Της Μυρτώς Μανωλούδη,
«Ακούστε τα παιδιά της νύχτας. Τι γλυκιά μουσική που βγάζουν!»
Ο Δράκουλας του Μπραμ Στόκερ είναι ένα από τα πιο γνωστά κλασικά μυθιστορήματα, καθώς και ορόσημο στη λογοτεχνία του τρόμου. Η διάσημη ιστορία αρχίζει ως εξής: Ο δικηγόρος Τζόναθαν Χάρκερ κάνει ένα επαγγελματικό ταξίδι από το ομιχλώδες Λονδίνο στην Τρανσυλβανία, όπου θα μείνει στο κάστρο του πελάτη του, Κόμη Δράκουλα. Αργότερα, ενώ βιώνει διάφορα αλλόκοτα και τρομακτικά γεγονότα, ο Τζόναθαν ανακαλύπτει πως ο Κόμης είναι βρικόλακας και καταφέρνει, με πολλή προσπάθεια, να αποδράσει. Παράλληλα, ο Δράκουλας σχεδιάζει τη μετακόμισή του στην Αγγλία, κάτι που επιτυγχάνει. Τελικά, μια μικρή ομάδα φίλων, με αρχηγό της τον Δόκτορα Άμπραχαμ Βαν Χέλσινγκ, καταφέρνει να θανατώσει τον σατανικό Κόμη.
Ο χαρακτήρας αυτός είναι ο γνωστότερος βρικόλακας που υπήρξε ποτέ (Αχ, καημένη Καρμίλλα…) και εκπρόσωπος του είδους του. Η ιστορία του Στόκερ έχει μεταφραστεί σε εκατοντάδες γλώσσες ανά τον κόσμο, ενώ, παράλληλα, διαθέτει πάνω από τριάντα μεταφορές στη μεγάλη οθόνη (με μερικές να είναι πιο αξιομνημόνευτες από άλλες). Μέχρι και σήμερα συνεχίζει να δίνει έμπνευση στους λάτρεις του τρόμου, ενθαρρύνοντας τη δημιουργία παρόμοιων ιστοριών.
Μερικές, ωστόσο, μεταφράσεις του βιβλίου δεν υπήρξαν και τόσο πιστές στο πρωτότυπο. Οι Δυνάμεις του Σκότους (τίτλος πρωτοτύπου Makt Myrkranna) θεωρήθηκαν, αρχικά, ως μια ισλανδική μετάφραση του Δράκουλα με έτος έκδοσης το 1901 από τον Valdimar Asmundsson. Βέβαια, μετά από περισσότερη έρευνα, δημιουργήθηκε η θεωρία πως ίσως βασίστηκε σε κάποιες αρχικές σημειώσεις του Στόκερ. Στο σημείωμά του, ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως το βιβλίο βασίστηκε σε ένα «μυστηριώδες χειρόγραφο» και τα γεγονότα που εξιστορεί είναι αληθινά. Οι μόνες σημαντικές αλλαγές που έγιναν, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι σχετικά με τα ονόματα των ηρώων, έτσι ώστε να προστατευτεί η ιδιωτικότητά τους.
Η πλοκή των Δυνάμεων του Σκότους είναι αρκετά πιο σκοτεινή και αργή σε ρυθμό από τον Δράκουλα. Μεγάλο μέρος περιγράφει το ταξίδι του Τζόναθαν –ή αλλιώς Τόμας– στην Τρανσυλβανία, με τον ίδιο να αργεί να αντιληφθεί ότι είναι αιχμάλωτος του Κόμη. Επίσης, ο Κόμης φαίνεται να κάνει πολλές δηλώσεις υπέρ του Κοινωνικού Δαρβινισμού (επιβίωση/υπερίσχυση των ισχυρότερων, φυσική επιλογή, κ.λπ,), παρουσιάζοντας μεγάλη απέχθεια προς τους «αδύναμους», οι οποίοι, κατ’ εκείνον, υπάρχουν μόνο για να υπηρετούν τους δυνατούς. Στην περίπτωση του Δράκουλα, η δήλωση αυτή είναι πιο κυριολεκτική, αφού εκείνος και οι άλλοι βρικόλακες ζουν από το αίμα ανθρώπων που είναι υπερβολικά αδύναμοι για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, υπάρχουν μερικές ενδείξεις πως οι Δυνάμεις του Σκότους βασίστηκαν σε ένα προσχέδιο του Δράκουλα, αν και η συγκεκριμένη θεωρία δεν έχει επιβεβαιωθεί πλήρως. Η ύπαρξη δύο χαρακτήρων τόσο στις σημειώσεις του Στόκερ όσο και στις Δυνάμεις είναι μία από αυτές. Ο επιθεωρητής Barrington αργότερα αντικαθίσταται από τον Δρ. Βαν Χέλσινγκ και η κωφάλαλη οικονόμος-σκλάβα του Κόμη εξαλείφεται εντελώς από την πλοκή. Ακόμη, ένα ιδιόρρυθμο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Κόμη, δηλαδή, η επιθυμία του να θέλει να φτάνει πάντα σε οποιαδήποτε κοινωνική συνάθροιση τελευταίος, δεν εμφανίζεται καθόλου στον Δράκουλα.
