Της Δήμητρας-Αδελαΐδας Αργυρίου,
Σε προηγούμενό μας άρθρο μιλήσαμε για τη λειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης και για το πώς, μέσω αυτής, καθίσταται δυνατή η προσαρμογή μας στο περιβάλλον, καθώς και η αλληλεπίδρασή μας με αυτό. Λόγω της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, μπορούμε να αναγνωρίζουμε, να καταγράφουμε και να ενσωματώνουμε αισθητηριακά ερεθίσματα σε επίπεδο εγκεφάλου, εκδηλώνοντας, ως αποτέλεσμα, κατάλληλες συμπεριφορές –με την κλασική έννοια του όρου–, αλλά και κινητικές συμπεριφορές. Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση αποτελεί θεμέλιο για τη μάθηση, για την αλληλεπίδρασή μας με το περιβάλλον και για τη συναισθηματική και τη γνωστική μας ανάπτυξη. Με απλά λόγια, είναι βασική, ώστε να μπορούμε να συμμετάσχουμε στην καθημερινότητά μας.
Συχνά και σε ποικίλες περιπτώσεις, η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση δεν μπορεί να διενεργηθεί επιτυχώς, με αποτέλεσμα το άτομο να δυσκολεύεται ή και να περιορίζεται ως προς τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες και έργα, πράγματα, δηλαδή, που επιθυμεί ή που απαιτείται να κάνει. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μιλάμε για διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας.
Σύμφωνα με τη Νέα Νοσολογία για Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας, οι διαταραχές αυτές κατηγοριοποιούνται επιμέρους σε τρεις μικρότερες υποκατηγορίες:
- Διαταραχές Αισθητηριακής Ρύθμισης
- Διαταραχές Αισθητηριακής Διάκρισης
- Διαταραχές Κινητικού Ελέγχου
Έχοντας ως στόχο την πλήρη και έγκυρη ενημέρωση και πληροφόρηση των αναγνωστών μας, το θέμα του παρόντος άρθρου θα αναπτυχθεί σε δύο μέρη, προς αποφυγή παράλειψης σημαντικών στοιχείων. Το Α’ Μέρος, το οποίο και διαβάζετε, θα το αφιερώσουμε στις Διαταραχές Αισθητηριακής Ρύθμισης, ενώ στο Β’ Μέρος θα παρουσιαστούν οι Διαταραχές Αισθητηριακής Διάκρισης και οι Διαταραχές Κινητικού Ελέγχου.
Η Αισθητηριακή Ρύθμιση αναφέρεται στην ικανότητα οργάνωσης αντιδράσεων σε ερεθίσματα που λαμβάνονται από τα αισθητήρια συστήματα και όργανα. Η οργάνωση αυτή λαμβάνει χώρα σε δομές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, διαβαθμισμένα και προσαρμοστικά. Σύμφωνα με τις Ayres, Royeen & Lane και Kandel, ο όρος της Αισθητηριακής Ρύθμισης αναφέρεται σε μία φυσιολογική διαδικασία, αλλά και σε αντιδράσεις συμπεριφοράς, ρυθμίζοντας και οργανώνοντας τις αντιδράσεις μας στα αισθητηριακά ερεθίσματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον, με έναν προσαρμοστικό τρόπο.
Σε επίπεδο νευρολογίας, ρύθμιση είναι η ικανότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος για προσαρμογή και ρύθμιση της συχνότητας και της έντασης των εισερχόμενων αισθητηριακών ερεθισμάτων που προέρχονται είτε από το σώμα μας είτε από το περιβάλλον. Παράλληλα, ρυθμίζεται και το επίπεδο διέγερσης ενός ατόμου. Στην ευρύτερη κατηγορία των Διαταραχών Αισθητηριακής Ρύθμισης υπάγονται:
- η αυξημένη αισθητηριακή εγγραφή ή υπερ-ευαισθησία
- η ελαττωμένη αισθητηριακή εγγραφή ή υπο-ευαισθησία
- η αισθητηριακή αναζήτηση
Τα παραπάνω αφορούν όλες τις αισθήσεις και τα αισθητηριακά ερεθίσματα. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει απτική υπερ-ευαισθησία ή οπτική ή ακουστική κ.λπ., αντιστοίχως και για την υπο-ευαισθησία και την αισθητηριακή αναζήτηση.
Πώς εκδηλώνεται η αυξημένη αισθητηριακή εγγραφή ή υπερ-ευαισθησία; Στα άτομα με αυξημένη αισθητηριακή εγγραφή ή υπερ-ευαισθησία πραγματοποιείται γρήγορη και έντονη απάντηση σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Τα άτομα τείνουν να διασπώνται, ενώ μπορεί να είναι υπερκινητικά ή και παρορμητικά, και αυτό, διότι ο οργανισμός διεγείρεται περισσότερο από όσο χρειάζεται για να δράσει, με αποτέλεσμα να έχει περίσσια ενέργειας, την οποία και πρέπει να διοχετεύσει. Λόγω υπερ-διέγερσης, τα άτομα αντιμετωπίζουν δυσκολίες ως προς την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων ή δυσκολεύονται ακόμα και να τις ξεκινήσουν.
