του με ενθουσιασμό, αλλά και θα έρθει αντιμέτωπο με ορισμένα μακάβρια συμβάντα.
Τα χρόνια περνούν, όμως, πλησιάζει και η 28η Οκτωβρίου του έτους 1940. Ο Μεταξάς αρνείται να συνδράμει τις Δυνάμεις του Άξονα και πλέον λόγω της εμπλοκής του κράτους στις πολεμικές συρράξεις, επιτάσσεται γενική επιστράτευση. Η είδηση αυτή θα συνταράξει τη Σοφία και ο φόβος μήπως δεν ξαναδεί τον άνδρα της, την κυριεύει. Παρ’ όλες τις στρατιωτικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο, τα αντίπαλα στρατεύματα θα αναζωπυρωθούν, λόγω της συνδρομής της Γερμανίας και λίγοι Έλληνες στρατιώτες κατάφεραν και επέζησαν, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Γιάννης. Οι ταλαιπωρίες και τα δεινά του πολέμου, όμως, δεν τελείωσαν ακόμη. Η Ελλάδα, ούσα ηττημένη, ήταν πλέον και κατεκτημένη, με αποτέλεσμα να επικρατεί ένα κλίμα τεταμένου φόβου εξαιτίας αιφνίδιων επιδρομών από Γερμανούς στρατιώτες.
Παράλληλα με την κατάσταση της κατοχής, παρακολουθούμε και την εμφάνιση των κομμουνιστικών ιδεών, ως μέσα χειραγώγησης της κοινής γνώμης, όπως, επίσης, και τη διαμόρφωση των αντάρτικων ομάδων, που περιφέρονταν στα βουνά και εισέβαλαν σε ξένα σπίτια από τα οποία προμηθεύονταν φαγητό και είδη πρώτης ανάγκης. Και σαν να μην έφτανε όλο αυτό, ο Μάντζιαρης, λόγω της περιουσίας του, αποτελούσε στόχο αυτών των ομάδων, με κίνδυνο πολλές φορές την ίδια του τη ζωή.
Ακόμα, πλησίαζε μια σημαδιακή μέρα για το Σαραντάπορο, η ημέρα που θα κηρυσσόταν το χωριό «νεκρά ζώνη», η ημέρα που οι κάτοικοι του χωριού μετατράπηκαν σε περιπλανώμενοι, σε πρόσφυγες που αναζητούσαν ένα καταφύγιο για τις οικογένειές τους, αφού θα ακολουθήσει και η ολοκληρωτική ισοπέδωση του χωριού Σαραντάπορο με την καύση του. Από εδώ και στο εξής, ένα νέο κύμα δυσκολιών και κακουχιών θα σαρώσει τους κατοίκους του χωριού, τη Σοφία με τις τέσσερις πλέον κόρες της, αλλά και τον Γιάννη που προσπαθεί να προστατεύσει την οικογένειά του. Ούτε, όμως, το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν σήμανε το τέλος της μαρτυρικής κατάστασης που βίωναν, αλλά χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια, ώσπου τη δεκαετία του 1950 η Σοφία και ο Γιάννης να χτίσουν εκ θεμελίων τη ζωή τους, με την αγορά ενός σπιτιού στο οποίο θα διάγουν το υπόλοιπο της ζωής τους.
Ο πατέρας της συγγραφέως, ο Γιάννης Μάντζιαρης, προερχόταν από τη σπουδαία και ιστορική οικογένεια των Μαντζιαραίων, οι οποίοι την περίοδο της Επανάστασης ήταν αρματολοί. Αυτό το «μικρόβιο» του πατριωτισμού το κληρονόμησε και ο Γιάννης, καθώς συμμετείχε τόσο στους Βαλκανικούς πολέμους, στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, όσο και στο αλβανικό μέτωπο, αλλά και στις μάχες έναντι των γερμανικών στρατευμάτων. Άνθρωπος με βαθιά πίστη στον Θεό, χωρίς να αγγίζει διόλου τη θρησκοληψία, αλλά υιοθετώντας τη συγχώρεση και την καλοσύνη ως στάση ζωής και ως όπλα απέναντι σε οποιαδήποτε δυσκολία, αντιμετώπιζε τα πάντα στη ζωή του. Η Σοφία Μάντζιαρη, από την άλλη, αποτελούσε μια εντυπωσιακή και αριστοκρατική γυναίκα, ένας εγκάρδιος, εύθυμος και πρόσχαρος χαρακτήρας, αλλά και μια εξαιρετικά δυναμική προσωπικότητα. Λάτρευε τον άντρα της και τις κόρες της, στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, όταν αναγκάστηκαν να διαμείνουν σε καταυλισμούς χωρίς τον Γιάννη, στηρίχθηκε στις δικές της δυνάμεις και κατάφερνε και έσωζε, κυριολεκτικά, από του Χάρου τα δόντια, τον άντρα της με περίσσιο θάρρος και ευφυΐα.
Ο αναγνώστης μεταφέρεται στη σκοτεινή δεκαετία του 1940, στην οποία κατάφεραν και «χώρεσαν» δύο μελανά σημεία της Ιστορίας, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο νέος εθνικός Διχασμός, ο «αδελφοκτόνος» πόλεμος που διαδέχθηκε τον στρατιωτικό πόλεμο. Μάλιστα, η περιοχή της Ελασσόνας έχει πολλούς λόγους να θρηνεί για το έτος 1943, καθώς Γερμανοί στρατιώτες προέβησαν σε λεηλασίες και στην καύση των χωριών Τσαριτσάνη, Δομένικο, Ολυμπιάδα, Σκαμνιά, καθώς, επίσης, και σε μαζικές εκτελέσεις άμαχου πληθυσμού.
Τα ιστορικά γεγονότα, που αναφέρονται στο μυθιστόρημα, τα παρακολουθεί ο εκάστοτε αναγνώστης υπό τη σκοπιά των ηρώων, με τον τρόπο και τη συχνότητα που τα μάθαιναν οι άνθρωποι εκείνη την εποχή, οπότε και δεν αισθάνεται σε κανένα σημείο του βιβλίου πως διαβάζει κάποιο ιστορικό εγχειρίδιο. Οι λεπτομερείς και γεμάτες παραστατικότητα περιγραφές από τις αντιξοότητες και τα ειδεχθή εγκλήματα που βίωσαν οι άνθρωποι της εποχής, αλλά και του αισθήματος του φόβου και του τρόμου για το τι μέλλει γενέσθαι διαπερνούν τον αναγνώστη.
