Του Χρήστου Μπουραζάνη,
Το τάγμα των Ναϊτών ιπποτών αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά-στρατιωτικά τάγματα του όψιμου μεσαίωνα και συγκεκριμένα την ταραγμένη περίοδο των σταυροφοριών, όπου χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία τις περισσότερες φορές, όντας εκ των εκλεκτότερων στρατιωτών της εποχής τους. Παρά τον ρόλο τους ως στρατιωτικοί-μοναχοί όμως δεν περιορίστηκαν μόνο σε αυτά τα καθήκοντα, καθώς το αποτύπωμά τους στην τότε οικονομία άφησε ένα σημαντικό στίγμα στην μελλοντική ανάπτυξη των οικονομικών συστημάτων. Έμπειροι και έμπιστοι και σε αυτόν τον τομέα, ο εκάστοτε πάπας, βασιλείς αλλά και ευγενείς χρησιμοποίησαν τις ικανότητές τους αρκετές φορές.
Η ανάμειξή τους στο εμπόριο δεν φαίνεται διόλου παράξενη. Η παρουσία τους ήταν ιδιαίτερα ισχυρή στα λιμάνια των λατινικών κρατιδίων εκ των οποίων η Καισάρεια, η Σιδώνα, η Τύρος, η Βύβλος ή Gibalet (σύγχρονο Jubail), η Τρίπολη (στο Βόρειο Λίβανο), η Αντιόχεια και το πιο σημαντικό, το λιμάνι της Άκρας στην Ιερουσαλήμ, που αποτέλεσε το προπύργιό τους μέχρι την κατάλυσή της από τους Μαμελούκους το 1291. Έπαιρναν μέρος στις εισαγωγές και στις εξαγωγές αλόγων, σιδήρου, σιτηρών αλλά και σκλάβων, πολλοί από τους οποίους προορίζονταν ως εργατικό δυναμικό για την οικοδόμηση των οίκων των Ναϊτών, συνεργαζόμενοι αρχικά με εμπορικούς αντιπροσώπους, αλλά αργότερα κατά τον 13ο αιώνα κατασκεύασαν τον δικό τους εμπορικό στόλο. Στα εμπορικά αυτά δίκτυα που δημιούργησαν μετέφεραν επίσης εμπόρους και προσκυνητές από την Ευρώπη προς την Ανατολή ιδίως στους ιερούς τόπους, γεγονός που δημιούργησε από τα πρώτα χρόνια ένα είδος τραπεζικού συστήματος θα λέγαμε σήμερα, που εξυπηρετούσε κυρίως ανάγκες ασφαλείας.
Οι προσκυνητές που ήθελαν να ταξιδέψουν μεγάλες αποστάσεις για αρκετό χρονικό διάστημα δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους χρήματα ή πολύτιμα αντικείμενα, εξαιτίας των κινδύνων που επιφύλασσαν οι μακρές οδοί. Έτσι τους δινόταν η δυνατότητα να καταθέσουν μια διαθήκη με τα χρηματικά τους κτήματα και παρελάμβαναν ένα είδος επιταγής, το οποίο θα έδιναν στον εκάστοτε ναό του προορισμού τους, ώστε να τους δοθούν εκεί τα υπάρχοντά τους. Αυτού του είδους το πιστωτικό σύστημα δεν προοριζόταν μόνο για ατομικές συναλλαγές, αλλά το ίδιο ίσχυε και για κρατικές συναλλαγές. Στα αρχεία που κρατούσαν αναφερόταν το είδος της συναλλαγής, η ποσότητα, η ημερομηνία, ο αποστολέας, ο αδερφός εν υπηρεσία της περιοχής αποστολής και της περιοχής παραλαβής.
