Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν αποτελεί το κύριο όνομα του σουηδικού κινηματογράφου. Γεννημένος το 1918 στην Ουψάλα της Σουηδίας, μαζί με τις σπουδές του στο τμήμα Ιστορίας και Φιλολογίας της πόλης του, θα ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία και τον κινηματογράφο, προβάλλοντας την πρώτη του ταινία ως σκηνοθέτης αμέσως μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1946. Ο Μπέργκμαν τοποθετούσε νοήματα στις ταινίες του ιδιαίτερα προκλητικά για την εποχή τους. Νοήματα που είχαν να κάνουν με τη θρησκεία, κυρίως για τον Χριστιανισμό, αλλά και για την αμφισβήτησή του. Γι’ αυτό και κάποιες από τις ταινίες του απαγορεύτηκαν από πολλές χώρες. Τα θρησκευτικά θέματα θα σταματήσουν από τον Μπέργκμαν τη δεκαετία του 1960, όταν θα αφοσιωθεί κυρίως σε θέματα που έχουν να κάνουν γενικά με την ψυχοσύνθεση της γυναικείας φύσης. Βέβαια, η ταινία με την οποία θα ασχοληθούμε, εντάσσεται στην πρώτη περίοδο του Μπέργκμαν.
Η πηγή των παρθένων γυρίστηκε το 1960. Η ταινία μάς εισάγει στο αρχοντικό μιας χριστιανικής οικογένειας που απαλλάχθηκε από τον Παγανισμό της αρχαίας σκανδιναβικής θρησκείας. Η έγκυος ψυχοκόρη της οικογένειας, πιστή ακόμη στον Παγανισμό, παρακαλεί τον Θεό Όντιν να σκοτώσει την όμορφη και κακομαθημένη κόρη της οικογένειας. Η προσευχή της πραγματοποιείται, όταν η νεαρή όμορφη κόρη της οικογένειας βιάζεται και σκοτώνεται από τρεις βοσκούς στον δρόμο για μια εκκλησία, καθώς, σύμφωνα με την παράδοση, μία νεαρή παρθένα έπρεπε να μεταφέρει τα κεριά στον ναό.
Η ταινία βασίζεται σε μία σουηδική μπαλάντα “Per Tyrssons döttrar i Vänge” του 14ου αιώνα. Αυτή η μεσαιωνική μπαλάντα μάς εξηγεί τον λόγο κατασκευής μιας εκκλησίας του 12ου αιώνα στο Kurn της Σουηδίας. Η μπαλάντα έχει τρεις εκδοχές, με την πρώτη της σαφή εκδοχή να συμβαίνει το 1673, που πολύ συνοπτικά ο πατέρας σκοτώνει τους βιαστές της κόρης του, αλλά γρήγορα καταλαβαίνει ότι οι τρεις κακοποιοί είναι και αυτοί παιδιά του, που είχε αφήσει κάποτε στο δάσος. Έτσι, για να εξιλεωθεί, έχτισε την εκκλησία.
Η ταινία αποτελεί μία σύγκρουση του Παγανισμού και του Χριστιανισμού. Αυτό παρατηρείται από τα πρώτα λεπτά της ταινίας. Τα κουρελιασμένα παλιά ρούχα της εγκύου έρχονται σε αντιδιαστολή με τα περιποιημένα μεταξωτά και χριστιανικά ενδύματα της μικρής κόρης. Η διαφορά μεταξύ της εγκύου ψυχοκόρης με τη νεαρή κατάξανθη χριστιανή κόρη της πλούσιας οικογένειας είναι εμφανής. Το βλέμμα της ψυχοκόρης προς τα υπόλοιπα μέλη του κτήματος δεν είναι γεμάτο μόνο με ζήλια, αλλά και μίσος για τους «αλλόθρησκους» χριστιανούς, που την κακομεταχειρίζονται.
Η πάλη αυτή των δύο θρησκειών εννοείται μέσα από αρκετές σκηνές, ακόμα και από τον χριστιανό πατέρα της οικογένειας. Καθώς τον βλέπουμε, αρχικά, να εμφανίζεται με μία απλή ενδυμασία, ενώ στην υποδοχή των βιαστών φοράει μία πολύ περίεργη στολή, που θυμίζει αρχηγό φυλής ή ακόμα και ιερέα κάποιας παγανιστικής θρησκείας. Βέβαια, η αναφορά στον Παγανισμό κορυφώνεται με την παρουσία ενός μυστηριώδους ηλικιωμένου άντρα που εκπληρώνει την προσευχή της ψυχοκόρης. Γρήγορα καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για τον Θεό Όντιν, που ζει γερασμένος και ταλαιπωρημένος σε ένα σπίτι πάνω σε ποτάμι, καθώς οι άνθρωποι σταμάτησαν να τον λατρεύουν.
Ο θάνατος και ο βιασμός της νεαρής αποδίδεται από τον Μπέργκμαν εφιαλτικά. Ήταν η πρώτη φορά που το κοινό είδε έναν τόσο ρεαλιστικό βιασμό στον κινηματογράφο, μέσα σε ένα ειδυλλιακό τοπίο στις όχθες ενός ποταμού και λίγα μέτρα μακριά από την εκκλησία. Ο Μπέργκμαν είναι ιδιαίτερα ρεαλιστής σκηνοθέτης που εκφράζει ελεύθερα τις ιδέες του μέσω εικόνων, καθώς όσο ρεαλιστική ήταν η σκηνή του βιασμού, άλλο τόσο ρεαλιστικός ήταν ο φόνος των βοσκών.
Η πηγή των Παρθένων είναι μια ταινία που προκάλεσε ιδιαίτερα πολλές αρνητικές αντιδράσεις λόγω της ωμότητας προβολής σκηνών, όπως αυτή του βιασμού, αλλά και του φόνου των βοσκών. Αυτό είχε ως επακόλουθο να απαγορευτεί η προβολή της σε κάποιες χώρες. Βέβαια, ο σκηνοθέτης δικαιώθηκε έναν χρόνο αργότερα, όταν κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1961.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Virgin Spring: Bergman in Transition, criterion.com, διαθέσιμο εδώ.
