Του Στέλιου Δουλγέρη,
Πολλές σελίδες έχουν γραφτεί, αγαπητοί φίλοι, γύρω από τους συμβολισμούς που κρύβει το ανεπανάληπτο ομηρικό έπος της Οδύσσειας. Ήδη από την αρχαιότητα, πλήθος στοχαστών έσπευσαν να ερμηνεύσουν με τον δικό τους τρόπο τις περιπέτειες και τα γεγονότα που αφηγείται ο μεγαλύτερος Ποιητής του αρχαίου μας πολιτισμού.
Και πράγματι, οι συμβολισμοί και τα διδάγματα που μπορεί να εντοπίσει κανείς στην Οδύσσεια, δεν έχουν τέλος. Αρκεί κανείς να κατανοήσει τον τρόπο σκέψης και να προσπαθήσει να ανακαλύψει το κρυφό τους νόημα. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε κάπως ελεύθερα την περιπέτεια του Οδυσσέα, όταν πέρασε από το νησί των Σειρήνων.
Όταν, λοιπόν, ο Οδυσσέας αποφάσισε να αφήσει το νησί της Κίρκης στο οποίο εκείνος και οι σύντροφοί του είχαν διαμείνει ένα χρόνο, η Κίρκη έσπευσε να του δώσει οδηγίες και συμβουλές για την όλη πορεία του ταξιδιού του: «…όταν ωστόσο ο ήλιος βασίλεψε και το σκοτάδι ήρθε, αυτοί λοιπόν για ύπνο έπεσαν στην πρύμνη εκεί του πλοίου πλάι στα σχοινιά, ενώ εμένα από το χέρι εκείνη παίρνοντας από τους προσφιλείς συντρόφους μακριά έβαλε και κάθισα, κοντά μου η ίδια ξάπλωσε και κάθε τι άρχισε να ρωτά· κι εγώ σ’ αυτήν τα πάντα καταπώς έπρεπε λεπτομερώς ιστόρησα.» (μ, 31-44).
Ο πρώτος κίνδυνος τον οποίο θα αντιμετωπίσει είναι η πλοήγηση δίπλα από το νησί των Σειρήνων, «οι οποίες όλους τους ανθρώπους παρασύρουν, όποιος κοντά τους φτάσει. Αν κάποιος που δεν ξέρει πλησιάσει και τη φωνή ακούσει των Σειρήνων, αυτόν ούτε γυναίκα και μικρά παιδιά στο σπίτι να γυρνά δεν βλέπουν κι ούτε τον χαίρονται, αλλά με το λιγύφθογγο τραγούδι τους τον θέλγουν οι Σειρήνες…» (μ, 39-44).
Σύμφωνα με τα λεγόμενα της Κίρκης αυτές κάθονται σ’ ένα ανθισμένο λιβάδι, στο οποίο βλέπει κανείς ολόγυρα ανθρώπινα σάπια κόκκαλα, «σάρκες και δέρματα που λιώνουν» (μ, 45). Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Οδυσσέας πρέπει να κλείσει τα αυτιά των συντρόφων του ηδύμελο κερί, ώστε να μην ακούσουν το αποπλανητικό τραγούδι. Αν πάλι, ο ίδιος θέλει να ακούσει τις Σειρήνες πρέπει να δεθεί στο κατάρτι, ώστε να είναι σίγουρο πως δε θα πηδήξει από το πλοίο και χαθεί για πάντα.
Έτσι ο Οδυσσέας, ενημερώνει πλήρως τους συντρόφους του, και τους εξηγεί όλες τις οδηγίες που του έδωσε η Κίρκη· και πράγματι, όλα πηγαίνουν κατ’ ευχήν: οι άνδρες, αφού δένουν γερά τον βασιλιά τους, κωπηλατούν σταθερά, χωρίς να ακούσουν τίποτα από το τραγούδι των Σειρήνων. Ο Οδυσσέας από την άλλη, άκουγε την απατηλή τους ωδή και φώναζε κι έγνεφε στους συντρόφους του να τον λύσουν, διότι του υπόσχονταν πως θα μάθει χάρη σ’ αυτές τα πάντα για όσους συμβαίνουν στον κόσμο, δηλαδή και τα νέα των δικών του στην Ιθάκη: «Εμπρός έλα εδώ, πολύαινε Οδυσσέα, των Αχαιών μεγάλη δόξα, ν’ αράξεις το καράβι σου, για να ακούσεις τη φωνή μας. Κανείς από εδώ δεν πέρασε με μελανόχρωμο καράβι πριν τον μελίγλυκο ήχο ν’ ακούσει της φωνής μας, αλλά φεύγει με το καράβι του έχοντας ευφρανθεί και πιο πολλά γνωρίζοντας. Γιατί τα πάντα ξέρομε, όσα στην Τροία την ευρύχωρη Αργείοι μαζί και Τρώες τράβηξαν απ’ των θεών τη θέληση· γνωρίζομεν ακόμη όσα στη γη που τρέφει άπειρους συμβαίνουν.» (μ, 184-191). Οι σύντροφοί του αντιθέτως, έσφιξαν πιο πολύ τα σχοινιά, ακριβώς όπως τους είχε ορμηνεύσει. Μ’ αυτόν τον τρόπο, όλα πήγαν καλά.