Εντός των υπηρεσιών αυτών περιλαμβανόταν και ο δανεισμός έναντι αποπληρωμής σε συγκεκριμένο χρονικό όριο ή κάποιου ενέχυρου, που πολλές φορές προσέφεραν σε αντάλλαγμα την προσάρτηση της περιουσίας τους στον ναό, έπειτα από τον θάνατό τους, η διαχείριση χρεών εκ μέρος τρίτων ακόμα και η περισυλλογή φόρων. Εδώ φαίνεται και ο οικονομικός ρόλος του τάγματος στις σταυροφορίες πέραν των πολεμικών επιχειρήσεων, διότι πολλά από τα έξοδα και τα δάνεια που δόθηκαν έγιναν με τις δαπάνες από τα θησαυροφυλάκια του ναού. Ως προς αυτόν τον πιστωτικό τομέα δανεισμού συνεισέφεραν ιδιαίτερα στον βασιλιά Λουδοβίκο Z΄ της Γαλλίας χρηματικό ποσό για την Δεύτερη Σταυροφορία ή στον Ιωάννη της Αγγλίας το 1215 από τον ναό του Λονδίνου. Ακόμα όμως και η κεφαλή της εκκλησίας ο Πάπας χρειαζόταν την οικονομική τους βοήθεια. Το 1163 διευθέτησαν ένα δάνειο για τον Πάπα Αλέξανδρο, ενώ το 1198 ο Ιννοκέντιος Γ΄ επέβαλε φόρο στον κλήρο και το 1208 ζήτησε τη βοήθεια του τάγματος να περισυλλέξει αυτόν τον φόρο. Τέλος, χρηματοδότησαν τον Ονώριο Γ΄ το 1217 για την Πέμπτη Σταυροφορία.
Σε αντάλλαγμα για όλες αυτές τις υπηρεσίες έλαβαν συγκεκριμένα προνόμια, δηλαδή τους δινόταν πλήρη δικαιοδοσία της κάθε περιοχής και των κατοίκων που ήλεγχαν με την παπική βούλα και από διάταγμα των βασιλέων της Γαλλίας και της Αγγλίας. Επιπλέον, με βασιλική συγκατάθεση συγκροτούσαν δικές τους αγορές, οι οποίες επικεντρώνονταν ιδιαίτερα και στο τοπικό εμπόριο αγροτικών προϊόντων, που τους έδιναν ικανοποιητικά κέρδη και την ικανότητα ταυτόχρονα για επιπλέον ανάμειξη στο τότε διεθνές εμπόριο. Ένα επιπλέον στοιχείο που δεν δήλωναν πάραυτα στα έγγραφά τους ήταν η επιβολή τόκων σε μετατροπές νομισμάτων και επιπλέον έσοδα για τις υπηρεσίες τους με κάποια πρόφαση στον δανειστή για καλύψεις συγκεκριμένων εσόδων του τάγματος, όπως το δικαιολογούσαν. Μεγάλο μέρος των περιουσιακών στοιχείων του τάγματος προερχόταν και από δωρεές, καθώς δεν ήταν λίγοι οι ευκατάστατοι ευσεβείς που δεν δίσταζαν να καταβάλουν μεγάλα ποσά, προσθέτοντας έτσι στα καλά οχυρωμένα θησαυροφυλάκια.
Η δραστηριότητα των ιπποτών του ναού έπαιξε σημαντικότατο ρόλο και στην εξέλιξη της οικονομίας αλλά και στις πολεμικές επιχειρήσεις, λόγω του ιδιαίτερου πλούτου σε γη, περιουσιακά στοιχεία και χρήματα. Παρόλα αυτά όμως δεν πρέπει να βγαίνουν οι αβάσιμες υποθέσεις για υπερβολική κατοχή των παραπάνω από το τάγμα, καθώς πρέπει να ληφθούν υπόψη πέρα των προαναφερθέντων εξόδων και αυτά των ίδιων για την συντήρηση των ναών, των οχυρώσεων, των μελών και όλες τις ανάγκες τους. Από την άλλη όμως όλα αυτά τα προνόμια που απολάμβαναν και η δύναμη που είχαν στα χέρια τους μέσω αυτών, ήταν μια από τις κυριότερες αιτίες που οδήγησαν στην πλήρη καταστροφή των ενδόξων ιπποτών από τον Φίλιππο τον Ωραίο της Γαλλίας και τον Πάπα Κλήμη τον Ε΄, όπου ο πρώτος για να απαλλαγεί από το υπέρογκο χρέος, αλλά ακόμα περισσότερο και την απόκτηση της τεράστιας περιουσίας που κατείχαν επινόησε όλες αυτές τις κατηγορίες που τους προσδόθηκαν περί αίρεσης, ασέβειας και δαιμονολατρίας. Η συμβολή τους όμως μέχρι και σήμερα παραμένει πρωτοποριακή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Haag, Michael (2008), The Templars the history and the myths from Solomon’s temple to the Freemasons a guide to Templar history culture and locations, U.K.: HarperCollins
- Wesserman, James (2001), The templars and the assassins the militia of heaven, James Wesserman, New York: Destiny books,
- Barber, Malcolm (2012), The new knighthood a history of the order of the temple, New York: Cambridge University Press
