Του Παντελή Κοτζάμπαση,
Ο Θεόδωρος Πάγκαλος με στρατιωτικό κίνημα στις 25 Ιουνίου 1925 κατέλαβε την εξουσία της χώρας και στις 29 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους υπέγραψε το νέο Σύνταγμα της χώρας, διαλύοντας τη Δ΄ Συντακτική Συνέλευση των Ελλήνων, χωρίς να προκηρύξει άμεσα εκλογές. Οι ενέργειες αυτές μαζί με τις κακές επιλογές στην εξωτερική πολιτική (Ελληνοβουλγαρικός πόλεμος 1925, αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης, συμφωνίες με Γιουγκοσλαβία) έφεραν τις αντιδράσεις των Γεωργίου Καφαντάρη, Αλέξανδρου Παπαναστασίου και Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Παράλληλα, πολλοί δημοκρατικοί αξιωματικοί, μεταξύ αυτών και πρώην συνεργάτες του, που είχαν πάρει μέρος στο κίνημα της 25ης Ιουνίου 1925, όπως ήταν οι Ευριπίδης Μπακιρτζής και Βελισσάριος Καρακούφας, είχαν δυσαρεστηθεί από τις επαφές που είχε ο Πάγκαλος με αντιβενιζελικούς, καθώς φοβόντουσαν μια πιθανή επαναφορά των απότακτων του 1923. Έτσι, οι βενιζελικοί πολιτικοί μαζί με τους δημοκρατικούς αξιωματικούς προσπαθούσαν να σχεδιάσουν κίνημα, το οποίο θα ανατρέψει την δικτατορία του Πάγκαλου.
Οι Θεόδωρος Μανέττας και Αχιλλέας Πρωτοσσύγγελος άρχισαν τις συνεννοήσεις με αξιωματικούς, ώστε να οργανώσουν το κίνημα. Πολύ γρήγορα μυήθηκαν σε αυτό ο διοικητής του Γ΄ Δημοκρατικού Τάγματος Θεσσαλονίκης, αντισυνταγματάρχης Βελισσάριος Καρακούφας, και ο αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού, Ευριπίδης Μπακιρτζής. Το αρχικό σχέδιο του κινήματος προέβλεπε την ταυτόχρονη εξέγερση των φρουρών Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Καβάλας, Λαρίσης, δηλαδή και των τεσσάρων Σωμάτων Στρατού. Ο κύριος ρόλος θα άνηκε στη φρουρά Αθηνών. Όμως, διαπιστώθηκε ότι η φρουρά θα ήταν δύσκολο να μυηθεί στο κίνημα, καθώς απαρτιζόταν από παγκαλικούς αξιωματικούς. Τότε, το σχέδιο άλλαξε και αποφασίστηκε το κίνημα να εκδηλωθεί στη Θεσσαλονίκη. Όταν θα επικρατούσε, οι κινηματίες θα επιβιβάζονταν σε τρένο και αφού ενώνονταν με τις δυνάμεις της Λάρισας, θα κατευθύνονταν προς την Αθήνα, όπου θα απαιτούσαν από την κυβέρνηση να παραιτηθεί. Τέλος, υπάρχουν πληροφορίες ότι για την προπαρασκευή του κινήματος βοήθησε και ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο οποίος βρισκόταν στη Γιουγκοσλαβία.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Μπακιρτζής είχε έρθει σε συνεννόηση με τους κομμουνιστές, ώστε να μυηθούν κι αυτοί στο κίνημα. Το σχέδιο προέβλεπε την ενίσχυση του κινήματος από όλους τους «μάχιμους εργάτες», οι οποίοι θα εξοπλίζονταν από τις αποθήκες επιστρατεύσεως. Επιπλέον, στην Αθήνα θα προκηρυσσόταν γενική απεργία από το Κ.Κ.Ε., με σκοπό την παρακώλυση των συγκοινωνιών. Σε περίπτωση που το κίνημα δεν επικρατούσε, οι «μάχιμοι εργάτες» θα ενίσχυαν τον στρατό. Οι συνωμότες έδιναν σαν αντάλλαγμα στο Κ.Κ.Ε. την ανάληψη τριών υπουργείων (Εθνικής Παιδείας, Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας), σε περίπτωση που επικρατήσει το κίνημα και σχηματιστεί αριστερίζουσα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Σοφιανόπουλο. Το σχέδιο αυτό δεν είχε κάποιο αποτέλεσμα, καθώς δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών, διότι το Κ.Κ.Ε. παρόλο που δέχτηκε να συμμετάσχει στο κίνημα, απέρριψε τη συμμετοχή του σε μελλοντική κυβέρνηση υπό τον Σοφιανόπουλο.