Στο πλαίσιο των αξιοπερίεργων ανακαλύψεων, η προέλευση των βρικολάκων δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο νομίζουν οι περισσότεροι. Η αγγλική λέξη “vampire” (βρικόλακας) προέρχεται από τη σλαβική λέξη “vampir”, με πιθανές σερβο-κροατικές ρίζες, όπως και οι οντότητες αυτές. Το 1720-30, κάτοικοι του χωριού Vojvodina (τώρα μέρος της Σερβίας, τότε μέρος του βασιλείου της Ουγγαρίας) θεώρησαν ότι είχαν προβλήματα με βρικόλακες (παρακαλώ συγχωρήστε την αρθρογράφο, καθώς δεν έχουν βρεθεί άλλες λεπτομέρειες σχετικά με αυτά τα «προβλήματα»). Το αποτέλεσμα ήταν να καταφθάσουν στην περιοχή αρκετοί Αυστριακοί στρατιωτικοί γιατροί, οι οποίοι αντιμετώπισαν τα εν λόγω προβλήματα με το να ξεθάψουν διάφορα σώματα νεκρών και να τα «απο-βρικολακιάσουν». Αυτό επιτεύχθηκε μέσω αποκεφαλισμών, τοποθετήσεων παλουκιών στην περιοχή της καρδιάς και άλλων βίαιων ακρωτηριασμών.
Η όλη διαδικασία καταγράφηκε και ύστερα δημοσιεύτηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές εφημερίδες. Έτσι, ξεκίνησε το έντονο ενδιαφέρον της Δύσης για οτιδήποτε έχει σχέση με βαμπίρ. Η πεποίθηση πως όλοι οι βρικόλακες έχουν ουγγρική καταγωγή εδραιώθηκε όταν, το 1746, ο Γάλλος ιερέας Augustin Calmet έγραψε μια διατριβή σχετικά με τα υπερφυσικά όντα, συμπεριλαμβανομένων, φυσικά, και των βρικολάκων (The Phantom World; or, The philosophy of spirits, apparitions, &c, &c/ Ο Κόσμος των Φαντασμάτων· ή Η φιλοσοφία των πνευμάτων, στοιχειών και λοιπά).
Όσα συνέβησαν στο Vojvodina κατηγοριοποιήθηκαν ως κάτι που συνέβη στην Ουγγαρία και συνέδεσαν τα Παιδιά της Νύχτας με τη συγκεκριμένη χώρα, αν και, θεωρητικά, επρόκειτο για τις εμπειρίες Σέρβων χωρικών και η Ουγγαρία δεν διαθέτει αντίστοιχες πεποιθήσεις σχετικά με βαμπίρ. Έτσι, για περίπου έναν αιώνα και μισό, οι βρικόλακες θεωρούνται Ούγγροι. Και ο Δράκουλας; Κατάγεται από την Τρανσυλβανία, η οποία βρίσκεται στη Ρουμανία, σωστά; Το 1897, όταν, δηλαδή, δημοσιεύτηκε ο Δράκουλας, η Τρανσυλβανία αποτελούσε κομμάτι της Αυστροουγγαρίας, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της να είναι Ρουμάνοι. Άρα; Το όλο ζήτημα είναι απίστευτα μπερδεμένο και ο Στόκερ σίγουρα δεν βοηθάει την κατάσταση.
Ο ίδιος δεν επισκέφτηκε ποτέ την Τρανσυλβανία και, αντ’ αυτού, συμβουλεύτηκε διάφορα –ρατσιστικά και επικριτικά προς τους ντόπιους– ημερολόγια ταξιδιού συμπατριωτών του. Έτσι, η Τρανσυλβανία του Δράκουλα δημιουργήθηκε από έναν συνδυασμό πληροφοριών, όχι μόνο για την Τρανσυλβανία της τότε εποχής, αλλά και την Ουγγαρία και τις περιοχές γύρω από τα Καρπάθια γενικότερα.
Πολλοί ηθοποιοί έχουν παίξει τον διάσημο Πρίγκιπα του Σκότους, χαρίζοντας, με αυτόν τον τρόπο, στο κοινό διάφορες αξιοθαύμαστες ερμηνείες. Μία από τις πιο κλασικές ενσαρκώσεις του Κόμη είναι αυτή του Bela Lugosi, το 1931. Τα μαύρα, χτενισμένα προς τα πίσω μαλλιά και η δραματική εκφραστικότητά του συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εικόνας του χαρακτήρα. Αντίθετα, ο Νοσφεράτου του ’79 είναι από τις πρώτες εκδοχές που δείχνουν τον Δράκουλα ως μια λιγότερο ανθρωπόμορφη ύπαρξη. Η εκδοχή του Christopher Lee δείχνει τον Κόμη τόσο όμορφο όσο και τερατώδη –τα κόκκινα μάτια και το αίμα που τρέχει στο πιγούνι του είναι εικόνες που μπορούν να θεωρηθούν αναμφισβήτητα υλικό για εφιάλτες.