Ας περάσουμε τώρα, στην ερμηνεία του μύθου. Οι Σειρήνες είχαν, σύμφωνα με τον μύθο, σώμα πανέμορφης γυναίκας από τη μέση και πάνω και σώμα αρπακτικού πουλιού από τη μέση και κάτω. Οι ναυτικοί που έπλεαν κοντά τους, έβλεπαν μόνο το πάνω μέρος του σώματός τους αφού κρύβονταν στα βράχια, και άκουγαν το υπέροχο αλλά πλανητικό τραγούδι τους, που στόχο είχε να τους οδηγήσει στην καταστροφή. Μπορούμε λοιπόν να πούμε, πως οι Σειρήνες συμβολίζουν τους κινδύνους που συναντά ο άνθρωπος στο ταξίδι της ζωής του, και δεν τους αντιλαμβάνεται με την πρώτη ματιά. Μοιάζουν ασφαλείς, όμορφοι κι ελκυστικοί, όμως οδηγούν πάντα στην απώλεια. Το τραγούδι των Σειρήνων είναι η πρόσκληση του ανθρώπου στη λάθος επιλογή, που στο τέλος θα τον καταστρέψει (Σειρήν<σειρά=σχοινί, δηλαδή αυτή που σε δένει).
Τριγύρω στο όμορφο, όπως μοιάζει, νησί, σαπίζουν ανθρώπινα κουφάρια: είναι όλοι εκείνοι που δεν πρόσεξαν και αφέθηκαν στην καλοστημένη παγίδα των τεράτων. Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του συμβολίζουν τον καθένα από εμάς, διότι όλοι μας αναπόφευκτα συναντούμε στο διάβα της ζωής μας τις παμπόνηρες «Σειρήνες».
Ο Οδυσσέας φέρεται πολύ έξυπνα και πράττει ακριβώς όπως τον συμβούλεψε η Κίρκη. Η Κίρκη λοιπόν, συμβολίζει όλους εκείνους που γνωρίζουν τους κινδύνους της ζωής και μας καθοδηγούν με τη σοφία και τη γνώση τους, ώστε να μην υποκύψουμε στις δελεαστικές προτάσεις των υποψήφιων εκμαυλιστών μας.
Και πράγματι οι σύντροφοι του Οδυσσέα βουλώνουν τα αυτιά τους, ενώ εκείνος δένεται στο κατάρτι: το κερί και τα σχοινιά συμβολίζουν τα μέτρα που λαμβάνει κανείς πριν εκτεθεί στον κίνδυνο. Προνοεί δηλαδή και προφυλάσσεται (χάρη πάντα στην «Κίρκη» του).
Ο Οδυσσέας όταν άκουσε το τραγούδι των Σειρήνων παρακαλούσε να τον λύσουν, ώστε να τις ακολουθήσει. Αυτό σημαίνει πως όσο δυνατός κι αν είναι κανείς, δεν αντέχει στην πρόκληση του πειρασμού· ο μόνος που επιβιώνει είναι αυτός που προνοεί και προστατεύει τον εαυτό του.
Τί διδάσκει λοιπόν συνοπτικά η συγκεκριμένη περιπέτεια του Οδυσσέα; Πως πρέπει κανείς να είναι υποψιασμένος και να προετοιμάζεται πολύ πριν εκτεθεί στις φαινομενικά ακίνδυνες παγίδες της ζωής… να ακούει τους σοφότερους, να αξιοποιεί τις συμβουλές τους, και να προστατεύει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και τους δικούς του. Αλλιώς, έρχεται η καταστροφή…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χατζηγιακουμής, Μανόλης (2017), Ομήρου Οδύσσεια εισαγωγή-κείμενο-μετάφραση-σχόλια, Αθήνα: Κέντρον Ερευνών & Εκδόσεων
- Φαρούπος, Νίκος (2005), Ο κόσμος των φανταστικών όντων των αρχαίων Ελλήνων, Δαιμονικά, Τέρατα, Πλάσματα της Νύχτας, και Χθόνιες Θεότητες, Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος
- Σκανδαλίδης, Μιχάλης (2012), Λεξικό των Ονομάτων της Ελληνικής Μυθολογίας, Εγκυκλοπαιδικό-Ετυμολογικό, Ρόδος: Εκδόσεις Βερέττα
