Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Η κορύφωση του μεγαλύτερου κυβερνητικού αδιεξόδου, μετά την αμερικανική εισβολή, σηματοδοτείται από την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης στο Ιράκ για πάνω από 290 μέρες, ύστερα από τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2021. Οι τελευταίες προκηρύχθηκαν έπειτα από την παραίτηση του Πρωθυπουργού Mustafa al Kadhimi, μετά από διετείς μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εναντίον της συστημικής διαφθοράς και της ανεργίας. Στο πλαίσιο αυτό, η πόλωση και η καχυποψία μεταξύ των διαφορετικών θρησκευτικών, πολιτικών και φυλετικών ομάδων έχει οδηγήσει την σεχταριστική βία στο απόγειό της, με διαδηλωτές να καταλαμβάνουν το Κοινοβούλιο νωρίτερα μέσα στο καλοκαίρι. Ωστόσο, η πρόσφατη απόσυρση του κορυφαίου πολιτικού, κληρικού (και επίδοξου πρωθυπουργού) Moqtada Al-Sadr, εξώθησε την κατάσταση στο απόγειο του διχασμού. Προσωπικοί του οπαδοί εισέβαλαν στο Προεδρικό Μέγαρο και αντίπαλες ένοπλες ομάδες συγκρούστηκαν τόσο μεταξύ τους όσο και με τις υπηρεσίες ασφαλείας επί δυο ημέρες, οδηγώντας σε 15 θανάτους και 350 τραυματισμούς.
Ο φαύλος αυτός κύκλος, βέβαια, δεν είναι άγνωστος στο πολιτικό σύστημα της χώρας, ενώ πολλοί αναλυτές θέτουν το ερώτημα του κατά πόσο οριστική είναι η τελική παραίτηση του σιίτη ηγέτη. Η κατανόηση αυτής της οξείας κρίσης και αυτού του κρίσιμου ερωτήματος είναι αδύνατη χωρίς την αναδρομή στις διαιρετικές τομές και τις διαμάχες μεταξύ της αριθμητικά κυρίαρχης ομάδας των σιιτών στο Ιράκ (οι οποίες προσφέρονται ως διαπραγματευτικό όπλο στον ανταγωνισμό για τον έλεγχο της εξουσίας). Ποιος είναι, λοιπόν, και τί αντιπροσωπεύει ο «παραιτηθείς» (;) Moqtada Al-Sadr;
Εν μιά νυκτί, δεκάδες χιλιάδες οπαδοί του Sadr κατέβηκαν μαζικά στην πράσινη ζώνη της Βαγδάτης, ζητώντας νέες εκλογές για την επίλυση του μετεκλογικού αδιεξόδου κατόπιν προτροπής του ηγέτη τους. Μόνος επιζών από την οικογένεια του κορυφαίου πολιτικού Ayatollah Muhammad Baqir al-Sadr, ο οποίος διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην πολιτική και θρησκευτική συσπείρωση του σιιτικού ισλάμ στο Ιράκ και ιδίως τον αστεακό πληθυσμό, που επωμίστηκε τις συνέπειες των διεθνών κυρώσεων και του πρώτου πολέμου του κόλπου, ο Muqtada al-Sadr είδε τον πατέρα και τα αδέρφια του να δολοφονούνται από το καθεστώς Sadam Hussein.
Μετά την ανατροπή του καθεστώτος και την επιστροφή των εξόριστων πολιτικών φατριών (αρχή του προβλήματος της διαφθοράς υπό μορφή διαρροής ξένων κονδυλίων για ανθρωπιστική βοήθεια σε προσωπικούς λογαριασμούς σε βρετανικές τράπεζες), ο Sadr λόγω της καταγωγής του αποτέλεσε μια de facto κοινωνικά νομιμοποιημένη πηγή για τον έλεγχο της σιιτικής κοινότητας. Διαφοροποιήθηκε από τον δάσκαλό του και κορυφαία ενωτική, πνευματική και κατευναστική φυσιογνωμία του ισλαμικού κόσμου Ayatollah Ali al-Sistani, ο οποίος αποτελεί την πιο εμβληματική φυσιογνωμία του σιιτικού κόσμου. Με τη δική του προσωπική εντολή κινητοποιήθηκαν 500.000 πολίτες εναντίον του ISIS, συγκροτώντας τα People’s Mobilization Forces που αυτή τη στιγμή δήλωσαν, ότι θα υπερασπιστούν την υπάρχουσα πολιτική τάξη σε περίπτωση «σαδριστικής» εξέγερσης. Η διαφοροποίηση αυτή έγινε λόγω της ενσωμάτωσης των ιδεών του αραβικού εθνικισμού στις πολιτικές του.