Επιπλέον, ο Δράκουλας του Lee συστήνει πιο ερωτικά θέματα στο είδος των βρικολάκων (εμφανής αποκάλυψη του λαιμού κ.λπ.). Το ίδιο μοτίβο ακολουθεί και ο Δράκουλας του Κόπολα με τον Gary Oldman, ενώ, παράλληλα, δίνει μια, αρκετά αμφίβολη, ρομαντική τροπή στην ιστορία (η αντρο-κεντρική αντίληψη στη δημιουργία της εν λόγω ταινίας είναι προφανέστατη). Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται ως αισθησιακή η αργή οδύνη της Λούσι και εξιδανικεύεται η σχέση θηρευτή-θύματος του Κόμη με τη Μίνα το αποδεικνύουν. Οι ερμηνείες των Claes Bang και Luke Evans στα Dracula (2020) και Dracula Untold (2014), αντίστοιχα, πρέπει να αναγνωριστούν ως καταπληκτικά αξιόλογες, παρόλο που οι δημιουργικές ελευθερίες που αξιοποιήθηκαν στην πλοκή ήταν τόσο πολλές και τόσο παράλογες, που εξασθενούν την ισχύ τους.
Πίσω στο βιβλίο, το οποίο, παρεμπιπτόντως, είναι επιστολικό –δηλαδή αποτελείται από γράμματα, καταχωρήσεις σε ημερολόγια, τηλεγραφήματα, καθώς και αποκόμματα εφημερίδων, το καθένα με τη δική του ημερομηνία. Όλη η ιστορία διαδραματίζεται από τις 3 Μαΐου μέχρι τις 10 Νοεμβρίου. Σε αυτό το χαρακτηριστικό του βιβλίου βασίζεται η ιδέα του Matt Kirkland, η οποία αφορά ένα ηλεκτρονικό ενημερωτικό δελτίο, που έπειτα από εγγραφή με διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην ιστοσελίδα, στέλνει αυτόματα στον αναγνώστη κομμάτια του μυθιστορήματος, ακολουθώντας τη χρονική του σειρά. Σε κάθε αποστολή περιλαμβάνεται και ένας χιουμοριστικός τίτλος-περίληψη, κάτι που συνεισφέρει στην αίσθηση πραγματικής επικοινωνίας με αυτούς τους χαρακτήρες του 19ου αιώνα.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό! Η επαφή με την κλασική λογοτεχνία δεν είναι συχνή, ειδικά όσον αφορά άτομα νεαρής ηλικίας. Πολλά μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι αυτό ακριβώς: μεγάλα. Ναι, ο Ντοστογιέφσκι είναι πολύ καλός, αλλά 900 σελίδες; Εξουθενωτικό. Οι συμπαγείς τόμοι είναι διόλου θελκτικοί και δεν ελκύουν ιδιαίτερα τους νεαρούς αναγνώστες. Ταυτόχρονα, η υπεροπτική στάση παλαιότερων αναγνωστών αποθαρρύνει ακόμα περισσότερο τους μελλοντικούς βιβλιόφιλους, προκαλώντας ένα χάσμα γιγαντιαίων διαστάσεων στην αναγνωστική κοινότητα.
Για αυτό, ο διαχωρισμός του δημιουργήματος του Στόκερ σε μικρότερα μέρη είναι απίστευτα βοηθητικός και, συγχρόνως, ανακουφιστικός. Μάλιστα, η μορφή της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας κάνει την ιστορία να φαντάζει, κατά κάποιον τρόπο, πιο σύγχρονη και αναδεικνύει τη διαχρονικότητά της, αντί να τη θαμπώσει, όπως μπορεί να ισχυρίζονταν κάποιοι.
Πολλά τέτοια κλαμπ αποστολής κλασικών μυθιστορημάτων μέσω email έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους, κάτι εξαιρετικά θετικό και ελπιδοφόρο. Παλιά βιβλία επιστρέφουν στο προσκήνιο, πυροδοτώντας ενθουσιώδεις συζητήσεις για αυτά. Επί του παρόντος, κάποιος μπορεί να λάβει στα εισερχόμενά του ολόκληρο τον Μόμπι Ντικ μέσα σε ένα διάστημα τριών χρόνων. Αυτό ακούγεται ωραίο!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Dracula Daily, draculadaily.substack.com, διαθέσιμο εδώ.
- A Brief Account of Why Vampires Are Romanian (or Rather A Not-At-All Brief Account of How They Actually Aren’t), kvmfinn.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ.
- Visum et repertum, magiaposthuma.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ.
- The Phantom World; or, The philosophy of spirits, apparitions, &c, &c. by Calmet, gutenberg.com, διαθέσιμο εδώ.