Από την άλλη, άτομα με υπερ-ευαισθησία μπορεί να είναι πολύ επιφυλακτικά και να αποφεύγουν την έκθεση ή την επαφή τους με κάποιο ερέθισμα, παραδείγματος χάρη κάποιο απτικό, αποφεύγοντας, έτσι, συγκεκριμένες υφές, ή ακουστικά να δυσφορούν, όταν ακούν συγκεκριμένους ήχους. Ως αποτέλεσμα της έκθεσης σε ανάλογα ερεθίσματα, συχνά δημιουργείται έντονο στρες, δυσφορία, έντονα συναισθηματικά ξεσπάσματα, ενώ ενεργοποιούνται και αντιδράσεις του οργανισμού, όπως εφίδρωση, αύξηση καρδιακών παλμών και ρηχή αναπνοή. Για αυτό και πολλές φορές χρησιμοποιείται ο όρος αμυντικότητα (απτική αμυντικότητα, οπτική αμυντικότητα κ.λπ.). Γίνεται εύκολα κατανοητό, λοιπόν, πως λόγω αυτής της τάσης για αποφυγή συγκεκριμένων ερεθισμάτων, ένας άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί σε σημαντικό περιορισμό δραστηριοτήτων κατά τις οποίες μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με τα εν λόγω αισθητηριακά ερεθίσματα.
Στην περίπτωση της ελαττωμένης αισθητηριακής εγγραφής ή υπο-ευαισθησίας, παρατηρούνται χαμηλά επίπεδα ενέργειας και εγρήγορσης, βραδύτητα στις αντιδράσεις, παθητικότητα ή και απορρόφηση του ατόμου, επίπεδη ή αργή πρόσληψη, χαμηλή κινητοποίηση και πιθανώς ενδιαφέρον. Τα άτομα με αισθητηριακή υπο-ευαισθησία χρειάζεται να εκτεθούν σε εντονότερα ερεθίσματα ή και σε συνδυασμό ερεθισμάτων, λαμβάνοντας υπόψιν την πολύ-αισθητηριακή λειτουργία του εγκεφάλου, ώστε να μπορέσουν να τα εγγράψουν, έπειτα να τα επεξεργαστούν, να τα οργανώσουν και να εκδηλώσουν συναισθηματικές ή κινητικές απαντήσεις σε αυτά. Ως αποτέλεσμα, η αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον είναι μειωμένη. Αυτό, διότι, λόγω της χαμηλής καταγραφής, δεν προετοιμάζεται το σώμα για δράση.
Κατά την αισθητηριακή αναζήτηση υπάρχει αναζήτηση υπερβολικής ποσότητας αισθητηριακών ερεθισμάτων, είτε από το περιβάλλον είτε από το ίδιο το σώμα. Κατά τη λήψη αυτών των ερεθισμάτων, τα άτομα οδηγούνται σε αποδιοργάνωση, ενώ αποζητούν έντονες δραστηριότητες, όπως στριφογυρίσματα ή πτώσεις. Συχνή είναι και ακατάπαυστη ομιλία. Οι συμπεριφορές αυτών των ατόμων μπορούν να χαρακτηριστούν ως εκρηκτικές, τα ίδια αναζητούν ρίσκα και εμπλέκονται σε δραστηριότητες που μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνες για τη σωματική τους ακεραιότητα, ενώ παρατηρούνται και δυσκολίες κοινωνικοποίησης και προσαρμοστικότητας, π.χ. διακόπτουν επανειλημμένα συζητήσεις και αποζητούν την προσοχή.
Οι άνθρωποι με διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης, ιδιαιτέρως κατά την παιδική ηλικία, μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά από θεραπευτικές συνεδρίες εργοθεραπείας και ειδικότερα από την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση. Ο εργοθεραπευτής, αξιολογώντας το αισθητηριακό προφίλ του θεραπευόμενου και δημιουργώντας εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης, θα επιτύχει μέσω της μεθόδου της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, της ελεγχόμενης, δηλαδή, έκθεσης του θεραπευόμενου σε ερεθίσματα, να ρυθμίσει ή και να αναχαιτίσει τις δυσκολίες που παρουσιάζουν τα άτομα με διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης, λόγω της δημιουργίας νέων νευρικών συνάψεων στον εγκέφαλο. Έτσι, οι θεραπευόμενοι, σταδιακά, θα μπορούν ολοένα και περισσότερο να εκδηλώνουν προσαρμοστικότερες συμπεριφορές και κινητικές δράσεις και, σε συνδυασμό με την τόνωση του αισθήματος αυτοπεποίθησης για τις ικανότητες και τις δεξιότητές τους, θα μπορούν να εμπλέκονται σε περισσότερα έργα και δραστηριότητες της καθημερινότητας, προάγοντας τη φυσική, αλλά και την ψυχική τους υγεία και, κατ’ επέκταση, την ποιότητα της ζωής τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sensory Processing Issues Explained, Child Mind Institute. Διαθέσιμο εδώ
- Understanding Sensory Processing Disorder, STAR Institute. Διαθέσιμο εδώ
- Μυλωνάδης Δ., Sensory Integration Paediatrics Module 1, Λονδίνο, 2022
- Μυλωνάδης Δ., Sensory Integration Paediatrics Module 2, Λονδίνο, 2022
- Αισθητηριακά Προφίλ Των Παιδιών Με Δυσκολίες Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, proseggisi.gr. Διαθέσιμο εδώ