Η ρητορική του είναι τόσο αντιαμερικανική όσο και αντι-ιρανική και οι συμμαχίες που έχει συνάψει μπορούν να χαρακτηριστούν «ετερόδοξες». Παράλληλα, στόχος του είναι η καθολική επικράτηση στην σιιτική κοινότητα της χώρας ενώ επικρίνεται έντονα για τον λαϊκισμό του. Βασικός του πολιτικός αντίπαλος ο επί χρόνια σιίτης Πρωθυπουργός Nouri al-Maliki με πολλούς προσωπικούς υποστηριχτές εντός του κρατικού μηχανισμού, εντασσόμενος στον πιο φιλικό προς το Ιράν κομματικό συνασπισμό. Η διαμάχη αυτή για την εδραίωση κεντρικής επιρροής επί των σιιτών του Ιράκ (την ενότητα των οποίων προσπαθεί να εξασφαλίσει το Ιράν λόγω της παρουσίας σουνιτών στο νότιο Ιράκ), κατέχει κεντρική θέση στην κατανόηση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν την περασμένη Δευτέρα.
Την κοινωνική βάση του Σαδριστικού κινήματος (άρα τον κοινωνικό τύπο των διαδηλωτών που κατέλαβαν το Κοινοβούλιο), αποτελούν κυρίως τα φτωχοποιημένα λαϊκά στρώματα των πόλεων. Σύμφωνα με έρευνα συνεντεύξεων βάθους, που πραγματοποιήθηκε σε 1000 συμμετέχοντες, φαίνεται το 77% του δείγματος να μην εμπιστεύεται το κοινοβούλιο ή την κυβέρνηση (τους «διεφθαρμένους» πολιτικούς θεσμούς εν γένει), γεγονός που οδηγεί στην εμπιστοσύνη και την κοινωνική νομιμοποίηση της θρησκευτικής ηγεσίας έναντι των πολιτικών κομμάτων. Συνεπώς, το 76% του δείγματος δηλώνει, ότι θα έπρεπε το δίκαιο να συμμορφώνεται με το θρησκευτικό νόμο και η κυβέρνηση να «άρχει» σύμφωνα με αυτόν (υπενθυμίζεται ότι ο Sadr είναι σημαντικό θρησκευτικό πρόσωπο και γιος επίσης σημαντικού πολιτικού και θρησκευτικού προσώπου).
Η εμπιστοσύνη στον εν λόγω, λοιπόν, πρόκειται για μια ταυτοτική επιλογή (μείξη παραδοσιακής νομιμοποίησης, με εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του χαρισματικού ηγέτη) και η απόρριψη της κοσμικής πολιτικής, οδήγησε σε πρωτοφανές ποσοστό αποχής (συμμετοχή μικρότερη του 50%) με τους Σαδριστές, μεταξύ άλλων, να «μποϊκοτάρουν» την διαδικασία. Ως εκ τούτου, αν και ο Muqtada al-Sadr, ο οποίος χρησιμοποιεί το σεχταριστικό σύστημα οργάνωσης σε συνεργασία με τμήματα της σουνιτικής και της διχασμένης κουρδικής ελίτ για να αναπαράγει τα κοινωνικά του προνόμια- κατέλαβε τον μεγαλύτερο αριθμό εδρών στο Κοινοβούλιο, εντούτοις δεν διαθέτει την απαιτούμενη δυναμική ώστε να μεταβάλλει το συναινετικό σε πλειοψηφικό συγκεντρωτικό μοντέλο, εξαιρώντας τους αντιπάλους του από την κατανομή της εξουσίας. Καθ’ ότι, όμως, ο στόχος του σχηματισμού κυβέρνησης χωρίς τον Al-Maliki είναι μη ρεαλιστικός, ο Muqtada al-Sadr και οι βουλευτές του παραιτήθηκαν από το κοινοβούλιο, δίνοντας στον Maliki πιθανότητες να σχηματίσει κυβέρνηση. Ταυτόχρονα, προκάλεσαν το πρώτο κύμα διαδηλώσεων και κατάληψης κυβερνητικών κτιρίων στην πράσινη ζώνη της Βαγδάτης (αν και δεν αρκεί η αποδοχή των παραιτήσεων από τον Πρόεδρο της Βουλής, χρειάζεται και η έγκρισή τους από την απόλυτη πλειοψηφία της Ολομέλειας, πράγμα το οποίο ακόμα δεν έχει συμβεί…).
