Της Κατερίνας Αγγελοπούλου,
Το 2022 αποτελεί χρονιά-ορόσημο για την ιστορία του ελληνισμού, καθώς φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης. Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε η δραματική κατάληξη της τριετούς Μικρασιατικής Εκστρατείας, η οποία, με το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, αποσκοπούσε στην ανάκτηση εδαφών που επί αιώνες θεωρούνταν ελληνικά.
Τον Αύγουστο του 1922, έπειτα από παρέμβαση των Τούρκων, το μικρασιατικό μέτωπο καταρρέει και αρχίζει η αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων που είχαν αποβιβαστεί στην περιοχή το 1920, με τη σύμφωνη γνώμη των Συμμάχων. Επικρατεί ο τρόμος και το χάος. Έναν μήνα αργότερα, η Σμύρνη καίγεται, γίνεται έρμαιο των Τούρκων και οι συνθήκες αναγκάζουν χιλιάδες Έλληνες να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες. Σε μία προσπάθεια διαφυγής η Ελλάδα δέχεται ένα τεράστιο κύμα προσφύγων, ιδίως μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης και τη συμφωνία για την ανταλλαγή πληθυσμών. Οι συνέπειες ολέθριες και ο απολογισμός τραγικός. Οι χιλιάδες νεκροί και τραυματίες, οι λεηλασίες και καταστροφές περιουσιών, σε συνδυασμό με τον ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελούν λίγα από τα γεγονότα που σπίλωσαν την ιστορία του τότε και του σήμερα.
Κάτω από αντίξοες συνθήκες και με τον πόνο της προσφυγιάς χαραγμένο στη μνήμη τους, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες κατόρθωσαν να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία, προοδεύοντας σε αρκετούς τομείς, όπως στον οικονομικό και τον πολιτιστικό. Συνταγές, έργα τέχνης, ποιήματα, τραγούδια ήταν μόνο μερικά από εκείνα που προσέφεραν στον πολιτισμό της χώρας. Είναι γεγονός ότι καθένα κρύβει και από μία ιστορία που θέλει να διηγηθεί. Για παράδειγμα, «Το τραγούδι της Έλλης», ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια της εποχής, φέρνει στο προσκήνιο την ιστορία μίας Σμυρνιάς, η οποία αναμένεται να μας εκπλήξει.
Ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στους στίχους:
«Η Έλλη θέλει σκότωμα,
θέλει καρμανιόλα,
γιατί άφησε τον άντρα της
και τα παιδιά της όλα.
Αμάν αμάν Έλλη,
κανένας δε σε θέλει,
γιατί είσαι φιλημένη,
στα χείλη δαγκαμένη.
Η Έλλη θέλει σκότωμα
με δίκοπο μαχαίρι,
γιατί άφησε τον άντρα της
και πήρε κομισέρη.
Αμάν αμάν Έλλη
κανένας δε σε θέλει
γιατί είσαι φιλημένη
στα χείλη δαγκαμένη.
Η Έλλη θέλει σκότωμα,
θέλει καραμανιόλα,
γιατί ποτέ δεν άκουσε
της μάνας της τα λόγια.
Αμάν αμάν Έλλη,
κανένας δε σε θέλει,
γιατί είσαι φιλημένη,
στα χείλη δαγκαμένη».
Εκ πρώτης όψεως, το τραγούδι φαίνεται να σκιαγραφεί την προσωπική ιστορία μιας γυναίκας, της Έλλης, η οποία απάτησε τον άνδρα της και εγκατέλειψε τα παιδιά της, αφού βρήκε συντροφιά στο πλευρό ενός Τούρκου (κομισέρη). Τα δεδομένα, όμως, έρχεται να ανατρέψει η επιστολή της εγγονής της Έλλης, η Ελένη, η οποία εξηγεί τα πραγματικά γεγονότα και δίνει μια διαφορετική πτυχή στην ιστορία.
Η Έλλη γεννήθηκε το 1886, στα Βουρλά της Ιωνίας και το κανονικό της όνομα ήταν Ελένη. Καταγόταν από μία φτωχή οικογένεια, ενώ σε πολύ μικρή ηλικία έχασε τον πατέρα της από αδέσποτη σφαίρα. Όσο μεγάλωνε, γινόταν όλο και πιο όμορφη. Κάποια στιγμή γνώρισε τον Γιάννη, γόνο γνωστής οικογένειας, τόσο σε επίπεδο κοινωνικό, όσο και οικονομικό. Λόγω κοινωνικών ανισοτήτων, οι γονείς του δεν ήταν σύμφωνοι με την ιδέα του γάμου μαζί της και η μόνη λύση ήταν να «κλεφτούν». Η Έλλη αγαπούσε πολύ τον άντρα της και μαζί απέκτησαν έξι παιδιά, εκ των οποίων επέζησαν τα πέντε. Δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι βίωναν τον τέλειο γάμο, έναν γάμο γεμάτο αγάπη, στοργή και κατανόηση.
Κάποια στιγμή, ο Γιάννης κλήθηκε να υπηρετήσει στον στρατό και το ζευγάρι χωρίστηκε. Κατά τη διάρκεια της απουσίας του, οι σχέσεις μεταξύ της Έλλης και των συγγενών του συζύγου της οξύνθηκαν και αυτό διότι οι δεύτεροι επέδειξαν έντονη αντιζηλία και άρχισαν να κατηγορούν και να αδικούν την Έλλη. Χαρακτηριστικά, στέρησαν από την ίδια και τα παιδιά της το μερίδιο από την περιουσία τους. Έτσι, αποφάσισε να κινηθεί δικαστικά. Το αποτέλεσμα κρίθηκε υπέρ της. Το γεγονός αυτό προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, ιδίως όταν έγινε γνωστό ότι ο δικαστής ήταν Τούρκος. Πολλοί, αν όχι όλοι, την αμφισβήτησαν. Ο μόνος τρόπος, έλεγαν, για να κερδίσει μια γυναίκα Σμυρνιά τη δίκη, την οποία εκδίκαζε Τούρκος δικαστής, ήταν να συνάψει ερωτική σχέση μαζί του. Ο κόσμος δεν πίστεψε την Έλλη. Αρκέστηκε στη φήμη που διαδόθηκε. Αυτό τη στιγμάτισε, όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και ψυχολογικά. Απομονώθηκε από τον κόσμο και κλείστηκε στον εαυτό της, ενώ ζούσε μόνο για τα παιδιά της. Παρά τις προσπάθειές της, με τον άνδρα της δεν μίλησαν ποτέ ξανά. Μετά από κάποια χρόνια τυφλώθηκε, ίσως από τη στεναχώρια της, όπως λένε.
Η Έλλη ήταν μια γυναίκα που πάλεψε στη ζωή της για τη ζωή της. Αφοσιώθηκε στην οικογένειά της, την οποία δεν εγκατέλειψε ούτε μια στιγμή. Η κοινωνία, όμως, την αδίκησε και της στέρησε το δικαίωμα να ευτυχίσει. «Το τραγούδι της Έλλης» διαδόθηκε και έγινε γνωστό για τους λανθασμένους λόγους, αλλά, μετά από αυτήν την επιστολή, θα μείνει για τους σωστούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το πασίγνωστο τραγούδι της Έλλης (στίχοι), mikrasiatis.gr, διαθέσιμο εδώ
- 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, mint.bankofgreece.gr, διαθέσιμο εδώ