Όμως, οι Παγκαλικοί αξιωματικοί είχαν από μήνες πληροφορίες για τη συνωμοσία που προπαρασκεύαζαν οι κινηματίες και ο Πάγκαλος διέταξε την παρακολούθηση των Καρακούφα και Μπακιρτζή. Παράλληλα, οι Μανέττας ο οποίος κατευθυνόταν στη Βέροια, και Πρωτοσσύγγελος ανακλήθηκαν πίσω στην Αθήνα, ενώ ο Πάγκαλος είχε στείλει προσωπικό μήνυμα στον Καρακούφα να παραδώσει τη διοίκηση του Γ΄ Δημοκρατικού Τάγματος και να εμφανιστεί ενώπιόν του, αλλά ο τελευταίος είχε προφασιστεί ασθένεια, ώστε να γλιτώσει τη σύλληψη.
Τα σχέδια άλλαξαν και το κίνημα ξέσπασε τη νύχτα της 9ης Απριλίου. Οι κινηματίες κατέλαβαν την περιοχή Ντεπώ, όπου βρισκόταν ο πύργος Αλλατίνι. Από εκεί ο Καρακούφας εξέπεμψε μηνύματα μέσω ασυρμάτου προς τις άλλες μυημένες μονάδες στην Αθήνα και στη Λάρισα για να εξεγερθούν. Όμως, καμία από τις υπόλοιπες μονάδες δεν εξεγέρθηκαν, με αποτέλεσμα να μείνουν μόνοι τους οι Καρακούφας και Μπακιρτζής. Έτσι, πολύ γρήγορα οι κινηματίες περικυκλώθηκαν από τις παγκαλικές δυνάμεις, υπό τη διοίκηση του Ζαφειρίου και άρχισαν τα πρώτα επεισόδια μεταξύ των δύο πλευρών, όπου οι εξεγερμένοι τραυμάτισαν έναν στρατιώτη και αιχμαλώτισαν είκοσι. Μέσα σε λίγο χρόνο οι δυνάμεις των κινηματιών είχαν κυκλωθεί από υπέρτερες δυνάμεις κυβερνητικών και ο Ζαφειρίου τους καλούσε να παραδοθούν αμέσως.
Όταν τα νέα του κινήματος της Θεσσαλονίκης έφτασαν στην Αθήνα, ο Πάγκαλος μετέβη στο Υπουργείο Στρατιωτικών, όπου συσκέφτηκε με ανώτερους αξιωματικούς, όπως τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Πτολεμαίο Σαρηγιάννη, τον διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού, στρατηγό Χαράλαμπο Τσερούλη και τον διοικητή της ΙΙ Μεραρχίας, στρατηγό Χαράλαμπο Λούφα. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε να σταλθούν ενισχύσεις στη Θεσσαλονίκη. Διατάχθηκαν να καταρτισθούν εκτάκτως σιδηροδρομικοί συρμοί για Θεσσαλονίκη και να ετοιμαστεί ένα τάγμα Δημοκρατικού Τάγματος υπό τη διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Ναπολέοντος Ζέρβα. Το τάγμα παρέλασε μπροστά από τον Πάγκαλο, ζητωκραυγάζοντας υπέρ αυτού. Επιπλέον, ειδοποιήθηκε ο στόλαρχος πλοίαρχος Ανδρέας Κολιαλέξης και διατάχθηκε να αποπλεύσει με τη μοίρα των αντιτορπιλικών για Θεσσαλονίκη και σε περίπτωση που οι στασιαστές αρνηθούν να παραδοθούν, τα πολεμικά πλοία να βομβαρδίσουν τις θέσεις τους. Τέλος, ο Πάγκαλος διέταξε να ετοιμαστεί η ΙΙ Μεραρχία υπό τον Λούφα και επικοινώνησε με τους διοικητές των Μεραρχιών Δράμας υπό τον υποστράτηγο Παπαϊωάννου και Σερρών υπό τον Κοιμήση, ώστε να είναι σε ετοιμότητα σε περίπτωση που χρειαστεί να αναχωρήσουν για Θεσσαλονίκη.