Οι πολιτικοί του αντίπαλοι εντός του σιιτικού κινήματος προσδοκούν ότι μια ενδεχόμενη κυβέρνησή τους θα απολάμβανε της εμπιστοσύνης των ΗΠΑ, παρά την υποστήριξη που λαμβάνουν από το Ιράν για την συγκρότηση ενός ενιαίου σιιτικού μετώπου. Αυτό συμβαίνει λόγω της ενεργειακής κρίσης και του ενδεχομένου ιδιωτικοποίησης της παραγωγής ενέργειας με παράλληλη κατακόρυφη άνοδο των εξαγωγών πετρελαίου, ώστε να αντισταθμιστούν για την Δύση οι συνέπειες του ρωσοουκρανικού πολέμου. Παράλληλα, το Ιράν επιδιώκει την ενότητα των δυο παρακλαδιών του σιιτικού κόσμου, ενώ ο Sistani, ο οποίος αν και ιρανικής καταγωγής έχει επικρίνει το Ιράν για τις επιλογές του, δεν έχει λάβει θέση επί του ζητήματος. Κάτι τέτοιο, δεν αναμένεται να το πράξει, καθώς το έχει κάνει μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις στο παρελθόν για την αποτροπή μιας γενοκτονίας και την συγκρότηση οργανωμένης αντίστασης εναντίον του ISIS.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Sadr ανακοίνωσε την οριστική του απόσυρση από την πολιτική, καλώντας τους οπαδούς του σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εναντίον της διαφθοράς και μετατρέποντας τους δρόμους της Βαγδάτης και της Βασόρας σε εμπόλεμες ζώνες. Μετά από δυο ημέρες τους κάλεσε να υποχωρήσουν, υποστηρίζοντας πως θεωρούσε ότι η κατάσταση θα παρέμενε ειρηνική. Στην πραγματικότητα, όμως, η απόσυρσή του ήταν μια κίνηση για να συσπειρώσει το ακροατήριό του, καθώς άλλες σιιτικές ομάδες πλέον κινητοποιούνται με ιδεολογικούς όρους, ενώ το 50% των σαδριστών αντιμετωπίζει θετικά τις διαδηλώσεις της περιόδου 2019-2021. Έτσι, στέλνει μήνυμα ότι στρέφεται στην θρησκευτική ηγεσία και ενοχοποιεί τους «διεφθαρμένους» αντιπάλους του.
Ο στόχος του, ωστόσο, παραμένει ο ίδιος: η διενέργεια νέων εκλογών με μαζική προσέλευση των οπαδών του που θα τον καταστήσει κυρίαρχο του πολιτικού παιχνιδιού. Συνεπώς, οι εικόνες χάους που σημειώθηκαν τις προηγούμενες ημέρες ήταν μια κίνηση επίδειξης ισχύος που επανεπιβεβαιώνει την επιρροή του τόσο σε αυτούς που την θεοποιούν, όσο και σε αυτούς που την εχθρεύονται. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ρευστή, οι σιιτικές πολιτικές απρόβλεπτες, οι εμπλεκόμενοι (εσωτερικοί και εξωτερικοί) πολλοί. Το αν θα δράσει παρασκηνιακά (ή και κινηματικά) ο Sadr, αν θα σχηματιστεί κυβέρνηση, αν θα γίνουν εκλογές ή αν θα σημειωθούν ξανά συγκρούσεις ανάμεσα σε διαδηλωτές, αστυνομία και αντιτιθέμενους παραστρατιωτικούς υποστηρικτές, είναι ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν. Το μέλλον είναι σκιώδες και η πολιτική κρίση μακρόσυρτη για αυτή την πολύπαθη χώρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- Understanding Iraq’s Muqtada al-Sadr: Inside Baghdad’s Sadr City, Chatham House, διαθέσιμο εδώ
- Iraq in 2022: Forming a government, House of Commons Library-UK Parliament, διαθέσιμο εδώ
- What’s Behind Moqtada al-Sadr’s Bid to Shake up Iraq’s Politics?, US Institute of Peace, διαθέσιμο εδώ
- The Sadr-Sistani Relationship, The JamesTown Foundation, διαθέσιμο εδώ
- What’s behind the storming of Iraq’s parliament?, pbs.org, διαθέσιμο εδώ
- Irak : quinze manifestants tués par balle à Bagdad après l’annonce du « retrait définitif » de la politique de Moqtada Al-Sadr, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
- En Irak, une bataille pour le contrôle de l’Etat, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
- En Irak, le conflit entre organisations chiites tourne à l’avantage de Moqtada Al-Sadr, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
