Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Στα πλαίσια του αφιερώματος του ιστότοπού μας στα 100 έτη από τον ξεριζωμό του 1922, έχουμε ήδη ταξιδέψει σε πολλά λογοτεχνικά έργα, τα οποία, μέσα από τους χαρακτήρες τους, φωτίζουν πτυχές της ζωής των καθημερινών ανθρώπων της εποχής. Παρόλα αυτά, το στοιχείο του πολιτισμού είναι μόνο ένα από αυτά που συνθέτουν το αφιέρωμα. Σημαντική είναι, επίσης, και η αναφορά στις ιστορικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής, που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη των γεγονότων. Για όποιον επιθυμεί να μελετήσει την περίοδο αυτή, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να έχει κατανοήσει το πολιτικό πλαίσιο, το οποίο χαρακτηρίζει όχι μόνο την εποχή αυτών των εξελίξεων, αλλά και τα προηγούμενα έτη.
Σε αυτό ακριβώς έρχεται να μας διαφωτίσει το βιβλίο του Σωτήρη Ριζά, Βενιζελισμός και Αντιβενιζελισμος στις απαρχές του Εθνικού Διχασμού 1915-1922, το οποίο μπορείτε να αναζητήσετε από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Ο Σωτήρης Ριζάς είναι Διευθυντής Ερευνών και Διευθύνων του Κέντρου Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, έχει διδάξει στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και ασχολείται ιδιαίτερα με τη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Συνεπώς, είναι και ο καθ’ ύλην αρμόδιος να μας συστήσει τα ζητήματα, τα οποία πραγματεύεται αυτό το έργο και σχετίζονται άρρηκτα με την τραγική κατάληξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Όπως αναφέρει ήδη από τον πρόλογο του έργου ο συγγραφέας, συχνά ο Εθνικός Διχασμός δεν είναι ένα θέμα που εμπνέει ευρέως τους μελετητές. Σε αντίθεση με τα γεγονότα του Εμφυλίου, που έχουν μελετηθεί σε μεγάλο βάθος, ο Εθνικός Διχασμός παραμένει πιο άγνωστος στο ευρύ κοινό. Αυτή η περίοδος, που ξεκίνησε το 1915 και επεκτάθηκε ουσιαστικά ως το 1936, επηρέασε την εξέλιξη του ελληνικού κράτους αποφασιστικά, καθώς τόσο οι συντηρητικές όσο και οι πιο φιλελεύθερες δυνάμεις εγκλωβίστηκαν σε έναν κυκεώνα εκδικήσεων, αντεκδικήσεων και μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων, χωρίς ουδέποτε να έρθουν σε κάποιου είδους συνεννόηση για έναν βαθμό τουλάχιστον εθνικής συνεννόησης. Το γεγονός αυτό, κατά τη γνώμη του Ριζά, είναι και που διαφοροποιεί τον ελληνικό Διχασμό από αντίστοιχες καταστάσεις σε άλλα κράτη. Κατά κανόνα, αναφέρει, στις αρχές του 20ού αιώνα πολλά κράτη βίωσαν διαμάχες των πιο συντηρητικών δυνάμεων με τις πιο εκσυγχρονιστικές – εντούτοις, μόνο στην Ελλάδα παρατηρήθηκε τόσο μεγάλη σφοδρότητα και διάρκεια της αντιπαράθεσης.
Ακόμη και κάποιος που τώρα πραγματοποιεί τα πρώτα του βήματα στη μελέτη της Ιστορίας μπορεί να παρακολουθήσει με ευχέρεια το βιβλίο του Ριζά. Σε ένα κεφάλαιο που σχολιάζει την εξέλιξη των πολιτικών κομμάτων, ο έγκριτος ακαδημαϊκός παρουσιάζει με σαφήνεια, ακρίβεια και κατανοητό λόγο τα αίτια του Διχασμού. Το γεγονός ότι η μοναρχία ασκούσε έναν ιδιαίτερα διχαστικό ρόλο προς τα πολιτικά κόμματα, ο οποίος περιορίστηκε σε έναν βαθμό με την αρχή της δεδηλωμένης, σε συνδυασμό με την εκρηκτική γεωπολιτική κατάσταση στο σύνολο της Ευρώπης, προμήνυαν ότι η μικρή Ελλάδα δε θα μπορούσε παρά σύντομα να πάρει κάποια θέση στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πράγμα που επόμενο ήταν να δημιουργήσει μεγάλες διαφωνίες και συγκρούσεις, καθώς ο Βενιζέλος θεωρούσε επιβεβλημένη την είσοδο στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ, ενώ οι βασιλικοί κύκλοι προτιμούσαν την ουδετερότητα, λόγω των φιλογερμανικών αισθημάτων του βασιλέως.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η παρουσίαση των προσώπων που βρέθηκαν επικεφαλής των εξελίξεων την περίοδο εκείνη, καθώς γίνεται μια αναφορά, αφενός, στους βασιλικούς και, αφετέρου, στον Βενιζέλο, αλλά και στα γεγονότα που τους διαμόρφωσαν μέχρι να φτάσει η ώρα της εκδήλωσης του Διχασμού. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα παράθεση στοιχείων που δημιουργεί ένα ψυχογράφημα των βασικών αντιπάλων και των προσώπων που τους πλαισίωσαν. Το απόσπασμα που αφορά τις συνέπειες του Διχασμού είχε, επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ο Ριζάς αναφέρει ότι ορισμένες από τις κληρονομιές της κατάστασης αυτής ήταν η ευρεία ανάμειξη του στρατού στην πολιτική, αλλά και τα γεγονότα που οδήγησαν στην εύθραυστη αβασίλευτη δημοκρατία του 1924.
Η κατάληξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας συμπίπτει, όχι τυχαία, με το τέλος της ανάλυσης, που έχει τοποθετηθεί στο 1922. Ήδη από το 1921, με την αποτυχία του ελληνικού στρατού να αποκομίσει τη νίκη στον Σαγγάριο, οι ξένες δυνάμεις ήταν εμφανές ότι απέσυραν σταδιακά την υποστήριξή τους από την Ελλάδα. Η τελική ήττα της Ελλάδας πυροδότησε μια σειρά πολιτικών εξελίξεων, κατά την οποία οι διαφωνίες της προηγούμενης περιόδου οξύνθηκαν εκ νέου. Το βιβλίο αυτό καταφέρνει με ευσύνοπτο και κατανοητό τρόπο να παρουσιάσει το πλαίσιο της εποχής, συνεπώς, είναι καλή πρόταση για οποιονδήποτε μελετά την Ιστορία της εποχής ή απλώς επιθυμεί να μάθει περισσότερα για τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της περιόδου.