Όμως, η επέμβαση εξ Αθηνών δεν ήταν απαραίτητη για την καταστολή του κινήματος. Οι στασιαστές αντιλήφθηκαν ότι ήταν απομονωμένοι και προσπάθησαν να κερδίσουν χρόνο, θέτοντας σαν όρους για την παράδοσή τους την παραίτηση της κυβέρνησης Πάγκαλου, την επαναφορά του Παύλου Κουντουριώτη στην Προεδρία της Δημοκρατίας, τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης που θα διεξήγαγε ελεύθερες εκλογές, την επαναφορά της ελευθεροτυπίας, την επιστροφή των πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών από την εξορία. Ο Ζαφειρίου απέρριψε αυτά τα αιτήματα και απαίτησε την άνευ όρων παράδοση των στασιαστών. Σε μια τελευταία πράξη, οι στασιαστές ζήτησαν εκ νέου μόνο την αλλαγή του Ζαφειρίου, δηλώντας ότι το κίνημα δεν στρεφόταν κατά του Πάγκαλου. Τελικά, οι κινηματίες παραδόθηκαν και συνελήφθησαν.
Μετά την καταστολή του κινήματος στη Θεσσαλονίκη, οι κατηγορούμενοι μεταφέρθηκαν στην Αθήνα με το αντιτορπιλικό «Λέων», όπου παραπέμφθηκαν σε δίκη. Η δίκη που ακολούθησε ήταν σύντομη και παρόλο που ο πρόεδρος του στρατοδικείου, Χαράλαμπος Τσερούλης, καταδίκασε τους κινηματίες σε θανατική ποινή, ο Πάγκαλος την ανέστειλε, καθώς είχε αποφασίσει να μην τιμωρήσει σκληρά τους αξιωματικούς που είχαν μυηθεί στο κίνημα. Η στάση του Πάγκαλου οφείλεται, αφενός, στο συλλαλητήριο στην πλατεία Ομονοίας που είχαν οργανώσει οι υποστηρικτές του, οι οποίοι αποδοκίμαζαν το κίνημα, αλλά ζητούσαν να μην γίνουν εκτελέσεις, και, αφετέρου, στην επερχόμενη επίσκεψη του γενικού γραμματέα της Κοινωνίας των Εθνών, Eric Drummond. Στις 4 Μαΐου όλοι όσοι είχαν συλληφθεί για το κίνημα και κρατούνταν ακόμη απελευθερώθηκαν με απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας, Θεόδωρου Πάγκαλου.
Το κίνημα των Μπακιρτζή και Καρακούφα παρόλο που κράτησε έξι ώρες λόγω της πρόχειρης οργάνωσής του, αποτέλεσε τη πρώτη συνωμοσία κατά της δικτατορίας του Πάγκαλου και αποτέλεσε το προμήνυμα για την ανατροπή του δικτάτορα, η οποία πραγματοποιήθηκε με το κίνημα του Γεώργιου Κονδύλη και των Δημοκρατικών Ταγμάτων στις 22 Αυγούστου 1926.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εφημερίδες: Εμπρός, Μακεδονία, Πρωία, Σκριπ, Νέα Ημέρα
- Δασκαρόλης, Ιωάννης (2019), Δημοκρατικά Τάγματα – οι πραιτωριανοί της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
- Δαφνής, Γρηγόριος (1997), Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος
-
Σπυριδόπουλος, Αριστοτέλης (2019), Ευριπίδης Μπακιρτζής – ο αινιγματικός στρατηγός, Σέρρες: Εκδόσεις Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ)
