Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Ο όρος «ιθαγένεια» αναφέρεται στον δημοσίου δικαίου δεσμό ενός ατόμου προς την πολιτεία της χώρας στην οποία ανήκει. Δηλαδή, είναι το διακριτικό γνώρισμα του ατόμου με την πολιτεία που φέρει την ιθαγένειά της, ενώ δεν υποχρεούται το συγκεκριμένο άτομο να έχει ως μόνιμο τόπο διαμονής αυτή την πολιτεία, αλλά χρειάζεται να ανήκει στον λαό της. Χαρακτηριστικό είναι πως υπάρχουν τόσα δίκαια ιθαγένειας, όσες είναι και οι υπάρχουσες σημερινές πολιτείες, αφού κάθε πολιτεία έχει το δικό της δίκαιο ιθαγένειας, κάτι που διαφαίνεται στο ΑΚ 29. Έτσι, η ιθαγένεια ανήκει στο εσωτερικό δίκαιο κάθε πολιτείας.
Ένα πολύ σημαντικό σημείο της ιθαγένειας είναι ότι, όταν γεννιέται ένας άνθρωπος, θα πρέπει να την αποκτά. Θα πρέπει να υιοθετείται αυτή η κατεύθυνση από κάθε νομοθεσία, είτε ακολουθείται η αρχή του sanguinis ή η αρχή του ius soli είτε όχι, καθώς οι συνέπειες της ανιθαγένειας υπάρχει περίπτωση να είναι ολέθριες. Βασική αιτία αυτών των αρνητικών επιπτώσεων είναι ότι οι ανιθαγενείς δεν έχουν πρόσβαση σε θεμελιώδη δικαιώματα, καθώς δεν είναι τυπικά πολίτες μιας χώρας και, επειδή δεν μπορούν να αποδείξουν την ακριβή ταυτότητά τους, μπορεί να βρίσκονται υπό κράτηση για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Υπάρχει μια πληθώρα αιτιών που προκαλούν το φαινόμενο της ανιθαγένειας, αφενός αν γεννηθεί κάποιος με ανιθαγενείς γονείς και, αφετέρου, είναι και οι de jure ανιθαγενείς, που χάνουν την ιθαγένεια που είχαν, χωρίς να αποκτήσουν άλλη. Αντιθέτως, de facto ανιθαγενείς είναι αυτοί που εγκατέλειψαν την πολιτεία όπου ήταν υπήκοοι, χωρίς να απολαμβάνουν πια την προστασία της. Πάντως, η απάντηση στο γιατί κάποιος μένει χωρίς ιθαγένεια είναι σύνθετη και εξαρτάται από τη νομοθεσία κάθε έθνους που αναφέρεται σε αυτήν. Εν συντομία, κάποιοι λόγοι, μεταξύ άλλων, είναι η έκπτωση, ο γάμος, η αναγνώριση, η υιοθεσία κ.α.
Προχωρώντας, διαπιστώνουμε ότι είναι απαραίτητο να συνεργάζονται τα διάφορα κράτη μεταξύ τους, όσον αφορά τα θέματα κτήσης ή απώλειας της ιθαγένειας, τόσο σε νομικό όσο, κυρίως, σε επίπεδο πολιτικής συνεργασίας και αυτό για να γίνουν αποδεκτές από όλους οι αρχές της ιθαγένειας. Μάλιστα, αυτή η τελευταία συνεργασία έχει ύψιστη σημασία, γιατί έχει παρατηρηθεί αρκετές φορές το φαινόμενο της ανιθαγένειας να απορρέει από τις διαφορές του ουσιαστικού δικαίου των κρατών και από τις συνέπειες των συνδυασμών τους. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως, ακόμα και σήμερα, υπάρχουν χώρες κυρίως της Αφρικής, αλλά και της Ασίας, όπου, εξαιτίας της νομοθεσίας τους, εμποδίζονται οι μητέρες να δίνουν την ιθαγένειά τους στα παιδιά τους. Να σημειωθεί, επίσης, ότι σε αυτές τις χώρες εξακολουθεί να υπάρχει διάκριση μεταξύ των φύλων και σε ορισμένες, μάλιστα, καταγράφονται ελλιπώς τα παιδιά κατά τη γέννησή τους και ως απόρροια δεν διακρίνεται η ιθαγένειά τους και, έτσι, θεωρούνται «απάτριδες».
Στο σημείο αυτό χρειάζεται να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 7 παρ. 1 της Δ.Σ του ΟΗΕ του 1989, μόλις γεννηθεί το παιδί, θα πρέπει να εγγράφεται αμέσως στο ληξιαρχείο και έτσι μετά θα δικαιούται όνομα και απόκτηση ιθαγένειας. Όμως, τα κράτη δεν εφαρμόζουν το καθένα τους ίδιους κανόνες ιθαγένειας, όσον αφορά την κτήση της με γέννηση (ius sanguinis /iure soli), με αποτέλεσμα να υπάρχει πιθανότητα να δημιουργηθούν προβλήματα ανιθαγένειας. Για παράδειγμα, μπορεί στο δίκαιο της πολιτείας Α, όταν γεννιέται ένα παιδί, να υιοθετείται η αρχή του αίματος και στης πολιτείας Β η αρχή του εδάφους.
Έτσι, επειδή στις μέρες μας υπάρχει υψηλό αίσθημα για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο σε εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, τα κράτη είναι υποχρεωτικό να συνεργάζονται, ώστε να μοιράζονται μεταξύ τους οποιεσδήποτε εμπειρίες θεωρούν απαραίτητες, με σκοπό να αποφεύγονται ή να περιορίζονται οι περιπτώσεις ανιθαγένειας. Επομένως, σίγουρα χρειάζεται να εναρμονίζονται τα αποτελέσματα ανάμεσα στις εθνικές νομοθεσίες και να μην υπάρχει ομοιομορφία των κανόνων. Και αυτό γιατί μπορεί, για παράδειγμα, μια έγγαμη γυναίκα να υιοθετήσει την αρχή της ανεξαρτησίας της ιθαγένειας, αλλά, παρ’ όλα αυτά, να καταστεί ανιθαγενής, όταν εξαιτίας του γάμου της απωλέσει την ιθαγένεια που κατείχε, ενώ δεν θα αποκτήσει λόγω αυτού την ιθαγένεια του αλλοδαπού συζύγου της.
Από την άλλη, γίνεται κάποιοι να καταστούν ανιθαγενείς μέσω του φαινομένου της «διαδοχής κρατών», που αναφέρεται στην υποκατάσταση μιας πολιτείας από μια άλλη πολιτεία στις διεθνείς της υποχρεώσεις. Σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 1 της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που ψηφίστηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1948 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται να έχουν μία ιθαγένεια, ενώ, παράλληλα, αναγνωρίζεται έτσι ότι αποκτιέται από τη γέννησή τους. Βέβαια, δεν είναι πλήρως αναγνωρισμένο το συγκεκριμένο δικαίωμα από το σύστημα δικαίου των διάφορων κρατών, αν και είναι βασική αρχή που είναι απαραίτητο να υιοθετείται από τη νομοθεσία όλων των χωρών, όταν θεσπίζονται κανόνες περί ιθαγένειας.
Καταληκτικά, στους κανόνες συνδέσεως του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου του Αστικού Κώδικα που επικρατεί στην Ελλάδα, ο σύνδεσμος που χρησιμοποιήθηκε πιο πολύ είναι αυτός της ιθαγένειας. Οι διατάξεις για την κτήση ή την απώλεια της ιθαγένειας, διαφέρουν από δίκαιο σε δίκαιο. Μάλιστα, μπορεί κάποιες συγκυρίες να οδηγήσουν σε απώλεια της ιθαγένειας μιας πολιτείας, ενώ δεν αποκτάται, παράλληλα, ιθαγένεια άλλης πολιτείας. Γίνεται, επίσης, κάποιος να αποκτήσει περισσότερες ιθαγένειες. Με λίγα λόγια, η ιθαγένεια είναι ένας σύνδεσμος με πολλές διαστάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Γραμματικάκη-Αλεξίου Α., Παπασιώπη-Πασιά Ζ., Βασιλακάκης Ε., Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, Στ΄ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2017
